Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, πριν 120 χρόνια, στις 16 Μαρτίου 1900, όταν ο Άγγλος αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς ξεκινούσε να ανασκάπτει ένα λόφο που είχε αγοράσει στην περιοχή της Κνωσού. Ήταν η αρχή για την αποκάλυψη αυτού που σήμερα είναι ένα από τα σπουδαιότερα στοιχεία του παγκόσμιου πολιτισμού, του μινωικού κόσμου. Η ανασκαφή, που κράτησε 31 ολόκληρα χρόνια, άλλαξε τη γνώση μας για τον αρχαίο κόσμο, τον πολιτισμό, την Ιστορία. Την ανασκαφή είχε ζητήσει να κάνει και ο ανασκαφέας της Τροίας, αλλά και άλλοι αρχαιολόγοι του 19ου αιώνα, όμως ο Έβανς ήταν εκείνος που ανέλαβε και έφερε σε πέρας αυτή την πρωτοφανή προσπάθεια.
Βεβαίως, ο πρώτος που ανέσκαψε την Κνωσό, 22 χρόνια πριν τον Έβανς ήταν ο αρχαιόφιλος έμπορος Μίνως Καλοκαιρινός, ο οποίος και έφερε στο φως μέρος της δυτικής πτέρυγας του ανακτόρου.
Σχεδόν ταυτόχρονα με την απελευθέρωση της Κρήτης από την τουρκική σκλαβιά και την εγκατάσταση του περίεργου πολιτεύματος της τύποις αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας (στην ουσία η τουρκοκρατία αντικαταστάθηκε από τη διεθνή κατοχή, με την επικυριαρχία του σουλτάνου), το νησί ερχόταν στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος λόγω των σπουδαίων αρχαιολογικών αποκαλύψεων. Απ’ άκρη σ’ άκρη στο νησί βρίσκονταν οι αποδείξεις του παρελθόντος, προκαλώντας παγκόσμια συγκίνηση. Η παγκόσμια κοινότητα παρακολουθούσε ιδιαίτερα τις ανασκαφές του Έβανς στο ανάκτορο της Κνωσού. Οι ειδήσεις από το χώρο της ανασκαφής γίνονταν ακόμη και πρωτοσέλιδα θέματα στις εφημερίδες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Η αίθουσα του θρόνου, ακόμη αδιαμόρφωτη (φωτο Μπεχαεντίν)
Σήμερα παρουσιάζουμε σειρά από τις πρώτες φωτογραφίες που απαθανάτισαν την εγκατάσταση του Έβανς στο χώρο και την πρώτη φάση των ανασκαφών. Πρόκειται για φωτογραφίες που υπάρχουν στα γαλλικά αρχεία, αλλά και στις συλλογές του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Αυτές τις τελευταίες, της Βιέννης, τράβηξε ο πρωτοπόρος φωτογράφος του Ηρακλείου, ο Τουρκοκρητικός Μπεχαεντίν. Στις φωτογραφίες των γαλλικών αρχείων δεν φαίνεται ο φωτογράφος. Ίσως να είναι κάποιος από την ομάδα του Έβανς, ίσως σε κάποιες και ο ίδιος ο Έβανς, καθώς, όπως θα δούμε, είναι κάποιες εικόνες πριν ακόμα από την ανασκαφή. Οι συγκεκριμένες φωτογραφίες μοιάζουν να καταγράφουν τον χώρο.
Οι φωτογραφίες των γαλλικών αρχείων
Η συγκεκριμένη φωτογραφία που παρουσιάζουμε δείχνει την Κνωσό, όταν όμως ακόμα ήταν μια περιοχή με καλλιέργειες, στα τέλη του 19ου αιώνα, πριν έλθουν στο φως οι αποδείξεις του μινωικού πολιτισμού.Υπάρχει στα γαλλικά αρχεία, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο φωτογράφος.
Μπορούμε ίσως να συμπεράνουμε ότι το στιγμιότυπο έχει ληφθεί στην αρχή των ανασκαφών. Διακρίνουμε δύο άνδρες με ευρωπαϊκές φορεσιές, που είναι μάλλον συνεργάτες του αρχαιολόγου, δυο άλλους, που μοιάζουν ντόπιοι, ίσως από τους πολλούς που εργάστηκαν στις ανασκαφές, αλλά και δύο άνδρες του αγγλικού στρατού, ο οποίος είχε την ευθύνη του τμήματος Ηρακλείου.
Βρίσκονται ανάμεσα σε σωρούς από σπασμένα αγγεία, τα οποία δεν αποκλείεται να είναι προγενέστερα των ανασκαφών, αφού τότε συχνά περαστικοί έβρισκαν αντικείμενα, ακόμα και πέτρες από το ανάκτορο. Είναι γνωστό ότι κτίσματα της εποχής είχαν κτιστεί από πέτρες της Κνωσού, ενώ και η στην ανέγερση του κτιρίου της σημερινής περιφέρειας είχαν χρησιμοποιηθεί τέτοιες πέτρες.
Κάποιοι από τους άνδρες κρατούν καλάθια για την περισυλλογή αντικειμένων, ενώ καλάθια διακρίνουμε και στα δεξιά της φωτογραφίας, καθώς κι ένα καρότσι για μεταφορά προφανώς των αγγείων.
Υπάρχουν ακόμα γενικά πλάνα της περιοχής, με τα πρώτα σημάδια των αρχαιολογικών αποκαλύψεων να έρχονται στο φως. Στις πιο κοντινές εικόνες, φαίνεται η αποκάλυψη των πρώτων στοιχείων του μινωικού πολιτισμού.
Βλέπουμε ακόμα φωτογραφίες από την πρώτη περίοδο των ανασκαφών στην Κνωσό, τότε που ακόμα ολόκληρη η περιοχή ήταν χωράφια, τα οποία αγόρασε ο Έβανς για τις αρχαιολογικές του έρευνες.
Οι φωτογραφίες του Μπεχαεντίν
Οι φωτογραφίες του Μπεχαεντίν είναι από το πρώτο επίσης διάστημα των ανασκαφών. Βλέπουμε χαρακτηριστικά σε μερικές φωτογραφίες, όπως αυτή με την αίθουσα του θρόνου, να είναι κυριολεκτικά ακόμη μέσα στο χώμα της κρητικής γης.
Ο Μπεχαεντίν επισκεπτόταν και παρακολουθούσε τις εργασίες στην Κνωσό σχεδόν από την αρχή που εγκαταστάθηκε ο Έβανς και μέχρι το 1901-2 είχε κάνει σειρά φωτογραφιών από την πρώτη φάση των εντυπωσιακών ανασκαφών, οι περισσότερες από τις οποίες διασώζονται.
Η συλλογή αυτών των φωτογραφιών που παρουσιάζουμε υπάρχει στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Μάλιστα πάνω στις εικόνες υπάρχουν χαραγμένα τα αρχικά του Μπεχαεντίν και η περιοχή: Kandia.
Ο Έβανς είχε εγκατασταθεί στην Κνωσό τον Μάρτιο του 1900 και ξεκίνησε τις ανασκαφές. Όμως δεν ήταν ο πρώτος που ανέσκαψε το χώρο. Ο αρχαιόφιλος έμπορος Μίνως Καλοκαιρινός είχε διενεργήσει τις πρώτες ανασκαφικές εργασίες στο χώρο το 1878 και μάλιστα είχε φέρει στο φως τμήμα της δυτικής πτέρυγας του ανακτόρου.
Η συστηματική ανασκαφική έρευνα άρχισε τον Μάρτιο του 1900 από τον Έβανς, διευθυντή τότε του μουσείου Ashmolean της Οξφόρδης. Δύο χρόνια μετά η ανασκαφή του ανακτόρου είχε ολοκληρωθεί, αλλά οι συμπληρωματικές όλου του χώρου και οι αναστηλωτικές εργασίες κράτησαν μέχρι το 1931.
Στις 30 Απριλίου 1900 η εφημερίδα της Αθήνας «Το Άστυ» σημείωνε για την αρχή των ερευνών του Έβανς: «Αι προ μηνός αρξάμεναι ανασκαφαί υπό του κ. Αρθούρου Έβανς και του κ. Χόγαρθ του διευθυντού της ενταύθα Αγγλικής Σχολής εις Κνωσσόν έφεραν εις φως σπουδαιότατα ευρήματα. Εις την Κνωσσόν ήτο ο υπό του βασιλέως Μίνωος κτισθείς Λαβύρινθος, η φυλακή αύτη του Μινωταύρου, τον οποίον εφόνευσεν ο Θησεύς.
Ο κ. Έβανς κατά τας ανασκαφάς του εις το μέρος εκείνο απεκάλυψεν οικοδομήματα της Μυκηναϊκής περιόδου, χρονολογούμενα από του 1000 και 1500 π.Χ.».
Ενώ η «Πατρίς» των Χανίων, σημείωνε λίγες ημέρες νωρίτερα: «Αι ανασκαφαί αύται ολονέν και ωραιότατα πράγματα αποκαλύπτουσαι, εξήγειρον το ενδιαφέρον όλου του κόσμου. Πλήθος πολύ επισκεπτών, Κρητών ή και ξένων έξωθεν κατερχομένων, επισκέπτεται τα μέρη της ανασκαφής, θαυμάζον προ παντός την νέαν Ακρόπολιν. Προχθές επεσκέφθησαν αυτάς Γάλλοι αξιωματικοί του ναυτικού εκείθεν διερχόμενοι, εφωτογράφησαν δε αδεία του κ. Έβανς τα διάφορα ευρήματα ως και τον τόπον των ανασκαφών».
Τα διαμερίσματα της βασίλισσας
Η αίθουσα του θρόνου στα πρώτα στάδια της ανασκαφής
