Μετά την καταστροφική απόφαση για απόσπαση της βυζαντινής γειτονιάς που αποκαλύφθηκε στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, η κυβέρνηση έβαλε στο «μάτι» και το άλλο σπουδαίο εύρημα, αυτό των Δεσμωτών του Φαλήρου. Πρόκειται για την μαζική ταφή ανθρώπων που χρονολογείται τον 7ο αι. π.Χ, οι οποίοι βρέθηκαν αλυσοδεμένοι από τους καρπούς, κατά τις εργασίες κατασκευής του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Η ανακάλυψη αυτή, τον Μάρτιο του 2016, συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology, ενώ προσέλκυσε το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον.
Τώρα, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, αποφάσισε να επαναφέρει την «τύχη» των Δεσμωτών στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ισχυριζόμενη, σε σχετική σύσκεψη, ότι «η εικόνα που εμφανίζει η ανασκαφή των Δεσμωτών είναι εξαιρετικά δυσάρεστη». «Η ευθύνη είναι τεράστια. Διασύρεται το ΥΠΠΟΑ από λόγους καθαρής ιδεοληψίας. Το εύρημα το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εγκαταλείφθηκε στη τύχη του. Το αποτέλεσμα μετράει και αυτό είναι η απραξία. Όχι μόνο για αυτά που κάνουμε, αλλά και για αυτά που δεν κάνουμε φέρουμε ακεραία την ευθύνη. Έχουν σημειωθεί ουσιαστικές παραλείψεις από το 2016 και το εύρημα βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση».
Σύμφωνα με την υπουργό, η απόφαση που ελήφθη το 2016 προέκρινε τη διατήρηση κατά χώρα, με ενέργειες που θα διασφάλιζαν το εύρημα. «Οι ενέργειες αυτές δεν έγιναν ποτέ. Σήμερα το εύρημα είναι σε πολύ κακή κατάσταση. Ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει ήδη χαθεί.».
Ακόμη κι αν υποτεθεί πως η υπουργός έχει δίκιο, το ερώτημα είναι γιατί δεν κάνει κάτι τώρα η πολιτική ηγεσία για την προστασία του ευρήματος. Την απάντηση την δίνει η ίδια, μέσω σχετικής ανακοίνωσης: «Η υπουργός ζήτησε την αναπομπή στη συνεδρίαση του Συμβουλίου της 4ης ή 11ης Φεβρουαρίου τ.ε., ώστε το ΚΑΣ να συζητήσει, έπειτα από αυτοψία των μελών του Συμβουλίου, αν επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση και ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του. Ζήτησε επίσης, με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση του ευρήματος, στο ΚΑΣ να κατατεθούν προτάσεις για την απόσπαση και επανατοποθέτηση των ευρημάτων, ώστε το ΚΑΣ να έχει πλήρη εικόνα των δεδομένων, προκειμένου να γνωμοδοτήσει».
Προς απόσπαση λοιπόν οδεύει και αυτό το σπουδαίο εύρημα, παρά το γεγονός ότι στην ίδια ανακοίνωση σημειώνεται ότι «το 2016 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε εκφράσει τη βούλησή του να διαθέσει 5 εκ. ευρώ για την προστασία και ανάδειξη του ευρήματος». Το ερώτημα είναι εάν ισχύει αυτή η προσφορά, τι κάνει το υπουργείο για να την «ξαναζεστάνει» αντί να προχωρήσει σε «ξήλωμα». Αν και κανονικά, δεν θα έπρεπε να μπαίνει καν στη συζήτηση η οποιαδήποτε δωρεά ιδιώτη όταν μιλάμε για θεσμοθετημένη υποχρέωση του κράτους στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδίως όταν πρόκειται για τέτοιας σημασίας ευρήματα.
Το πολυάνδρειο των «Δεσμωτών» αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου. Πρόκειται για ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που έχουν εκτελεστεί με τον ίδιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο. Στο πρώτο όρυγμα έχουν ταφεί 40 άνδρες, με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, ένδειξη ατιμωτικής ταφής.
Το εύρημα συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology και χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. Πρόκειται για μία εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων, η οποία συσχετίζεται, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα. Σύμφωνα με την Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, κ. Στέλλα Χρυσουλάκη, η ταύτιση των δεσμωτών με το Κυλώνειον άγος, αποτελεί υπόθεση εργασίας, δεδομένου ότι το εύρημα χρονολογείται με ακρίβεια στην 25ετία εκείνων των πολιτικών αναταραχών.
