Ο Βραζιλιάνος φυσικός Ρ. Γκαλβάο στα πρόσωπα της χρονιάς
Σε ένα από τα πλέον σημαντικά πρόσωπα που επηρέασαν με το έργο αλλά και τη δράση του την επιστήμη τη χρονιά που μας πέρασε συγκαταλέγεται ο καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο της Βραζιλίας Ρικάρντο Γκαλβάο. Η διάκριση του Γκαλβάο στο περιοδικό «Nature» είναι εκτός από τιμητική και δίκαιη. Αυτό διότι ο καταξιωμένος Βραζιλιάνος φυσικός δεν δίστασε και ύψωσε το ανάστημά του υπερασπιζόμενος την κοινή λογική, όπως και την επιστήμη, όταν στοχοποιήθηκε από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της χώρας του, τον ακροδεξιό Ζαΐρ Μπολσονάρου.
Αιχμή του δόρατος υπήρξε μια αναφορά του Εθνικού Ινστιτούτου Διαστημικής Ενέργειας της Βραζιλίας (Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais, INPE) σχετικά με τη ραγδαία αποψίλωση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Το συγκεκριμένο Ινστιτούτο, το οποίο διεύθυνε ο Γκαλβάο, αποτυπώνει την εικόνα καταστροφής του μεγαλύτερου πνεύμονα οξυγόνου του πλανήτη μελετώντας τον ρυθμό αποψίλωσης του τροπικού δάσους με την ανάλυση εικόνων από δορυφόρους.
Ο σκοπός και η λειτουργία του INPE
Το INPE ιδρύθηκε το 1961 με σκοπό την προώθηση της έρευνας και της τεχνολογίας γύρω από το Διάστημα. Οι δραστηριότητές του επεκτάθηκαν και στις περιβαλλοντικές επιστήμες και πλέον θεωρείται επίσημος και αξιόπιστος φορέας για την έρευνα γύρω από το δάσος του Αμαζονίου. Για την καταγραφή των περιοχών στις οποίες παρατηρείται απώλεια των δέντρων χρησιμοποιείται το Σύστημα Ανίχνευσης Αποψίλωσης Πραγματικού Χρόνου (Detecção do Desmatamento em Tempo Real, DETER), το οποίο βασίζεται σε εικόνες της Γης που λαμβάνουν οι επιστήμονες από δορυφόρους. Το συγκεκριμένο σύστημα είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται η επιτόπια επίβλεψη των περιοχών του Αμαζονίου που αποψιλώνονται προκειμένου να λαμβάνουν άμεσα μέτρα οι αρμόδιοι φορείς. Στόχος αποτελεί η έγκαιρη ενημέρωση των κρατικών υπηρεσιών προκειμένου να σταματήσουν παράνομες δραστηριότητες που βλάπτουν το δάσος. Χρησιμοποιούνται δεδομένα από αρκετούς δορυφόρους, οι οποίοι λαμβάνουν εικόνες με αυξημένη συχνότητα. Έτσι διαμορφώνονται χάρτες και γραφήματα που συγκρίνουν τις περιοχές ανά μήνα και ανά έτος, γεγονός που καθιστά το σύστημα DETER ένα αρκετά χρήσιμο και αξιόπιστο εργαλείο για την προστασία του τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Το σύστημα τηλεπισκόπισης του INPE θεωρείται πρωτοποριακό και εφαρμόζεται εδώ και τριάντα χρόνια για τη διαχείριση των οικοσυστημάτων της χώρας.
Για την υπεράσπιση των Βραζιλιάνων και της επιστήμης
Σύμφωνα με τα δεδομένα του DETER, υπήρξε μια ανησυχητική αύξηση των αποψιλωμένων εκτάσεων τους καλοκαιρινούς μήνες. Συγκεκριμένα, μόνο τον μήνα Ιούνιο αποψιλώθηκε μια τεράστια έκταση, μεγέθους 2.072 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η αποψίλωση του δάσους αυξήθηκε κατά 88% σε σχέση με τον Ιούνιο του προηγούμενου έτους. Τα ανησυχητικά νέα της επιστημονικής ομάδας του Γκαλβάο αντιμετωπίστηκαν ως «ψέματα που αμαυρώνουν την εικόνα της χώρας» από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της χώρας και ο επιστήμονας χαρακτηρίστηκε ως υποκινούμενος από περιβαλλοντικές οργανώσεις! Ο Γκαλβάο ωστόσο δεν πτοήθηκε και υπερασπίστηκε δημοσίως και με σθένος την αξιοπιστία των ερευνητικών αποτελεσμάτων και το επιστημονικό προσωπικό του INPE, κάτι που είχε ως συνέπεια να χάσει τη δουλειά του στο Ινστιτούτο. Με την κίνησή του όμως κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό επιστημόνων από όλο τον κόσμο, καθώς επίσης πολλών άλλων ανθρώπων, οι οποίοι έσπευσαν να ταχθούν ανοιχτά με το μέρος του. Σύμφωνα με τον ίδιο, «επρόκειτο για υπεράσπιση της αξιοπρέπειας όχι μόνο των Βραζιλιάνων, αλλά όλων των επιστημόνων». Η στάση του Γκαλβάο ανέδειξε ταυτόχρονα τον σπουδαίο ρόλο της επιστήμης όταν αυτή λειτουργεί όχι ως ένας ουδέτερος φορέας πάνω ή έξω από την κοινωνία, αλλά ως εργαλείο οικοδόμησης ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης και ευημερίας που χαρακτηρίζεται από τον σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος.
Φωτεινό παράδειγμα σε εποχές «σκότους»
Έκτοτε όχι μόνο οι επιστήμονες, αλλά και οι αυτόχθονες πληθυσμοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας ότι η καταστροφή του τροπικού δάσους, που έχει ξεκινήσει πριν από πολλά χρόνια, επιταχύνθηκε ραγδαία από τη στιγμή που ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας ο Μπολσονάρου. Ενισχύοντας την εκμετάλλευση αντί για τη διατήρηση, ο ακροδεξιός πρωθυπουργός ωθεί το μεγαλύτερο τροπικό δάσος βροχής στον κόσμο σε ένα κρίσιμο σημείο από το οποίο δεν θα υπάρχει επιστροφή. Οι περικοπές στις δαπάνες και η ελαστικοποίηση της νομοθεσίας που αφορούν την επιτήρηση και την προστασία του δάσους, σε συνδυασμό με την αυξημένη ξηρασία των τελευταίων ετών θεωρούνται βασικές αιτίες που ενισχύουν την αποψίλωση. Η καταστροφή του δάσους εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα σενάρια «ανάπτυξης» της κυβέρνησης, που σχετίζονται με την επέκταση των γεωργικών εκτάσεων, των βοσκοτόπων αλλά και με τις εξορύξεις.
Η καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, του «πνεύμονα της Γης» όπως έχει χαρακτηριστεί, είναι ανυπολόγιστη, δημιουργώντας συνθήκες τεράστιας καταστροφής, σπρώχνοντας παράλληλα την κοινωνία όλο και πιο γρήγορα σε έναν περιβαλλοντικό εφιάλτη. Σ’ αυτήν την κρίσιμη περίοδο ο Βραζιλιάνος φυσικός αποτελεί με τη στάση του το φωτεινό πρόσωπο της επιστήμης απέναντι στις πολιτικές που θυσιάζουν το μέλλον του πλανήτη στον βωμό του κέρδους και της «ανάπτυξης», ενώ παράλληλα μας υπενθυμίζει την ανάγκη να αναχθεί το οικολογικό αίτημα σε κοινή υπόθεση προκειμένου να ενταχθεί στην προοπτική ενός νέου τρόπου ζωής.
Η καταστροφή του δάσους του Αμαζονίου σε αριθμούς
* Από το 1978 πάνω από 750.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους χάθηκαν από όλες τις χώρες στις οποίες εκτείνεται ο Αμαζόνιος.
* Η περίοδος από το 2004 έως το 2012 χαρακτηρίστηκε από μείωση του ρυθμού αποψίλωσης από 28.000 σε 4.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα τον χρόνο χάρη στις στρατηγικές προστασίας του δάσους.
* Τον περασμένο Απρίλιο, Μάιο και Ιούνιο πάνω από 1.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους χάθηκαν, περίπου 25% περισσότερο σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο.
* Από την 1η Ιανουαρίου μέχρι τις 20 Αυγούστου καταγράφηκαν 74.155 φωτιές, σημειώνοντας αύξηση κατά 85% σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.
* Μέχρι τη δεκαετία του 2000 περισσότερα από τα τρία τέταρτα των αποψιλωμένων δασών χρησιμοποιήθηκαν για την εκτροφή βοοειδών.
M.T.
Η ΑΥΓΗ
Πηγές:
1. http://www.nature.com
2. http://www.inpe.br
