“Η προσχηματική κατάργηση Αρχών έγινε για να εκδιωχθούν συγκεκριμένοι άνθρωποι”

Μία από τις πρώτες κινήσεις της νέας κυβέρνησης ήταν να αλλάξει τους επικεφαλής Ανεξάρτητων Αρχών και ελεγκτικών φορέων και, όπου αυτό δεν ήταν δυνατό, να καταργήσει τη θέση. Ιδρύοντας την Εθνική Αρχή Διαφάνειας στα μέτρα της όψιμης άποψής του για το επιτελικό κράτος, ο Κ. Μητσοτάκης αποφάσισε μεταξύ άλλων να καταργήσει τον καταξιωμένο θεσμό του γενικού επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (ΓΕΔΔ) και να εκδιώξει τη Μαρία Παπασπύρου.

Ο χαρακτηρισμός «όψιμη» οφείλεται στο ότι ο ίδιος ως υπ. Διοικητικής Μεταρρύθμισης της κυβέρνησης Σαμαρά είχε αποστείλει στο Συμβούλιο της Επικρατείας έγγραφο στο οποίο εξήρε την αποτελεσματικότητα του θεσμού του ΓΕΔΔ και υπογράμμιζε την κομβική σημασία του έργου του. Η αλλαγή αυτής της θέσης προφανώς καταδεικνύει τις σκοπιμότητες της κατάργησής του εν μιά νυκτί και εν μέσω θέρους.

Η Μαρία Παπασπύρου δίνει σήμερα τις δικές της απαντήσεις και κάνει τον δικό της απολογισμό για το πραγματικό έργο του αναγνωρισμένου από την Ε.Ε. φορέα, που αποτελούσε το μοναδικό όργανο στην ελληνική έννομη τάξη το οποίο ικανοποιούσε πλήρως τις προϋποθέσεις που προβλέπουν διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

«Αποφάσισα να δώσω αυτή τη συνέντευξη γιατί αφενός θέλω να γίνει γνωστό ότι έχει καταργηθεί ο Γενικός Επιθεωρητής, γεγονός που έχει αποσιωπηθεί, και αφετέρου θεωρώ καθήκον μου να αποκαταστήσω την αλήθεια, καθόσον αμφισβητήθηκε το έργο του θεσμού. Φανταστείτε ότι, ακόμα και σήμερα, το τηλεφωνικό κέντρο λειτουργεί ως γραφείο ΓΕΔΔ» μας είπε.

● Πού αποδίδετε εσείς την κυβερνητική απόφαση για κατάργηση του ΓΕΔΔ;

Η δημιουργία της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας συντελέστηκε με τη συνένωση 6 ετερόκλητων φορέων. Ενας από αυτούς ήταν ο ΓΕΔΔ, συντονιστικό, επιτελικό, αλλά και πρωτογενώς ελεγκτικό όργανο, ο οποίος ήταν και ο μόνος φορέας δευτεροβάθμιου ελέγχου. Ενώθηκαν δηλαδή ελεγκτές και ελεγχόμενοι σε ενιαίο σχήμα. Το κριτήριο επιλογής των υπό κατάργηση φορέων παραμένει αμφίβολο και εγείρει ερωτήματα.

Ο ΓΕΔΔ ήταν μονοπρόσωπο διοικητικό όργανο με πενταετή θητεία (διάστημα που ξεπερνούσε δηλαδή μία βουλευτική περίοδο), ακριβώς για να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία του.

Η αυτοτέλεια του ΓΕΔΔ και η ανεξαρτησία του ήταν νομικά κατοχυρωμένες και δεν υπόκειτο σε εντολές οποιουδήποτε οργάνου ή εποπτεία υπουργού. Διέθετε δικό του ανεξάρτητο οικονομικό προϋπολογισμό και συνεπικουρείτο στο έργο του από εξειδικευμένο και πιστοποιημένο προσωπικό με ειδικές γνώσεις και εμπειρία, εκπαιδευμένο ειδικά σε ζητήματα διαφθοράς.

Εκτός από κίνηση εντυπωσιασμού, η εσπευσμένη αυτή ψήφιση του νόμου και η θέσπιση των επίμαχων φωτογραφικών διατάξεων, οι οποίες αντιβαίνουν εξόφθαλμα σε συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές, δεν μπορεί να εξυπηρετεί άλλους σκοπούς πέρα από την εκδίωξη συγκεκριμένων ανθρώπων, με αποτέλεσμα την καθυστέρηση περαίωσης των υποθέσεων που εκκρεμούν.

Το μόνο συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι αλλάζουμε ή καταργούμε ό,τι δεν μας συμφέρει. Η δική μου κατάργηση «προλογίστηκε», άλλωστε, από την έντονη και συντονισμένη επίθεση συγκεκριμένων μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία, με σκοπό την απαξίωση του θεσμού αλλά και του προσώπου που ηγείτο της υπηρεσίας, δεν δίστασαν να προσφύγουν σε λασπολογίες, ψέματα και συκοφαντίες.

● Η κυβέρνηση κατάργησε τον θεσμό ισχυριζόμενη ότι θα αποφευχθούν πλέον οι αλληλοκαλύψεις των σωμάτων ελέγχου αλλά και η γραφειοκρατία.

Η πρόφαση της αλληλοκάλυψης σε συνδυασμό με τον ψευδεπίγραφο χαρακτηρισμό του θεσμού ως απαρχαιωμένου (ειδικά όταν οι διατάξεις του νέου νόμου αποτελούν αντιγραφή του νόμου του ΓΕΔΔ) φαίνεται να αποτελούν το πρόσχημα για την κατάργησή του. Δεν δόθηκε ωστόσο η δέουσα προσοχή στις επιπτώσεις αυτού του εγχειρήματος, ενώ έπρεπε τουλάχιστον να υπάρξει ένα μεταβατικό στάδιο, όπου θα διευθετούνταν και θα ολοκληρώνονταν οι λεπτομέρειες λειτουργίας της Αρχής, ενώ στο ενδιάμεσο στάδιο θα λειτουργούσαν κανονικά οι καταργούμενοι φορείς.

Το πρόσχημα της εξάλειψης καταρρέει άλλωστε όταν παραμένουν έξω από την Αρχή άλλοι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Δεν θα δημιουργήσει ερωτήματα π.χ. το να δώσει ένα σώμα (όπως το ΣΔΟΕ) εντολή ελέγχου ενός ιδιωτικού φορέα, την οποία στη συνέχεια θα μπορεί να αναιρέσει η Αρχή, καθώς οι αρμοδιότητές της επεκτείνονται και στον έλεγχο ιδιωτικών εταιρειών;

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν επίσης η δυνατότητα διερεύνησης υποθέσεων σχετιζόμενων με συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, που αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΔΕΛ (Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου), αλλά και οι αλληλοκαλύψεις στους ελέγχους «πόθεν έσχες».

Με τον νέο νόμο (αρ. 83) η Αρχή έχει τη δυνατότητα να ελέγχει πρόσωπα που είναι υπόχρεα σε άλλα όργανα ελέγχου! Για παράδειγμα εξετάζεται κάποιος ιδιώτης από τη Γ’ Μονάδα της Αρχής Καταπολέμησης. Μπορεί να τον εξετάζει ταυτόχρονα και η Αρχή Διαφάνειας; Παραμένει αδιευκρίνιστο.

Το ίδιο θα ισχύσει και στην περίπτωση ενός ελεγχόμενου (πολιτικού ή δικαστή) από την Επιτροπή 3Α της Βουλής; Ο διοικητής της Αρχής από απλό μέλος της θα μετατραπεί σε ατομικό ελεγκτή της υπόθεσης; Τι θα συμβεί αν τα όργανα αυτά καταλήξουν σε διαφορετικά πορίσματα; Περισσότερες εγγυήσεις προσφέρει άραγε η Αρχή από την Επιτροπή 3Α που αποτελείται από 6 δικαστές;

Με αφορμή την αναφορά στο «πόθεν έσχες», θα ήθελα να αναφερθώ στους κινδύνους που εγκυμονεί η διακριτική ευχέρεια του διοικητή ως προς την άρση του τραπεζικού ή άλλου απορρήτου. Εκείνο που φρόντισα να λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του ελέγχου του «πόθεν έσχες» των δημοσίων υπαλλήλων από το Γραφείο του ΓΕΔΔ είναι η ολοκλήρωσή του μόνο ύστερα από την άρση απορρήτου.

Με αυτόν τον τρόπο βρέθηκαν υπάλληλοι οι οποίοι διακινούσαν χρηματικά ποσά ανερχόμενα σε πολλά εκατομμύρια (όπως π.χ. υπάλληλοι με 6,5 ή 1,8 ή 1,5 εκατομμύρια στον λογαριασμό τους), τα οποία ουδέποτε δήλωσαν και τα οποία δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να δικαιολογηθούν από τα εισοδήματά τους.

Η υποχρεωτικότητα άλλωστε της άρσης απορρήτου νομοθετήθηκε με νόμο το 2019, ώστε να γίνει επιτέλους δυνατή η γνώση όχι μόνο του «έσχες» αλλά και του «πόθεν». Για κάποιον λόγο, ωστόσο, τα ανωτέρω δεν φαίνεται να λαμβάνονται υπ’ όψιν στον νόμο για το επιτελικό κράτος, δημιουργώντας υπαρκτούς κινδύνους για την αποτελεσματικότητα του συνόλου των ελέγχων.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι από τους σκοπούς της Αρχής έχει εξαλειφθεί πλήρως το στοιχείο της κακοδιοίκησης, ενώ έχουν προστεθεί και αρμοδιότητες οι οποίες ουδεμία σχέση έχουν με το αντικείμενο της πάταξης της διαφθοράς (π.χ. η υλοποίηση έργων τεχνικής βοήθειας προς τρίτες χώρες και η διαχείριση ειδικού προς τούτο λογαριασμού), γεγονός που επίσης δημιουργεί ερωτήματα.

● Γιατί δεν αντιδράσατε όλο αυτό το διάστημα πιο αποφασιστικά, όπως κάνουν τόσα άλλα δημόσια πρόσωπα;

Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, προσπαθούσα να κρατήσω μια ισορροπία. Ημουν δημόσιο πρόσωπο και ήταν δεδομένο ότι θα δεχόμουν και κριτική και συκοφαντίες, ακόμα και όταν τα όσα λέγονταν στηρίζονταν μόνο σε ψεύδη. Από εδώ και στο εξής όμως, όταν προσβάλλεται η προσωπικότητά μου, θα προστατεύω τα δικαιώματά μου με κάθε νόμιμο τρόπο.

Οι επιθέσεις κατά του ήθους και της προσωπικότητας, οι εκβιασμοί και οι απειλές αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα στην προσπάθεια φίμωσης κάποιου που έχει αποφασίσει να εναντιωθεί και να καταπολεμήσει τα κακώς κείμενα και να πλήξει τις πηγές της διαφθοράς, προκειμένου να συμβάλει στην απόδοση της δικαιοσύνης. Οταν θίγεις συμφέροντα, ξεγυμνώνεις καταστάσεις και αποκαλύπτεις πρόσωπα, οι αντιδράσεις είναι καθορισμένες και δριμείες.

Ο θεσμός του ΓΕΔΔ βρέθηκε πολλές φορές στο στόχαστρο λόγω του έργου που παρήγαγε, το οποίο οδήγησε και κατά το παρελθόν σε προσπάθειες κατάργησής του, οι οποίες ωστόσο ανατράπηκαν λόγω των αντιδράσεων του κόσμου. Η προσπάθεια απαξίωσης συνεχίζεται ωστόσο και μετά την κατάργηση του θεσμού. Ειδικότερα, πανηγυρικώς διακηρύσσονται τελευταία τα σχετικά με την επιλογή δημοσίου υπαλλήλου ως υπεύθυνου για την καταπολέμηση της διαφθοράς, σπάζοντας την παράδοση η θέση να καταλαμβάνεται από συνταξιούχο δικαστή.

Η ανεξαρτησία και η εξειδίκευση δικαστών σε θέματα διαφθοράς, ωστόσο, δεν μπορεί να αναπληρωθούν από έναν δημόσιο υπάλληλο «καριέρας», ενώ σε κάθε περίπτωση αξίζει σεβασμός (και όχι η εκφορά απαξιωτικών, γενικών και αυθαίρετων κρίσεων περί απουσίας έργου και συνεισφοράς κατά τα προηγούμενα χρόνια) στους ανθρώπους που υπηρέτησαν σε αυτές τις θέσεις και αφιέρωσαν τη ζωή τους στον αγώνα αυτό κατά της διαφθοράς και στην απονομή της δικαιοσύνης.

● Από δικαστής πώς καταλήξατε στη θέση του ΓΕΔΔ;

Μετά την αποχώρησή μου από το δικαστικό σώμα (για προσωπικούς και οικογενειακούς λόγους) κλήθηκα από τον περιφερειάρχη Γιάννη Σγουρό -χωρίς να τον γνωρίζω- να υπηρετήσω στη θέση του Περιφερειακού Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης. Ψηφίστηκα τότε από τα δύο τρίτα του περιφερειακού συμβουλίου (2011-2014). Στη συνέχεια, μετά από πρόταση του τότε υπ. Εσωτερικών Π. Κουρουμπλή, προτάθηκα ως πρώην δικαστής (με άριστες πάντα αξιολογήσεις και εκθέσεις) για τη θέση του ΓΕΔΔ.

Την πρόταση αυτή αποδέχθηκα, όχι για λόγους προσωπικής καταξίωσης αλλά για να υπηρετήσω το δημόσιο συμφέρον και να συμβάλλω στην πάταξη της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης, προσφέροντας τις γνώσεις και την εμπειρία που είχα αποκομίσει από την ενασχόληση με αντίστοιχες υποθέσεις στο πλαίσιο της δικαστικής μου καριέρας. Ποιος γνωρίζει εξάλλου τη διαφθορά καλύτερα από ένα δικαστή που έχει δικάσει χιλιάδες ανάλογες υποθέσεις;

Το έργο που παρήγαγε ο ΓΕΔΔ και οι έλεγχοι που διενεργήθηκαν τα τελευταία 17 χρόνια αποδεικνύουν έμπρακτα και καταδεικνύουν τη μεγάλη συνεισφορά της «δικαστικής» εμπειρίας στον αγώνα κατά της διαφθοράς.

● Υπάρχει μια πολύ κρίσιμη διάταξη στον νέο νόμο που αναφέρει ότι μόνο κατ’ επιλογήν θα εξετάζονται οι εισαγγελικές παραγγελίες. Αυτό δεν ακυρώνει κατά κάποιον τρόπο το έργο των εισαγγελικών λειτουργών;

Οπως προβλέπει ο νόμος, εισαγγελικές παραγγελίες θα εκτελούνται μόνο στην περίπτωση που αφορούν την τέλεση συγκεκριμένων εγκλημάτων από συγκεκριμένα πρόσωπα και μόνο εφόσον έχει διενεργηθεί επί του ζητήματος επιθεώρηση-έλεγχος από την Αρχή.

Η δυνατότητα επιλογής μεταξύ των προς εκτέλεση εισαγγελικών παραγγελιών (ανακριτικών πράξεων) έχει αμφίβολη νομιμότητα και εγείρει σοβαρά ζητήματα συμβατότητας με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Ταυτόχρονα, αποστερείται από τις δικαστικές αρχές η καίρια βοήθεια των πλέον εξειδικευμένων στο αντικείμενο προσώπων, υποβαθμίζονται στην ουσία οι ειδικοί επιθεωρητές, με τις όποιες συνέπειες έχει το γεγονός αυτό στην εκδίκαση πολύπλοκων υποθέσεων με δύσληπτο εφαρμοστέο θεσμικό πλαίσιο, αλλά και στον ίδιο τον αγώνα για την πάταξη της διαφθοράς.

Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να σχολιάσω τα όσα αναφέρονται τον τελευταίο καιρό στον Τύπο σχετικά με τις προκαταρκτικές που διενεργούνταν ήδη από τον ΓΕΔΔ ή το ΣΟΕΕ και την πίεση που δέχονται οι επιθεωρητές που εμπλέκονται σε αυτές από σχετικά δημοσιεύματα. Η επικίνδυνη δημοσιότητα σε κρίσιμα ζητήματα της προκαταρκτικής διαδικασίας και ενώ ο έλεγχος των Μεικτών Κλιμακίων Ελέγχου συνεχίζεται, δημιουργεί καίρια ζητήματα τα οποία θα πρέπει να λυθούν άμεσα.

Θα ήθελα να επισημάνω ότι σήμερα (περισσότερο από ποτέ) θα πρέπει να διασφαλιστεί πως οι επιθεωρητές που μετέχουν στα κλιμάκια θα αφεθούν να συνεχίσουν ανεπηρέαστοι και ανενόχλητοι την έρευνά τους, σε όποια συμπεράσματα και αν αυτή καταλήξει. Πρέπει να αναφέρω ότι σε αντίστοιχο πρόσφατο δημοσίευμα, γίνεται μια αναίτια επίθεση στο πρόσωπό μου και μια ανεπιτυχής προσπάθεια εμπλοκής μου στην υπόθεση Novartis.

Θα ήθελα λοιπόν να αποκαταστήσω την αλήθεια και να αναφέρω ότι όλα τα έγγραφα που απευθύνονταν προς δημόσιες υπηρεσίες (μεταξύ των οποίων και η Εισαγγελία), τόσο στο πλαίσιο του ΓΕΔΔ όσο και στο πλαίσιο του ΣΟΕΕ, συντάσσονταν πάντοτε με επιμέλεια του γενικού επιθεωρητή και υπογράφονται από αυτόν. Τα έγγραφα αυτά προφανώς και δεν έχουν καμία σχέση με τις εκθέσεις ελέγχου των Μεικτών Κλιμακίων, παρά τα όσα παρελκυστικώς δημοσιεύτηκαν.

● Σύμφωνα με τα λεγόμενα του νέου διοικητή, οι καταγγελίες που θα υποβάλλονται ενώπιον της Αρχής θα εξετάζονται μόνο εάν υπερβαίνουν κάποιο επίπεδο σοβαρότητας, και όχι τα «ψιλά», όπως το αν έχει σαμαράκια ένας δρόμος.

Με αυτόν τον τρόπο μεγάλο μέρος των πολιτών παραμένει απροστάτευτο, ενώ απαξιώνεται και το έργο που προσέφεραν μέχρι σήμερα οι υπηρεσίες και τα σώματα επιθεώρησης και ελέγχου. Ποιος θα χαρακτηρίζει ελάσσονα την υπόθεση μιας γυναίκας που πάει να βγάλει σύνταξη και μέχρι να γίνει αυτό η οικογένειά της αντιμετωπίζει πρόβλημα επιβίωσης; Είναι μικρή υπόθεση το να πάει ένας πολίτης στο νοσοκομείο και να τον πετάξουν έξω;

Είναι στα «ψιλά» η εξέταση καταγγελίας για την παράνομη περικοπή συντάξεων ατόμων με ποσοστό αναπηρίας άνω του 80%, ζήτημα που επιλύθηκε άμεσα ύστερα από την παρέμβαση του γενικού επιθεωρητή; Ή το άμεσο σταμάτημα με μεγάλο πρόστιμο μιας τερατώδους κατασκευής στην Ψαρρού της Μυκόνου; Σε όλες αυτές τις υποθέσεις, που αφορούν το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, ο ΓΕΔΔ έδινε λύση βοηθώντας τον πολίτη να βρει το δίκιο του.

Σήμερα είναι αμφίβολη η εξέταση ανάλογων καταγγελιών, ενόψει της ανάγκης διαλεύκανσης των (μετρημένων στα δάχτυλα) μεγάλων και σοβαρών υποθέσεων που μπορεί να ανακύψουν! Ολοι, ωστόσο, κρινόμαστε εκ του αποτελέσματος. Η Ιστορία μόνο θα δείξει τελικώς το τι πραγματικά συνέβη στο πλαίσιο της κατάργησης του ΓΕΔΔ και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή την επιλογή – και ας ελπίσουμε να εξυπηρετούνται με αυτήν τα σωστά συμφέροντα.

Συνέντευξη στην Άντα Ψαρρά, Εφημερίδα των Συντακτών