Με το μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ως είθισται, άνοιξε σήμερα η αυλαία των Πανελλαδικών Εξετάσεων 2019 για τους υποψηφίους των γενικών λυκείων (ΓΕΛ) για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Δείτε επίσης: Πανελλαδικές 2019: Αυτά είναι τα θέματα στη Νεοελληνική Γλώσσα
Δείτε τις απαντήσεις στα θέματα από το φροντιστήριο «Ορίζοντες»:
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2019
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ∙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ∙ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ∙ 07.06.2019
ΚΕΙΜΕΝΟ
[Επίκληση των αξιών της δημοκρατίας]
Χρειάζεται μια απάντηση στο βασικό ερώτημα που άκουσα να επαναλαμβάνεται συχνά, κυρίως από τους νέους οι οποίοι τόσο εύκολα αυταπατώνται κι εξίσου εύκολα απογοητεύονται: Αφού η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να βασιζόμαστε στους «ενεργούς πολίτες»; Για να έχουμε ενεργούς πολίτες, δεν χρειάζονται άραγε και ιδανικά; Και βέβαια χρειάζονται τα ιδανικά. Πώς όμως να μην πάρουμε υπόψη μας τις μεγάλες ιδεολογικές συγκρούσεις που δημιούργησαν αυτούς τους κανόνες; Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;
Πρώτο μεταξύ όλων συναντάμε μέσα από αιώνες αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων το ιδανικό της ανοχής. Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Δεν χρειάζονται παραδείγματα· τα έχουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας.
Έπειτα έρχεται το ιδανικό της μη βίας. Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ*, σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες. Οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, εισήγαγαν για πρώτη φορά στην ιστορία τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο την επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται σεβαστοί, ο αντίπαλος δεν θεωρείται πλέον εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί αλλά αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας.
Τρίτο, το ιδανικό της σταδιακής ανανέωσης της κοινωνίας μέσα από την ελεύθερη αντιπαράθεση των ιδεών και την αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής. Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας.
Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ** χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά.
Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό δίχως την αναγνώριση της αδελφότητας που ενώνει όλους τους ανθρώπους σε ένα κοινό πεπρωμένο; Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι τόσο περισσότερο αναγκαία σήμερα, που καθημερινά συνειδητοποιούμε αυτό το κοινό πεπρωμένο και θα έπρεπε να ενεργήσουμε με συνέπεια όσο υπάρχει ακόμα αυτή η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.
——————————————
*Καρλ Πόπερ: Φιλόσοφος του 20ού αι. ** Γ. Β. Φ. Χέγκελ: Φιλόσοφος του 19ου αι.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Norberto Bobbio, Το μέλλον της δημοκρατίας, μετάφραση Π. Ράμος. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1993, σελ. 49-51.
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε , με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Κυρίως οι νέοι αμφισβητούν τη δυνατότητα της δημοκρατίας να βασίζεται στους «ενεργούς πολίτες».
β. Η αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων δεν εντάσσεται στις ειρηνικές επαναστάσεις.
γ. Η μακροβιότητα της δημοκρατίας προϋποθέτει ανάλογη στάση ζωής.
δ. Ο φανατισμός και η βία βρίσκονται στον αντίποδα της ανοχής .
ε. Στόχος των δημοκρατικών πολιτευμάτων δεν είναι η ειρηνική επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων. Μονάδες 10
Β2. α. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία (μονάδες 2).
β. Για ποιον λόγο χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την επίκληση σε κάθε μία περίπτωση; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο (μονάδες 4). Μονάδες 6
Β3. α. Να ξαναγράψετε κάθε μία από τις παρακάτω προτάσεις της τρίτης παραγράφου, αντικαθιστώντας την υπογραμμισμένη λέξη με μία άλλη, σημασιολογικά ισοδύναμη:
1. «… δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ …».
2. «… γίνονται αντικείμενα χλευασμού …».
3. «… εισήγαγαν στην ιστορία τρόπους συμβίωσης …».
4. «… αυτός που μας αντιπολιτεύεται …». Μονάδες 4
β. Σε κάθε ένα από τα παρακάτω αποσπάσματα, να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας στις υπογραμμισμένες φράσεις (μονάδες 2) και να αποδώσετε τη σημασία τους μονολεκτικά ή περιφραστικά (μονάδες 4):
1. «… ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως “απέραντο σφαγείο” …» (5η παράγραφος).
2. «… η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.» (6η παράγραφος). Μονάδες 6
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 10
Β4. α. Στα υφολογικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου συμπεριλαμβάνονται τα παρακάτω:
1. σύνθετη δομή προτάσεων που επιτυγχάνεται με τη χρήση υποτακτικού λόγου, και
2. κάποια προφορικότητα στο ύφος που δείχνει διάθεση του δοκιμιογράφου να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη.
Για κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) παραδείγματα και να τα μεταφέρετε στο τετράδιό σας. Μονάδες 4
β. Να εξηγήσετε τη χρήση του σημείου στίξης της παρένθεσης που βρίσκεται στην 5η παράγραφο:
«… (η fraternité της Γαλλικής επανάστασης) …». Μονάδες 2
γ. Στην παρακάτω φράση να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική – παθητική) (μονάδα 1) και να το μετατρέψετε στο άλλο είδος (μονάδες 2):
«… Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων …».
Μονάδες 3
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 9
Γ1. «Για να διατηρούν τις βασικές τους αρχές, οι σύγχρονες δημοκρατίες βασίζονται στη δράση των ενεργών πολιτών» είναι το θέμα αφιερώματος στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σου.
Σε ένα άρθρο 500-600 λέξεων να παρουσιάσεις τεκμηριωμένα τις θέσεις σου για το θέμα, εστιάζοντας:
α. στις ενέργειες με τις οποίες ο πολίτης κάνει πράξη τη δημοκρατία στην καθημερινότητά του, και
β. στις δράσεις με τις οποίες το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών με δημοκρατικό ήθος.
Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας. Μονάδες 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Ο Norberto Bobbio στο απόσπασμα πραγματεύεται τα ιδανικά της δημοκρατίας. Αρχικά, αναρωτιέται αν η δημοκρατία προϋποθέτει ιδανικά και αποκρίνεται πρωτίστως ότι σε αυτήν απαντάται το ιδανικό της ανεκτικότητας, επισημαίνοντας ότι διαχρονικά η ειρηνική συνύπαρξη διακυβεύεται από τον δογματισμό. Παρακάτω, αναφέρει το ιδεώδες της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών, με σεβασμό στους δημοκρατικούς κανόνες, που ξεχωρίζει ένα δημοκρατικό από ένα απολυταρχικό καθεστώς. Επιπλέον, παραθέτει την υγιή διαφωνία μέσω της πολυφωνίας ως μοχλό αναμόρφωσης της κοινωνίας. Τέλος, σημειώνει την αλληλεγγύη, η οποία έχει ιστορικά πληγεί. Συμπερασματικά, ισχυρίζεται ότι η δημοκρατία προϋποθέτει ένα εξανθρωπισμένο ήθος και αίσθημα συναδέλφωσης που μας ενώνουν σε μια κοινή μοίρα με έρεισμα τη λογική.
Β1. α) Σωστό
β) Λάθος
γ) Σωστό
δ) Σωστό
ε) Λάθος
Β2. α) Η πρώτη περίπτωση επίκλησης στην αυθεντία εντοπίζεται στην τρίτη παράγραφο του κειμένου στο σημείο: «τη διδαχή του Καρλ Πόπερ*, σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες»
Η δεύτερη περίπτωση επίκλησης στην αυθεντία εντοπίζεται στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου στο σημείο: ” Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ** χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο»”.
β) Και στις δύο περιπτώσεις επιδιώκει να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του προσδίδοντας κύρος στο λόγο του, στοχεύει να καταδείξει την ευρυμάθειά του καθώς και να τονίσει τη διαχρονικότητα και διακειμενικότητα των θέσεών του, προσφέροντας παράλληλα υφολογική ποικιλία.
Ειδικότερα, στην πρώτη περίπτωση ενισχύει τη θέση του σχετικά με «το ιδανικό της μη βίας» και συγκεκριμένα ότι μόνο εφόσον γίνονται σεβαστοί οι δημοκρατικοί κανόνες, επιλύονται οι διαφορές χωρίς τη χρήση βίας.
Στη δεύτερη περίπτωση ενισχύει την άποψη σχετικά με «το ιδανικό της αδελφότητας» που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της δημοκρατίας.
Β3. α) 1. «…δεν ξεχνώ τη διδασκαλία του Κάρλ Πόπερ…».
2. «…γίνονται αντικείμενα κοροϊδίας/εμπαιγμού…».
3. «…εισήγαγαν στην ιστορία τρόπους συνύπαρξης…».
4. «…αυτός που μας αντιμάχεται/εναντιώνεται…».
β) 1. απέραντο σφαγείο: ποιητική λειτουργία, συνυποδηλωτική, μεταφορική χρήση της γλώσσας
Σημασία: ως πεδίο καταγραφής αλλεπάλληλων, συνεχών αιματηρών συγκρούσεων.
2. φωτίζει την πορεία μας: ποιητική λειτουργία, συνυποδηλωτική, μεταφορική χρήση της γλώσσας
Σημασία: που καθοδηγεί τις πράξεις/ενέργειές μας
B4. α) 1. «Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία».
«…Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας».
2. «Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;»
«Μπορούμε να τους διαψεύσουμε;»
β) Μέσω της χρήσης της παρένθεσης στο εν λόγω απόσπασμα ο συγγραφέας διευκρινίζει, τον όρο «αδελφότητα» ενώ παράλληλα πληροφορεί τον αναγνώστη, παραθέτοντας αυτούσιο τον αρχικό όρο που γεννήθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση.
γ) -Η σύνταξη στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ενεργητική.
-Μετατροπή στην παθητική σύνταξη.
«…Η διαμόρφωση και η εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων επιτρέπονται μόνο από τη Δημοκρατία…».
Γ1. Δημοκρατικό ήθος και νέοι
Στις πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις για πρώτη φορά κλήθηκαν να συμμετάσχουν νέοι των 16 και 17 ετών ως ενεργοί πολίτες. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι ενήμεροι όχι μόνο για την δημοκρατία ως πολίτευμα αλλά και για την δημοκρατία ως στάση ζωής σε κάθε έκφανση της καθημερινότητας. Προκύπτει ακόμα η αδήριτη ανάγκη το σχολείο ως φορέας αγωγής και κοινωνικοποίησης να εστιάσει στην διαμόρφωση πολιτών με δημοκρατικό ήθος και συνείδηση.
Συγκεκριμένα, οι ενέργειες μέσα από τις οποίες η δημοκρατία γίνεται καθημερινό βίωμα για τον πολίτη είναι:
- Ενεργητική στάση ζωής, συμμετοχή στα κοινά προβλήματα, στάση που προϋποθέτει την διαρκή ενημέρωση για όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με τον δημόσιο βίο, ώστε να αποφεύγεται η επανάπαυση και η ιδιώτευση.
- Χρήση του διαλόγου για την επίλυση των διαφορών σε όλες τις διαπροσωπικές σχέσεις, ενός διαλόγου ελεύθερου και ισότιμου, χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα, ώστε να αποφεύγεται η χρήση βίας και ο δογματισμός.
- Διαρκής αγώνας για την προστασία της προσωπικής ελευθερίας, αγώνας που μπορεί να χρειαστεί θυσίες.
- Αναπτυγμένη και άγρυπνη κριτική ικανότητα για να αποφύγει τον φανατισμό, την προπαγάνδα και την μαζοποίηση, από όπου και αν προέρχονται.
- Τήρηση των νόμων και των κανόνων που κατοχυρώνουν όχι μόνο την πολιτική αλλά και την κοινωνική ζωή
- Ο γνήσιος δημοκράτης ενδιαφέρεται πραγματικά για τον συνάνθρωπό του και ενεργοποιεί όλες τις δυνάμεις του για την προώθηση του τόπου του: έχει δηλαδή κοινωνική συνείδηση, σεβασμό στο φυσικό και πολιτιστικό του περιβάλλον και διεκδικεί δυναμικά με διαρκή αγώνα όχι μόνο τα ατομικά του δικαιώματα αλλά και τα δικαιώματα των συνανθρώπων του ενσαρκώνοντας το ιδανικό της “αδελφότητας”.
Το σχολείο ως πρωταρχικός φορέας κοινωνικοποίησης και πολιτικοποίησης μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο ώστε οι νέοι εξελιχθούν σε πολίτες ενεργούς με ενδιαφέρον για τα κοινά και δημοκρατική συμπεριφορά.
- Ειδικότερα, ο θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων εισάγει τους νέους στην λειτουργία των πολιτικών θεσμών και της δημοκρατίας. Μέσα από διαδικασίες όπως είναι τα πενταμελή, τα δεκαπενταμελή και η Βουλή των Εφήβων προσομοιώνονται οι λειτουργίες του δημοκρατικού πολιτεύματος (ψηφοφορία, εκλογή αντιπροσώπων, συμμετοχή σε συνελεύσεις) και πραγματώνεται η εμπλοκή των μαθητών σε αυτές. Σε ευρύτερο πλαίσιο η ενθάρρυνση των μαθητών για διευρυμένη συμμετοχή σε θεσμούς, όπως είναι το Πρόγραμμα Euroscola, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία πολιτών με ευρωπαϊκή συνείδηση, πολίτες που μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι η Δημοκρατία σήμερα ξεπερνώντας τα στενά εθνικά πλαίσια αναφέρεται σε κοινωνίες όπου η πολυπολιτισμικότητα και η ειρήνη αποτελούν απώτερους στόχους.
- Στα πλαίσια του σχολείου αναπτύσσονται πρακτικές που βοηθούν τους μαθητές να διαμορφωθούν σε πολιτικά όντα. Η ευρεία χρήση του διαλόγου στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και η διοργάνωση αγώνων λόγου-αντίλογου όπου αντιπαρατίθενται η θέση με την αντίθεση και γίνεται αποδεκτή η διαφωνία, μπορούν να διαμορφώσουν πολίτες σκεπτόμενους, ικανούς να λάβουν αποφάσεις, να κρίνουν, να πείθουν και να πείθονται σύμφωνα με το δημοκρατικά πρότυπα της πολυφωνίας και της ελευθερίας έκφρασης.
- Η ανάληψη στα πλαίσια του σχολείου εθελοντικών δράσεων και πρωτοβουλιών μπορεί να ενεργοποιήσει το ενδιαφέρον των μαθητών για τα κοινά προβλήματα, την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του φυσικού περιβάλλοντος και δίνει έμφαση στο χρέος κάθε πολίτη να συντηρεί με καθημερινό αγώνα την ευημερία της κοινωνίας.
- Αρωγοί όλων των παραπάνω δράσεων μπορούν να αποτελέσουν μαθήματα των κοινωνικών επιστημών (Πολιτική Παιδεία, Κοινωνιολογία, Δίκαιο κλπ) μέσα από τα οποία οι μαθητές αποκτούν γνώσεις για την λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και οργάνων – με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι δεν θα εξαντλούνται σε επίπεδο θεωρητικό αλλά θα συνδυάζονται με την εκπόνηση ομαδικών εργασιών που θα βοηθούν τους μαθητές να κρίνουν, να ερευνούν και να συνεργάζονται.
«Ένας λαός άξιος της δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά, όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη.» Χρέος του σχολείου είναι να διαπλάσει πολίτες ώριμους, πολιτισμένους, γαλουχημένους στα ιδεώδη της δημοκρατίας έτσι ώστε η δημοκρατία να αποτελεί καθημερινό βίωμα.
Επιμέλεια:
Κόρκακα Σάνδη ∙ Βερνάρδου Μαριλένα ∙ Δασκαλάκη Ιωάννα
Μακρυγιαννάκη Κατερίνα ∙ Μανδαλάκη Στέλλα ∙ Ξυδάκης Μύρων
Πιταροκοίλη Μαρία ∙ Φαρσάρη Ελένη ∙ Χρονάκη Κατερίνα
