“Νέα δεδομένα για την ελληνιστική Θεσσαλονίκη από τις ανασκαφές του ΜΕΤΡΟ” παρουσίασε με εισήγησή της, στο πλαίσιο της 32ης επιστημονικής συνάντησης για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, η Γενική έφορος αρχαιοτήτων – (πρώην διευθύντρια του αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και ανασκαφέας σειράς θέσεων στη Βόρειο Ελλάδα) κ. Πολυξένη Βελένη.
Ήταν η Θεσσαλονίκη αρχικώς – στα ελληνιστικά χρόνια – μια μακρόστενη πόλη με ορεινά και πεδινά μέρη, η οποία ξεκινούσε από την Άνω Πόλη και έφθανε μέχρι τη θάλασσα; Μια πρώιμη κατασκευή ενός τοίχου, κτισμένου με πράσινο σχιστόλιθο και δομημένου με λίθους εγκάρσια τοποθετημένους, το πλάτος του οποίου κυμαίνεται από 60 εως 90 εκατοστά που εντοπίστηκε στη διάρκεια των εκτεταμένων ανασκαφών στο σταθμό Αγία Σοφίας, στο πλαίσιο της κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου (ΜΕΤΡΟ), με προβληματική προς το παρόν ερμηνεία χρήσης, δημιουργεί ήδη ερωτηματικά και σκέψεις.
“Θα μπορούσε άραγε να είναι ένας πρώτος περίβολος της πόλης, ένα τείχος; Προς αυτή την κατεύθυνση ενισχυτικό είναι το στοιχείο ότι ένα τείχος στον ίδιο άξονα και με κατεύθυνση προς τα νότια εντοπίστηκε σε μεγάλο μήκος στον δυτικό περίβολο της Μονής Βλατάδων. Αν αυτό συμβαίνει, τότε πιθανώς να έχουμε μια αρχικώς μακρόστενη πόλη με ορεινά και πεδινά μέρη, η οποία θα ξεκινούσε από την Άνω Πόλη και έφθανε μέχρι τη θάλασσα”, έλεγε, μεταξύ άλλων, στην εισήγησή της, στην επιστημονική συνάντηση, η κ.Βελένη, υπογραμμίζοντας, παράλληλα, πως “με αφορμή, την κατασκευή του σημαντικού αυτού έργου υποδομής της πόλης, δόθηκε η ευκαιρία να ερευνηθεί και να μελετηθεί η στρωματογραφία της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της μέχρι την πρόσφατη ιστορία της, σε ικανό βαθμό, οδηγώντας με περισσότερη βεβαιότητα στην εξαγωγή ασφαλέστερων πορισμάτων και τη διατύπωση νέων θεωριών και ερμηνειών”.
H Θεσσαλονίκη, εξάλλου και η πολεοδομική της εξέλιξη αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας από τη δεκαετία του ’60. Στο τέλος της δεκαετίας του ’90 η διδακτορική διατριβή του Μ. Βίττι, συγκέντρωσε τα μέχρι τότε αρχαιολογικά και ανασκαφικά δεδομένα, ενώ κατά καιρούς το θέμα επανήλθε με αφορμή μικρότερης κλίμακας ανασκαφές εντός των προς ανέγερση οικοπέδων του ιστορικού κέντρου της πόλης. Τα δεδομένα της ελληνιστικής πόλης ήταν ισχνά και ανεπαρκή για να συνθέσουν την εικόνα της πρώιμης ελληνιστικής Θεσσαλονίκης. Το πλέον αδιαμφισβήτητο ιστορικό δεδομένο για την ύπαρξη ελληνιστικής πόλης είναι η ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο, το 315 π.Χ., με τον συνοικισμό είκοσι έξι (26) γειτονικών πολισμάτων γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο. Η πόλη, η οποία εξελίχτηκε σε σημαντικό αστικό κέντρο του μακεδονικού βασιλείου κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, φαίνεται ότι αξιοποίησε τα οχυρά βόρεια πρανή της περιοχής κατά τους πρώιμους χρόνους της ίδρυσής της, ενώ εξαπλώθηκε και προς τις πεδινές εκτάσεις εκμεταλλευόμενη την άμεση σχέση της με τη θάλασσα. Οι συζητήσεις και οι θεωρίες για τα όριά της, την έκτασή της και την οργάνωσή της πολλές και ενδιαφέρουσες, συγκλίνουσες ή αντικρουόμενες, σε μια προσπάθεια να αναπαρασταθεί η ιδρυτική φάση της συνεχώς επανέρχονται.
Αναφορές έγιναν, επίσης, από την κ. Βελένη, στα ελληνιστικά κατάλοιπα που προέκυψαν από τις ανασκαφικές εργασίες, στο πλαίσιο των εργασιών του Μετρό στο σταθμό Βενιζέλου (όπου στη νότια είσοδο του που συμπίπτει με την πλατεία Καπνεργατών και σε έκταση ενός στρέμματος ξεκινούν νεες ανσκαφικές εργαίες το ερχόμενο φθινόπωρο και θα διαρκέσουν ένα περίπου έτος).
Όπως ανακοίνωσε, επίσης, στη διάρκεια της εισήγησής της η κ.Βελένη, αλυτικότερα στοιχεία για ακριβέστερες χρονολογήσεις των σχετικών (ελληνιστικών στρωμάτων των ανασκαφών) θα πραγματοποιηθούν σε επικείμενη διημερίδα που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη το υπουργείο Πολιτισμού και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.
Η διημερίδα, με τον “ευφάνταστο” τίτλο: “Ανασκαφές σε τροχιά” θα πραγματοποιηθεί στις 11 και 12 Απριλίου και σ αυτή θα παρουσιαστούν αρχαιολογικά ευρήματα από ανασκαφές, στο πλαίσιο της διάνοιξης δρόμων για την εγκατάσταση μέσων σταθερής τροχιάς ανά τη χώρα (από το Μετρό της Αθήνας, το τράμ του Πειραιά κ.α).
Η 32η επιστημονική συνάντηση για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, με τίτλο: “Χωροταξία και πολεοδομία. Δημόσια και ιδιωτική αρχιτεκτονική”, είναι για πρώτη φορά θεματική και αφορά σε συνθετικές μελέτες, οι οποίες αντλούν το περιεχόμενό τους τόσο από το απόθεμα παλιότερων ερευνών όσο και από νέα δεδομένα, ολοκληρώνεται απόψε στην αίθουσα Τελετών της (παλαιάς) Φιλοσοφικής σχολής του ΑΠΘ.
Στη διήμερη διάρκειά της οι 37 συνολικά ανακοινώσεις αφορούσαν στους πολεοδομικούς ιστούς οικισμών στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης, γεωφυσικές μεθόδους, μελέτες για την οργάνωση των χώρων σε νεολιθικούς οικισμούς, μεταβολές στην οικιστική οργάνωση των πόλεων ανά χιλιετία, ανίχνευση εθνικών πολιτικών μέσα από τη μελέτη των τειχών χωροθέτησης, ανασυνθέσεις τοπιογραφιών αρχαιολογικών χώρων μέσα από ιστορικές αεροφωτογραφίες, κ.α.
