Μνημεία της Φύσης σε κίνδυνο
Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη
Τα μνημειακά δέντρα ή « δέντρα βετεράνοι» ,« πατριάρχες’’ ή αλλιώς δέντρα δημόσιου ενδιαφέροντος ,αποτελούν ανεκτίμητης αξίας θησαυρούς της ελληνικής υπαίθρου αλλά και των αστικών περιοχών . Οι μεγάλες διαστάσεις αυτών των δέντρων , η μακροβιότητά τους , η ζωτικότητα και οι ισχυροί συμβολισμοί που εκπέμπουν , τα έχουν καταστήσει σημεία αναφοράς για τις τοπικές κοινωνίες .
Τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης ως πολύτιμα βιολογικά εργαστήρια , τράπεζες πληροφοριών , σχετικά με τις κλιματολογικές συνθήκες του παρελθόντος που μελετά ο κλάδος της Δεδροκλιματικής ,προσφέρουν σήμερα τις ορθές απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής ∙ παράλληλα ως αναπόσπαστα στοιχεία του φυσικού ιστορικού -τοπίου ,ενσωματώνουν μνήμες και παραδόσεις «διηγούνται» τα στοιχεία της πολιτιστικής ταυτότητας των περιοχών με τις οποίες συνδέονται .
Σήμερα μάλιστα ,όπως διδάσκει η διεθνής εμπειρία , τα Διατηρητέα Μνημεία Φύσης παρέχουν επίσης , το ιδανικό πλαίσιο υπαίθριας μάθησης , για εκπαιδευτικές μεθόδους προς την αειφορία ( (place-basedlearnig – nature learnig ) Οι δραστηριότητες στη φύση ,η εξερεύνηση των δέντρων , η επαφή μαζί τους ,όπως συμπεραίνουν εξειδικευμένοι επιστήμονες , ενεργοποιούν την φαντασία ,δημιουργώντας νέες προσλαμβάνουσες , χωριστά για τον καθένα , ενισχύουν την γνωσιακή ,γλωσσική ,ψυχοκινητική και συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών ήδη από την προσχολική ηλικία .
Παρ΄όλα αυτά τα ανεκτίμητα οφέλη για τον άνθρωπο της σύγχρονης εποχής ,τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης δεν προστατεύονται από τις ανθρώπινες επεμβάσεις αλλά και τα ακραία καιρικά φαινόμενα στο βαθμό που απαιτείται με αποτέλεσμα , την υποβάθμιση της ζωτικότητάς τους ,τη σήψη ή ακόμη και τη νέκρωσή τους .
Ιδιαίτερα στις μέρες μας , σε μια πολύ κρίσιμη για το περιβάλλον περίοδο , όπου η προστασία της Βιοποικιλότητας ,αποτελεί θεμελιώδη ανάγκη ,η προστασία των μνημειακών δέντρων αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση .
Κάποια από αυτά τα μεγαλειώδη δημιουργήματα της Φύσης τα συναντούμε μεμονωμένα ή σε συστάδες , σε αγροτικές περιοχές , αρχαιολογικούς χώρους ή χώρους λατρείας ή σε πλατείες εντός ή εκτός οικισμών . Τα πιο δημοφιλή είναι πλατάνια και βρίσκονται στην Κρήτη . Ο γηραιότερος πλάτανος στον κόσμο ,βρίσκεται στο Χερσονήσου ορεινό χωριό Κράσι *δήμος Χερσονήσου .. Σχετικά με την ηλικία τυ υπάρχουν πολλές εκτιμήσεις. Οι κάτοικοι υπερήφανοι για το γηραιό πλάτανο του χωριού , υποστηρίζουν ότι είναι 2000 χρόνων Ακολουθώντας μάλιστα τις λαικές παραδόσεις γύρω απ τη χρονολογία του δέντρου ο ποιητάρης της Κρήτης θα συνθέσει τα πρίφημο ποιημα για τον πλάτανο τυ Κρασίου *, Σίγουρα είναι πάνω από 1000 χρόνων ενώ με περίμετρο ριζικού κορμού τα 24 μ.στη βάση ,14,65 στο στηθιαίο υψος 130μ) είναι ένα από τα 5 μεγαλύτερα δέντρα της Ευρώπης ,όπως έχει επιβεβαιώσει και ο Ολλανδός δασολόγος jeroen Pater.
Σημείο σύγκλισης της κοινότητας ,σε καιρούς ειρήνης , κρησφύγετο επαναστατικής δράσης κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ,τόπος αναφοράς μεγάλων μορφών της ελληνικής διανόησης (Ν.Καζαντζάκης ,Γαλάτεια και Έλλη , Αλεξίου Κ.Βάρναλης ,Μ.Αυγέρης ) που άφησαν ανεξίτηλα ίχνη στον συγκεκριμένο τόπο ,όπως διαφαίνεται από το λογοτεχνικό τους έργο .Φορτισμένος με παραδόσεις και μνήμες αιώνων ,ο πλάτανος στο Κράσι ,ενσαρκώνει με την επιβλητική του παρουσία το «πνεύμα του τόπου» .
Η ανακήρυξή του σε Διατηρητέο Μνημείο Φύσης , αποτελεί επιστέγασμα μας επίπονης προσπάθειας ευαίσθητων περιβαλλοντικά πολιτών που ξεκίνησε το 2006 με ανοιχτή επιστολή στην εφημερίδα «Πατρίς » Ηρακλείου ( 25/6/2007 ) προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ.Κάρολο Παπούλια και ολοκληρώθηκε το 2011 με Π.Δ ( ΦΕΚ 247/29/9/2011 )
14 χρόνια μετά την ανακήρυξη του Δέντρου σε Διατηρητέο Μνημείο Φύσης ,η σημερινή εικόνα ,δεν επιτρέπει κανένα εφησυχασμό .Το κατ΄ εξοχήν τοπόσημο της κοινότητας εξακολουθεί να είναι θαμμένο στο μπετόν ακρωτηριασμένο σε εμφανή σημεία επιβαρυμένο από την μόνιμη ρύπανση των οχημάτων που σταθμεύουν στη ζώνη προστασίας του μνημείου ,δυσχεραίνοντας την πρόσβαση και την οπτική επαφή με το ΔΜΦ . Το θεσμικό πλαίσιο δεν εξασφαλίζει όπως αποδεικνύεται ,την προστασία των μνημειωδών δέντρων της χώρας μας .
Τα αποτελέσματα μάλιστα της Τεχνικής Έκθεσης αξιολόγησης που πραγματοποίησε ο κ. Θεοχάρης Ζάγκας ,ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ , κατόπιν προσκλήσεως του Συλλόγου «Απανταχού Κρασανών» τον Ιούνιο του 2024 ,είναι άκρως ανησυχητικά .Η Έκθεση αυτή που πραγματοποιήθηκε από τον σπουδαίο δασολόγο , από πλευράς υγείας , σταθερότητας καθώς και της οικολογικής ,ιστορικής και πολιτιστικής αξίας του μνημειακού πλάτανου συμπυκνώνεται στα εξής σημαντικά συμπεράσματα : Αν πράγματι επιθυμούμε τη μακροημέρευση αυτού του σημαντικού και εντυπωσιακού μνημείου , θα πρέπει άμεσα να ληφθούν σειρά μέτρων που θα ανατάξουν τη ζωτικότητα του δέντρου που δυστυχώς, βρίσκεται στον δείκτη 30 που θεωρείται ο χειρότερος και οφείλεται στον μεγάλο αριθμό πληγών που βρίσκονται τόσο στον κορμό όσο και στους βραχίονές και στα κλαδιά του .
Από τη συνεκτίμηση όλων των χαρακτηριστικών του δέντρου και την αξιολόγησή τους , ο συντάξας την Έκθεση ,τονίζει κυρίως την ανάγκη να τηρηθούν απαρέγκλιτα οι προβλεπόμενοι όροι της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης* και του Προεδρικού Διατάγματος όπως ,η απαγόρευση στάθμευσης στην ζώνη προστασίας , καθώς και η αναρρίχηση στον κορμό του δέντρου . Να τηρηθεί επίσης η οδηγία για την τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων και την κυκλοφορία των επισκεπτών. Επισημαίνει ακόμη την αυστηρή τήρηση του πρωτοκόλλου πρόληψης της μετάδοσης του θανατηφόρου μύκητα που προκαλεί το έλκος του πλατάνου κι έχει δυστυχώς εξελιχθεί σε εξολοθρευτή των πλατάνων σε όλη τη χώρα .
Αν τα ζητήματα αυτά , προειδοποιεί ο διαπρεπής δασολόγος ,δεν αντιμετωπιστούν άμεσα από τους αρμόδιους φορείς ,σε λίγα χρόνια θα πρέπει να απαγορευτεί η κυκλοφορία ανθρώπων στην προβολή της κόμης του ,δηλαδή στη σκιαζόμενη επιφάνειά του με δυσοίωνες συνέπειες για την ευημερία του τόπου αφού ο Πλάτανος αποτελεί το σημαντικότερο φυσικό –πολιτιστικό κεφάλαιο για το Κράσι !
Η ανακήρυξη του Πλάτανου σε μνημείο της Φύσης ,έγινε με σκοπό την πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και όχι για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας με τρόπο που ακυρώνει την παραπάνω προοπτική και κυρίως θέτει σε κίνδυνο την υπόσταση του μοναδικού αυτού δέντρου . Θα πρέπει ,παρατηρεί ο κ. Θεοχάρης Ζάγκας να γίνει συνείδηση όλων ότι ο Μνημειακός Πλάτανος έχει τη δική του ταυτότητα και ιστορία αποτελεί αυταξία και η ανάδειξή του θα πρέπει να συνδεθεί με την τοπική ,περιφερειακή και εθνική αειφόρο αναπτυξιακή προοπτική !
Όσο δεν γίνεται κατανοητό ότι τα φυσικό περιβάλλον και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι συνοδοιπόροι στο πέρασμα του χρόνου ,επομένως η τύχη του ενός είναι αρρηκτα συνδεδεμένη με την τύχη του άλλου ,τόσο η κακώς εννοούμενη ανάπτυξη θα αφανίζει τη φύση και τα πολιτιστικά στοιχεία που αυτή εμπεριέχει ,χωρίς συναίσθηση για το τι σημαίνει αυτό για την ευζωία και την ποιότητα ζωής των σύγχρονων κοινωνιών και ιδιαίτερα για τις γενιές του μέλλοντος .
Εξ άλλου η σωστή διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί σήμερα τον καλύτερο δείκτη ,για το πώς μια κοινωνία προστατεύει ,αξιοποιεί και αναδεικνύει τα τεκμήρια της πολιτιστικής της κληρονομιάς ενώ ταυτόχρονα ,είναι σε θέση να απαντά στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής !
Είθε και το δικό μας Δέντρο ν΄ αντέξει , έως ότου μάθουμε να τον πονούμε και να τον προστατεύουμε όσο του πρέπει !
Γιούλη Ιεραπετριτάκη ,πρόεδρος Συλλόγου «Απανταχού Κρασανών»
*Κράσι . Το χωριό είναι χτισμένο στους δυτικούς πρόποδες του όρους Σελένα (Βουνοκορφή της οροσειράς της Δίκτης ) σε υψόμετρο 650 μ. και απέχει 46 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο .Γεωγραφικά ανήκει στην ευρύτερη περιοχή της Λαγκάδας και διοικητικά στον δήμο Χερσονήσου .
Στο ψηλότερο σημείο του χωριού βρίσκονται οι δημόσιες Κρήνες του χωριού ( φουντάνες ) Διατηρητέο Μνημείο από το 2000 ( ΥΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/562/26939) . Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού προέρχεται από συμβολαιογραφικέ πράξεις του 1280-1281 ενώ μνημονεύεται σε όλες τις στατιστικές του 16ου -17ου αι. ( F. Barozzi, Basilicata Καστροφύλακα )
.Στο Κράσι ,θεση Αρμί , βρίσκεται επίσης ,ο πρωτομινωϊκός τάφος που ανέσκαψε το 1926 ο Σ .Μαρινάτος αποκαλύποντας πρωϊμη εγκατάσταση αποίκων από τη Σύρο στο εύφορο λεκανοπέδιο του Κρασίου .
Ιδανικός προορισμός για αναψυχή , για εναλλακτικές μορφές τουρισμού εξ αιτίας της ποικιλομορφίας του φυσικού τοπίου και ιδιαίτερα του μοναδικού δάσος των Αζιλάκων και σπάνιων πρίνων και σφενδάμων που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή . Καθόλου τυχαία ,
το Κράσι και η περιοχή της Δίκτης ( Οροπέδιο Λασιθίου ,Καθαρό , Σελένα , Κράσι ,Σελέκανος , Χαλασμένη Κορφή ,) αποτλεούν τόπο Κοινοτικής Σημασίας (SCI ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ NATURA 2000 ,της Οδηγίας 92/43 ΕΟΚ με κωδικό η οποία καταλαμβάνει έκταση 34.007,17 ha ( Ε.Π.Μ ,ΣΕΛ. 11.)
( GR -4320002 ) η οποία χρήζει συνολικής προστασίας και διαχείρισης . Ε.Π Μ σελ.
- Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη : Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ /Δ/ΝΣΗ ΔΑΣΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ / ΔΗΜΟΥ ΜΑΛΙΩΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 20007
- Κωστής Φραγκούλης : «- Να σε ρωτήξω πλάτανε πόσο χρονώ λογάσαι /
και ποιος σε πρωτοφύτεψε στη Κρασανή δετάδα
- -Να σε ρωτήξω δα κι εγώ , πόσο με καρατάρεις
- να δω αν είσαι μπιριτζής και καλοστιμαδόρος
- Κατά που δείχνει η ρίζα σου η χιλιοροζασμένη
- και μαρτυρούν οι κλώνοι σου οι μαυρομουχλιασμένοι
- τσοι χίλιους χρόνους πορπατείς τσοι χίλιους πεντακόσους
- μα τα σημάδια που θωρώ για δυο χιλιάδες λένε
- -καλή ταμίνα μου΄καμες ,στίμα καλή μου βρήκες ,
- μα οι δυο πολλοί ναι ζάβαλε ,οι χίλιοι χρόνοι λίγοι
Εκειά κοντά με φύτεψε με τη δεξά ντου χέρα
ο παντδύναμος θεός ,τα τόπο να δροσίζω ,
διπλα στο κεφαλόβρυσο που τρέχει μέρα νύχτα
κι οι ρίζες μου χωστήκανε στα σπλάχνα τση Σελένας
και βύζαξα το γάλα τζη κι ήπια τη δύναμή τζη
Και θράφηκα κι αντριεύτηκα και μπόρες δε φοβούμαι
μδ΄αστραπές μηδέ βροντές μηδέ βαρύ χαλάζι (…)
Δείτε επίσης: Έπεσε κλαδί του ιστορικού πλατάνου στο Κράσι (Φωτο)
