Το πλήρωμα του “Βέλος” μπροστά από το ξενοδοχείο Agip.

Δείτε επίσης:

Ρήγμα στο αντιτορπιλικό «Βέλος» από τους ισχυρούς ανέμους: Αφημένο στην τύχη του το πλοίο – σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα

Eυ. Αποστολάκης: Υποχρέωση της Πολιτείας η διαφύλαξη του «Βέλους»

Το Βέλος ΙΙ (αντιτορπιλικό) / D-16 είναι αντιτορπιλικό τύπου Fletcher του πολεμικού Ναυτικού το οποίο το 1973 κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικών ασκήσεων του ΝΑΤΟ αποστάτησε και ζήτησε άσυλο στην Ιταλία και συγκεκριμένα στο Φιουμιτσίνο, ως αποτέλεσμα του αποτυχημένου Κινήματος του Ναυτικού. Κυβερνήτης του πλοίου ήταν ο Νικόλαος Παππάς (1929 – 2013) ο οποίος μαζί με έξι αξιωματικούς και εικοσιπέντε υπαξιωματικούς ζήτησαν πολιτικό άσυλο και παρέμειναν εκεί ως πολιτικοί εξόριστοι. Η κίνηση αυτή επέφερε πλήγμα στη χούντα των συνταγματαρχών. Όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Κύπρο το αντιτορπιλικό Βέλος έσπευσε να βοηθήσει στην άμυνα του νησιού. Σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα αγκυροβολημένο στην παραλία της Θεσσαλονίκης.

Ομοίου τύπου πλοία αποτελούν τα Ασπίς II, ‘Λόγχη ΙΙ’ και ‘Σφενδόνη ΙΙΙ’.

Στις 3 Ιουνίου 1942 καθελκύστηκε στα ναυπηγεία USA Boston Navy Yard στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης και στις 18 Μαΐου 1943 μπήκε σε υπηρεσία.

Το 1958 εκσυγχρονίστηκε στα ναυπηγεία Long Beach της Καλιφόρνιας. Στις 16 Ιουλίου 1959 παρελήφθη στο Σαν Ντιέγκο των Η.Π.Α. ως στρατιωτική βοήθεια και με πρώτο κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Γ. Μόραλη κατέπλευσε στην Ελλάδα.

Στις 25 Μαΐου του 1973, με κυβερνήτη τον Νικόλαο Παππά, ενώ συμμετείχε σε άσκηση του NATO, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την στρατιωτική δικτατορία της Ελλάδας στασίασε και αγκυροβόλησε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, και ο κυβερνήτης του παρέδωσε τα καθήκοντά του στον ύπαρχο του πλοίου και ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία για να μεταβεί στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Κοπεγχάγη και να αποκαλύψει την έκταση του κινήματος του ναυτικού που η χούντα αποκαλούσε “κίνημα οπερέτα τριών αποστράτων και δύο εν ενεργεία”. Τον κυβερνήτη ακολούθησαν 30 μόνιμα στελέχη και το πλοίο επέστρεψε στην άσκηση του ΝΑΤΟ και, με το τέλος της, στην Ελλάδα.

Στις 26 Μαρτίου 1991 παροπλίσθηκε. Το 1994 το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό το ανακήρυξε μουσείο για τον αγώνα ενάντια στην δικτατορία και το πλοίο αγκυροβόλησε στον Πόρο. Στις 14 Δεκεμβρίου 2000 μεταφέρθηκε στη ναυτική βάση της Σαλαμίνας για επισκευή και ανάπλασή του σε επισκέψιμο ναυτικό μουσείο. Στις 26 Ιουνίου 2002 αγκυροβόλησε στο πάρκο ναυτικής παράδοσης στο Παλαιό Φάληρο ως επισκέψιμο Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα.

Στις 7 Σεπτεμβρίου 2017 έπλευσε για τον Ναύσταθμο Σαλαμίνας για να επισκευαστεί και να συντηρηθεί. Στις 9 Σεπτεμβρίου 2019 αγκυροβόλησε στη Θεσσαλονίκη και είναι επισκέψιμο στο κοινό ως Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα. Στις 28 Μαρτίου 2023 και στις 18 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, συνθήκες έντονης κακοκαιρίας που επικρατούσαν στη Θεσσαλονίκη οδήγησαν στην πρόκληση σημαντικών ζημιών στο αντιτορπιλικό

Χαρακτηριστικά
Εκτόπισμα : 2100/2924 ΤΝ.
Διαστάσεις : 114,6Χ12Χ5,5 μέτρα.
Ταχύτητα : 38 κόμβοι.
Οπλισμός : 4 πυροβόλα 5’’/38, 3 δίδυμα πυροβόλα 3’’/50 RF, πενταπλός Τ/Σ επιφανείας και 6 Τ/Σ Α/Υ τορπιλών, HEDGEHOG, Β.Β.
Πλήρωμα : 273 άτομα

wikipedia

Το ιστορικό από το Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.)

ΠΛΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α. & Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά

«Λαός που χάνει … τον πολιτισμό του, τελικά χάνει την ουσία της ύπαρξής του» Μίκης Θεοδωράκης

         Το Κίνημα του ΠΝ γνωστοποιήθηκε στον ελληνικό λαό στις 24 Μαΐου 1973 από τα ΜΜΕ. Ο ελληνικός λαός προσπάθησε να μάθει με αγωνία τι συνέβαινε, ενώ  στο ΠΝ, άρχισαν συλλήψεις και ανακρίσεις αξιωματικών. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ένα από τα πλοία που θα συμμετείχε στο Κίνημα ήταν και το Α/Τ ΒΕΛΟΣ, το οποίο από 18 Μαΐου έπαιρνε μέρος σε νατοϊκή άσκηση της διοικήσεως της Ανατολικής Μεσογείου. Τις απογευματινές ώρες της 22ας Μαΐου 1973 το Α/Τ ΒΕΛΟΣ, με την ομάδα των συμμαχικών πλοίων ήταν παραβεβλημένο στο λιμάνι του Ηρακλείου. Ο κυβερνήτης του πλοίου Αντιπλοίαρχος Νικόλαος Παππάς δέχθηκε μία περίεργη τηλεφωνική κλήση από τον τμηματάρχη πληροφοριών του ΓΕΝ/Α2. Ο κυβερνήτης του πλοίου ενημέρωσε τηλεφωνικά, πριν και μετά την διενέργεια της επικοινωνίας με το ΓΕΝ, τους συμμαθητές του, τους μυηθέντες στο Κίνημα του ΠΝ.

         Την 22^α Μαΐου, τα πλοία της νατοϊκής άσκησης που αποτελούνταν από πέντε (5) αντιτορπιλικά (τουρκικό, αγγλικό, ιταλικό, αμερικανικό, το a/t ΒΕΛΟΣ), και το πετρελαιοφόρο «Tidepool», απέπλευσαν νότια της Κρήτης κάνοντας ασκήσεις με διοικητή της μοίρας τον Τούρκο Ισίκ Μπιρέν (Isik Biren)[1]. Τις βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας ο μυημένος κυβερνήτης του Α/Τ ΠΑΝΘΗΡ επικοινώνησε με τον κυβερνήτη του Α/Τ ΒΕΛΟΣ και του διαβίβασε την συνθηματική λέξη «Σοφοκλής». Δηλαδή αναβολή του Κινήματος, αντί της λέξης «Κανάρης», που ήταν η κωδική λέξη για έναρξη του Κινήματος. Εν τω μεταξύ ο κυβερνήτης του Α/Τ ΒΕΛΟΣ μεριμνούσε συνεχώς για πλήρη εφοδιασμό με καύσιμα από το συμμετέχον στην άσκηση πετρελαιοφόρο. Ήταν αποφασισμένος να αντιδράσει!

         Οι μέρες και οι ώρες περνούσαν με ανησυχία. Τις μεσημβρινές ώρες της 25^ης Μαΐου το Α/Τ ΒΕΛΟΣ έπλεε ανατολικά του Κάλιαρι της Σαρδηνίας. Εν τω μεταξύ, στο μεσόδομο αξιωματικών (καρέ), ξαφνικά ακούστηκε από την ιταλική τηλεόραση ότι στην Ελλάδα, ναύαρχοι και εν ενεργεία αξιωματικοί του ΠΝ συνελήφθησαν. Ο Νικόλαος Παππάς αποφάσισε να στασιάσει και να δημοσιοποιήσει τον μεγάλο αριθμό των συμμετεχόντων στο Κίνημα. Να γνωστοποιήσει στην παγκόσμια κοινή γνώμη ότι οι ΕΔ δεν στήριζαν την τυραννία. Έτσι, η δικτατορία δεν θα τολμούσε, λόγω του μεγάλου αριθμού των συμμετεχόντων, να παραπέμψει στο στρατοδικείο εκατό και πλέον εν ενεργεία αξιωματικούς. Γνωρίζοντας δε ότι το Σύμφωνο του ΝΑΤΟ δίνει έμφαση στην προστασία των δημοκρατικών πολιτευμάτων στις χώρες μέλη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, κ.α., ο κυβερνήτης συνέταξε σήμα προς τον Saceur, ανώτατο διοικητή της Ευρώπης, Αμερικανό στρατηγό Γκουντπάστερ (Goodpaster) με κοινοποίηση τους νατοϊκούς διοικητές της Νοτιοανατολικής πτέρυγας, στο διοικητή του σχηματισμού των πλοίων της άσκησης και τα συμπλέοντα σκάφη. Στη συνέχεια από τη γέφυρα του πλοίου επανέλαβε ο κυβερνήτης με το ραδιοτηλέφωνο το σήμα αποχωρισμού προς τον διοικητή της μοίρας. Η απάντηση του διοικητή της μοίρας Μπιρέν ήταν: “Good Luck Nick”. Στο ημερολόγιο του πλοίου καταγράφηκε: “Ώρα 14.40 ο κυβερνήτης διέταξε στροφή δεξιά μέχρι πορείας 020”. Ταυτόχρονα σηκώθηκαν στο κατάρτι του πλοίου τα διεθνή σήματα του ανεξάρτητου πλου και του συναγερμού (κατάσταση μάχης). Εκτιμώντας ο κυβερνήτης ότι το σήμα της αποχώρησης θα αποκρυβεί από το ΝΑΤΟ, διαβίβασε το σήμα αποχώρησης και στο Associated Press, μέσω του Radio Roma. Έτσι, έγινε διεθνής αποκάλυψη του Κινήματος.

Ώρα 14.45 διετάχθη γενική κλήση πληρώματος στο επίστεγο του πλοίου. Ο κυβερνήτης ενημέρωσε το πλήρωμα ότι το πλοίο φεύγει από τον σχηματισμό του ΝΑΤΟ και κατευθύνεται προς το λιμάνι Φιουμιτσίνο της Ιταλίας. Εκεί σκόπευε να αποβιβαστεί και να ζητήσει πολιτικό άσυλο ο ίδιος και όσοι τον ακολουθήσουν.

         Από το καλοκαίρι του 1972 είχε αρχίσει πρόγραμμα εντατικής εκπαίδευσης, ώστε το πλοίο να είναι αξιόμαχο. Περισσότερη έμφαση δόθηκε στην ταχύτητα και την ακρίβεια επάνδρωσης των θέσεων συναγερμού. Γινόταν καθημερινή εκπαίδευση των αγημάτων «εμβολής» και «νηοψίας» στα πυρά φορητού οπλισμού. Ο χρόνος λήψεις θέσεων στο συναγερμό ήταν ενός λεπτού. Επιπλέον, καθιερώθηκε βάρδια τετραωρίας των μηχανικών αντί εξαωρίας που εφαρμόζονταν στα άλλα αντιτορπιλικά. Έγιναν μεγάλες προμήθειες τροφίμων, τσιγάρων, κλπ, καθώς και αλεύρων για την δυνατότητα παρασκευής μεγάλων ποσοτήτων άρτου και για μεγάλο χρονικό διάστημα.

         Το πλοίο προσέγγισε στις 18.00 της 25^ης Μαΐου στο Φιουμιτσίνο. Ο κυβερνήτης, αμέσως, μετά την αγκυροβολία, έστειλε τρεις (3) μάχιμους σημαιοφόρους με τη λέμβο του πλοίου στο λιμάνι με εντολή να ενημερώσουν το Associated Press και τα άλλα πρακτορεία για το εγχείρημά τους.

Με τον κατάπλου του πλοίου στο Φιουμιτσίνο διαδραματίστηκαν διάφορα γεγονότα. Οι ιταλικές λιμενικές αρχές έλεγχαν τον σκοπό παράνομης αγκυροβολίας εντός των χωρικών τους υδάτων. Έγινε προσπάθεια από τον Έλληνα πρέσβη μαζί με αξιωματικούς του ΠΝ που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟ και παρουσία του πληρώματος, να πείσουν τον κυβερνήτη ν’  αλλάξει στάση. Μέσα στο πλοίο καταρτίζονταν πίνακας με τους άνδρες που επιθυμούσαν να ακολουθήσουν τον κυβερνήτη. Ο πίνακας στην αρχή περιλάμβανε περί τους εκατόν πενήντα (150) άνδρες. Αναλογιζόμενοι όμως τα προβλήματα διαβίωσης σε ξένη χώρα και τις οικογενειακές υποχρεώσεις στην πατρίδα, ο πίνακας περιορίστηκε σε τριάντα ένα (31) άτομα. Πλήθος πολιτών, δημοσιογράφων και Ελλήνων αντιστασιακών βρίσκονταν στην προκυμαία και επευφημούσαν τον κυβερνήτη και το πλήρωμα.

       Μέχρι την έκδοση του πολιτικού ασύλου και την έκδοση του ταξιδιωτικού εγγράφου, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951, οι 31+1 άνδρες για λόγους ασφαλείας διέμεναν στο «Agip Hotel» με την ευθύνη της ιταλικής κυβέρνησης. Υπήρχε ο φόβος, εξαιτίας πιέσεων των δικτατόρων, η ιταλική κυβέρνηση να εφαρμόσει τη διάταξη του Συμφώνου του ΝΑΤΟ και να τους εκδώσει «ως λιποτάκτες» ή να τους περιορίσει μαζί με άλλους φυγάδες στο στρατόπεδο της Νάπολης. Τελικά, η έκδοση και ο περιορισμός δεν υλοποιήθηκαν, εξαιτίας της κινητοποίησης της παγκόσμιας κοινής γνώμης και της έντονης αντιφασιστικής κοινωνίας της Ιταλίας.

         Με τη λήψη του πολιτικού ασύλου η ομάδα των τριάντα ένα (31) αξιωματικών – υπαξιωματικών παρενοχλούσε σε διάφορα επίπεδα τους δικτάτορες. Έδιναν συνεντεύξεις, ανακοινώσεις και προέβησαν σε διάφορες ενέργειες, όπως παρεμβολή στην επίσημη σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Κοπεγχάγη τον Ιούνιο 1973, καταγγέλλοντας ότι η δικτατορία δεν στηρίζεται από τις ΕΔ της χώρας, καθώς και η απόπειρα κατάληψης των ΠΠ που συμμετείχαν στον εκπαιδευτικό πλου των Ναυτικών Δοκίμων, στο Σαν Ραφαέλ. Οι δραστηριότητές τους δημοσιοποιούνταν από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς, τις τηλεοράσεις και τα πρωτοσέλιδα εφημερίδων και περιοδικών, όπως «Τάιμς», «Γκάρντιαν», «Πράβδα», «Κοριέρε ντε λα Σέρα», «Ιλ Τέμπο», κ.α. Πραγματικά, ο Αντιπλοίαρχος Ν. Παππάς και το Α/Τ ΒΕΛΟΣ χτύπησαν στην καρδιά της δικτατορίας και έφεραν έναν αέρα ελευθερίας στις ψυχές των Ελλήνων.

        Με τις ραγδαίες και επικίνδυνες εξελίξεις του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου και τον επικείμενο πόλεμο Ελλάδος και Τουρκίας, στις 20 Ιουλίου ο κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Ν. Παππάς παρέδωσε στον στρατιωτικό ακόλουθο της ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο και στα διεθνή ΜΜΕ σήμα με σκοπό να αποσταλεί στο ΥΕΘΑ της Ελλάδος. Ο κυβερνήτης και το πλήρωμα των τριάντα ένα (31) ανδρών του Α/Τ ΒΕΛΟΣ προσφέρονταν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να πολεμήσουν, έστω και ως απλοί ναύτες. Οι άνδρες του Α/Τ ΒΕΛΟΣ συγκεντρώθηκαν από όλα τα σημεία της γης, στις 24 Ιουλίου, στην «Pension Akropolis» της Ρώμης, από όπου είχαν ξεκινήσει πριν περίπου δεκαπέντε (15) μήνες. Έτσι, οι 31+1 άνδρες του Α/Τ ΒΕΛΟΣ στις 25 Ιουλίου επέστρεψαν στην Ελλάδα. Μετά δε από μικρό χρονικό διάστημα, με Προεδρικό Διάταγμα, ειδικό για τους κινηματίες του Πολεμικού Ναυτικού, επανήλθαν στην υπηρεσία του ΠΝ, ως μηδέποτε απομακρυνθέντες

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Γέροντας, Παναγιώτης. (2016). Μεθ’ ορμής ακαθέκτιυ – Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση, Αθήνα: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού.
• Γκορτζής, Κωστής. (2010). ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΠΑΣ. Το Βέλος στην καρδιά της δικτατορίας, 2^η έκδοση, Αθήνα: Μπατσιούλας.
• Διατάξεις ΠΝ, Προεδρικό Διάταγμα 210/ΦΕΚ Α΄89 από 28/05/1993, Α΄ Μέρος.
• Ζαφειρόπουλος, Ιωάννης. (2014). Η παραλαβή του Αντιτορπιλικού «Βέλος» στις ΗΠΑ και ο κυβερνήτης του Αντιπλοίαρχος Γ. Μόραλης, Περιοδικό Θαλασσινοί Απόηχοι, τεύχος 121, Μάιος – Ιούνιος 2014.
• Λουκάς, Ιωάννης. (2003). Οι Επιπτώσεις του Κινήματος του Ναυτικού, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 40-45.
• Λυμπέρης, Χρήστος. (2009). Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες, έκδοση Ε’, Αθήνα: Ποιότητα.
• Λυμπέρης, Χρήστος. (2011). Ο Δρόμος των Στρατιωτικών: Ασκητικό πνεύμα, φιλοπατρία, δικαιοσύνη, γνώση για να χαράξει το αύριο, Αθήνα: Εν πλω.
• Παπαδόγγονας, Αλέξανδρος. (2003). Αντιδικτατορικός Αγώνας στο Πολεμικό Ναυτικό, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 12-21.
• Παπανικολάου, Ι. (2010). Προετοιμάζοντας τους αξιωματικούς για έναν κόσμο που αλλάζει, Αθήνα: Τουρίκη.
• Παππάς, Νίκος. (2003α). Οι Κινήσεις του Αντιτορπιλικού «ΒΕΛΟΣ», στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 23-29.
• Παππάς, Νίκος. (2003β). Αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και Δικτατορία, στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 6-11.
• Σηφουνάκης, Νίκος. (2003). Τι Έφερε το «ΒΕΛΟΣ», στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, 23 Μαΐου 2003, σελίδες 46-50.
• Σταθόπουλος, Ιωάννης. (2003). Το Κίνημα του Ναυτικού. Μάιος 1973. Προσωπική Μαρτυρία, Αθήνα: Παπαζήση.
• Χατζηπέρος, Π. (2016). Στην σκιά του Ποσειδώνα. Η ανταρσία του Αντιτορπιλικού «Βέλος», Αθήνα: Historical Quest.

[1] Τον Isik Biren τον συνάντησε ένας συνάδελφός μου σε διεθνές συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη και του μιλούσε με τα καλύτερα λόγια για την νατοϊκή άσκηση και τον Νικόλαο Παπά (e-mail: ibiren@superonline.com). Τον αναφέρει ως ήρωα της εποχής του!