Το σύστημα διακυβέρνησης των Δήμων σήμερα: Η δικτατορία του ενός με αυτοδιοικητικό μανδύα
Του Μανόλη Διαμαντάκη*
«Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης» () ενώ «ο δήμος διοικείται από το δημοτικό συμβούλιο, την οικονομική επιτροπή, την επιτροπή ποιότητας ζωής, την εκτελεστική επιτροπή και τον δήμαρχο» (). Την άνοιξη του 2019, για πρώτη φορά, οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν με το σύστημα της απλής αναλογικής. Έτσι, αποτυπώθηκε με την μέγιστη δυνατή ακρίβεια η βούληση των πολιτών στη σύνθεση του πρώτου πυλώνα διοίκησης των δήμων, δηλαδή των δημοτικών συμβουλίων. Στον άλλο πυλώνα διοίκησης, στη θέση του δημάρχου, εκλέχτηκε αυτός που συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία των ψηφοφόρων, ενδεχομένως και με δεύτερη εκλογή όπου χρειάστηκε.
Πριν την εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών, τον Σεπτέμβρη του 2019, η νεοεκλεγείσα τότε κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας και με το πρόσχημα της κυβερνησιμότητας των δήμων άρχισε σιγά σιγά να μεταβάλει το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των δήμων αφαιρώντας αρμοδιότητες από το δημοτικό συμβούλιο και μεταφέροντάς τις σε άλλα όργανα διοίκησης, κυρίως στην οικονομική επιτροπή. Με τον τρόπο αυτό σε κυρίαρχο και αποφασιστικό όργανο λήψης αποφάσεων για τις τοπικές υποθέσεις αντί του δημοτικού συμβουλίου μετατράπηκε η οικονομική επιτροπή η οποία, ας σημειωθεί, εκ του νόμου «είναι συλλογικό όργανο, αρμόδιο για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της οικονομικής και διοικητικής λειτουργίας του δήμου» () και όχι για τον καθορισμό πολιτικής. Με σειρά νομοθετημάτων, από τον Αύγουστο του 2019 μέχρι και σήμερα, οι ουσιαστικότερες αποφάσεις για τα τοπικά δρώμενα μετακινήθηκαν στην οικονομική επιτροπή. Ακόμη και σήμερα γίνονται αλλαγές που ουσιαστικά ακυρώνουν την ύπαρξη των δημοτικών συμβουλίων. Με νόμο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, στις 24 Μαρτίου 2022, παρέχεται η δυνατότητα στην οικονομική επιτροπή να τροποποιεί τον προϋπολογισμό του δήμου για την αντιμετώπιση των εξόδων λειτουργίας των ανταποδοτικών υπηρεσιών χρησιμοποιώντας χρήματα ακόμη και από αυτά που προορίζονται για επενδύσεις, να κάνει οριστικές συμφωνίες με πιστωτές του δήμου ή ακόμη και να πραγματοποιεί αναθέσεις έργων, υπηρεσιών και μελετών με την διαδικασία της διαπραγμάτευσης αγνοώντας πλήρως τα δημοτικά συμβούλια. Και αυτό, αφού όπως ρητά αναφέρεται «η σχετική απόφαση της οικονομικής επιτροπής αποτελεί δεσμευτική εισήγηση για την κατάρτιση ή αναμόρφωση του προϋπολογισμού, η οποία εγκρίνεται υποχρεωτικά από το οικείο δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο» ().
Όμως, πως ορίζεται αυτό το πανίσχυρο όργανο των δήμων, η οικονομική επιτροπή; Σύμφωνα με το νόμο, η οικονομική επιτροπή αποτελείται από 7, 9 ή 11 μέλη, ανάλογα με το μέγεθος του δήμου. Στην περίπτωση των 7μελών επιτροπών για παράδειγμα, η επιτροπή αποτελείται από τον Δήμαρχο ή τον οριζόμενο από αυτόν αντιδήμαρχο ως πρόεδρο, δύο ακόμη αντιδημάρχους ως μέλη οριζόμενους από τον δήμαρχο, ένα τουλάχιστον μέλος προερχόμενο από την παράταξη του δημάρχου που ψηφίζεται από αυτήν και μόνο, ενώ τα υπόλοιπα μέλη προέρχονται από τις δημοτικές ομάδες της αντιπολίτευσης (). Δηλαδή, από τα 7 μέλη της οικονομικής επιτροπής τα 4 τουλάχιστον ορίζονται από τον δήμαρχο. Το ίδιο ισχύει και στις περιπτώσεις των 9μελών ή 11μελών επιτροπών, όπου σε κάθε περίπτωση τα οριζόμενα από το δήμαρχο ή υποδεικνυόμενα από αυτόν μέλη αποτελούν την πλειοψηφία των οικονομικών επιτροπών. Ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που το ποσοστό της παράταξης του δημάρχου την πρώτη Κυριακή των δημοτικών εκλογών ήταν ιδιαίτερα μικρό, όπως για παράδειγμα στους δήμους Θεσσαλονίκης ή Χανίων με ποσοστά της τάξης του 15 και 19 τοις εκατό, ο δημάρχος διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των μελών της οικονομικής επιτροπής.
Σε σύντομο χρόνο, από τις δημοτικές εκλογές του 2019 μέχρι σήμερα, και με νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν μετά τις εκλογές, η εξουσία ουσιαστικά ασκείται από τον δήμαρχο και μόνο, αφού τύποις οι αρμοδιότητες μεταβιβάστηκαν στην οικονομική επιτροπή ο ορισμός της πλειοψηφίας των μελών της οποίας όμως γίνεται από τον δήμαρχο και μόνο. Έτσι, ο σύμφωνα με τον νόμο πρώτος πυλώνας διοίκησης των δήμων, το δημοτικό συμβούλιο, ουσιαστικά υποβαθμίστηκε πλήρως και η απόλυτη εξουσία πέρασε στον τελευταίο πυλώνα διοίκησης, τον δήμαρχο. Πλέον όλη η εξουσία ουσιαστικά ασκείται από τον δήμαρχο, ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που η παράταξή του έτυχε της ψήφου των δημοτών του σε ποσοστά ιδιαίτερα μικρά. Παραφράζοντας ελαφρά τη γνωστή φράση του Λουδοβίκου του ΙΔ, «Δήμος είμαι εγώ, ο Δήμαρχος». Σήμερα αντί του σεβασμού της λαϊκής εντολής και μετά τη διενέργεια των εκλογών, έχει εγκατασταθεί και λειτουργεί στους δήμους μας σε πολλές περιπτώσεις σύστημα εξουσίας ενός και μόνο προσώπου. Το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης των δήμων, η τοπική δημοκρατία, έχει μετατραπεί σε δικτατορία του ενός με αυτοδιοικητικό μανδύα, ή σύμφωνα και με το πνεύμα της εποχής, με αυτοδιοικητικό προσωπείο (μάσκα).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος που λειτουργούν σήμερα τα συλλογικά όργανα, σε κάποιες περιπτώσεις τουλάχιστον. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον Δήμο Χερσονήσου από την αρχή του 2022 μέχρι σήμερα, και ενώ έχουμε αισίως διανύσει το ένα τέταρτο της χρονιάς, το Δημοτικό Συμβούλιο έχει συνεδριάσει ουσιαστικά μία και μόνο φορά αφού όλες οι υπόλοιπες είτε ήταν έκτακτες δια περιφοράς συνεδριάσεις είτε η ειδική υποχρεωτική συνεδρίαση των δημαιρεσιών. Αλλά και στις συνεδριάσεις της οικονομικής επιτροπής τα ίδια περίπου παρατηρούνται αφού και εκεί οι συνεδριάσεις σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50 τοις εκατό είναι έκτακτες διά περιφοράς και πάλι, και ας διαθέτει την πλειοψηφία η δημοτική αρχή. Αν ο τρόπος σύγκλησης και συνεδρίασης των συλλογικών οργάνων ήταν το μοναδικό μεμπτό, θα μπορούσε να θεωρηθεί και σαν αμελητέο. Όμως τα θέματα που υποτίθεται ότι συζητούνται σε αυτές τις έκτακτες συνεδριάσεις αλλά ακόμη και θέματα που αποκρύπτονται και δεν ενημερώνονται καν τα συλλογικά όργανα είναι τέτοια που δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για την αντιμετώπισή τους από τη δημοτική αρχή. Έτσι είδαμε να «συζητείται» πρόσφατα σε δια περιφοράς έκτακτη συνεδρίαση θέμα που αφορούσε την κατασκευή οδικής αρτηρίας που απαιτούσε ακόμη και την τροποποίηση του επιχειρησιακού προγράμματος του δήμου. Και ακόμη, πληροφορηθήκαμε συμπωματικά ό,τι η δημοτική αρχή εσκεμμένα δεν ζήτησε, ως όφειλε, την λήψη απόφασης από το δημοτικό συμβούλιο για την επιστροφή μεγάλου ακινήτου ιδιοκτησίας του δήμου σε ιδιώτη. Και αυτό διότι, όπως ο ίδιος ο δήμαρχος είπε, θεώρησε ότι το δημοτικό συμβούλιο θα είχε αρνητική άποψη και έτσι άφησε να περάσει η σχετική προθεσμία ώστε η αρμόδια υπηρεσία της περιφέρειας να θεωρήσει την άποψη του συμβουλίου θετική, αφού έτσι προτιμούσε η δημοτική αρχή. Δυστυχώς, στην πλήρη απαξίωση των εκλεγμένων δημοτικών οργάνων που έχει επιβάλλει η κυβέρνηση, έρχεται να προστεθεί και η σταδιακή κατάργησή τους από αυτούς που σήμερα βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας τοπικά, κατά περίπτωση. Φαλκιδεύοντας έτσι την ίδια τη δημοκρατία και την λαϊκή κυριαρχία.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, που σε πείσμα της λαϊκής εντολής και μετά τις εκλογές άλλαξε το σύστημα διοίκησης των δήμων, έχει ακόμη μια δυνατότητα για να είναι συνεπής με τις προηγούμενες πράξεις της: Να καταργήσει με νόμο, πλήρως, τα δημοτικά συμβούλια. Ας το τολμήσει και αυτό, αυτό και μόνο μένει να δούμε ακόμη. Και όσοι αιρετοί είναι θιασώτες των τωρινών παρεμβάσεων, ας βρουν το σθένος να εισηγηθούν το παραπάνω στην κυβέρνηση. Μόνο αυτό μένει να πράξουν και οι ίδιοι.
*Μανόλης Διαμαντάκης, επικεφαλής της παράταξης «Δύναμη Δημιουργίας», Δημοτικός Σύμβουλος στον Δήμο Χερσονήσου
