Εισήγηση A. Ξανθού στην εκδήλωση «Δικτύου» και «Πουλαντζά» για εμβόλια-πατέντες
Η πανδημία λόγω SARS-CoV-2 είναι το μείζον κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα της εποχής. Μπορεί η απειλή να είναι διασυνοριακή και ο ιός να προσβάλλει χωρίς διακρίσεις πλούσιους και φτωχούς, αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, όμως η ευαλωτότητα για σοβαρή νόσηση από covid-19 διαφέρει με βάση ταξικούς διαχωρισμούς, με βάση κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς προσδιοριστές που επιβαρύνουν περισσότερο τα οικονομικά αδύναμα στρώματα και τους ανθρώπους που διαβιούν σε συνθήκες στέρησης βασικών αγαθών ή σε υποβαθμισμένο φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Η αυξημένη θνητότητα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ ή όσων ζουν σε περιβαλλοντικά υποβαθμισμένες περιοχές του Παρισιού, τεκμηριώνουν ότι η πανδημία «τρέφεται» από τις ανισότητες και πυροδοτεί νέες. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, η ριζική αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας κρίσης Δημόσιας Υγείας απαιτεί πολιτικές Ισότητας και Αλληλεγγύης. Απαιτεί δηλαδή αριστερές και προοδευτικές πολιτικές σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, που θα αξιοποιούν την επιστημονική γνώση και καινοτομία με ισότιμο και κοινωνικά δίκαιο τρόπο, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς χωρών, λαών ή τμημάτων του πληθυσμού.
Συμβαίνει αυτό σήμερα; Προφανώς όχι. Τα εμβόλια και η ανισότιμη πρόσβαση των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρά τις προειδοποιήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον κίνδυνο του «εμβολιαστικού εθνικισμού» και παρά τις ανέξοδες και υποκριτικές δηλώσεις της ΕΕ για παγκόσμια αλληλεγγύη, η εικόνα είναι τραγική: Το 75% των παγκόσμιων εμβολιασμών έχουν γίνει σε 10 μόνο χώρες, ενώ μόνο το 1,3% των ανθρώπων στην Αφρική έχουν εμβολιαστεί. Ο ΠΟΥ μιλά για «σκανδαλώδη ανισότητα» και για «ηθική αποτυχία». Το θέμα όμως δεν είναι μόνο ηθικό και αξιακό. Είναι πρωτίστως ζήτημα Δημόσιας Υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί όσο διατηρείται η ανισότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια, τόσο κυκλοφορεί ο ιός ανεξέλεγκτος, ειδικά σε αναπτυσσόμενες χώρες με μεγάλο πληθυσμό, και τόσο δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για μεταδοτικότερες και ανθεκτικότερες μεταλλάξεις του. Με άλλα λόγια, όσο δεν «χτίζεται» παγκόσμια συλλογική ανοσία μέσω των εμβολίων, τόσο τα «υγειονομικά σύνορα» είναι διάτρητα και τα εθνικά σχέδια δράσης για την πανδημία, ακόμα και τα πιο πετυχημένα, έχουν οριακή αποτελεσματικότητα. Και, φυσικά, η οικονομική ζημιά είναι ανυπολόγιστη. Υπολογίζεται ότι αν οι φτωχές χώρες δεν μπορέσουν να εμβολιάσουν τον πληθυσμό τους έγκαιρα, οι πλούσιες χώρες θα χάνουν ετησίως 150 δισ.δολάρια από το ΑΕΠ τους. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος της πολύ καίριας παρέμβασης Μπάϊντεν για τις πατέντες. Η οποία βεβαίως άλλαξε το διεθνές κλίμα και τους όρους της δημόσιας συζήτησης για την «απελευθέρωση» των πατεντών και κατέστησε πολιτικά ορατή και εφικτή την υποχρεωτική αδειοδότηση και το διαμοιρασμό τεχνογνωσίας, για την ταχύτερη και μαζικότερη παραγωγή εμβολίων κάθε είδους από όλες τις φαρμακοβιομηχανίες του κόσμου που έχουν αυτή τη δυνατότητα.
Ναι, αλλά έτσι ναρκοθετείται η καινοτομία, μας λένε οι big pharma, η Γερμανία, η Κομισιόν και οι νεοφιλελεύθεροι όλου του κόσμου. Και αντιπροτείνουν «εθελοντική συνεργασία των φαρμακευτικών», δηλαδή επενδύσεις και εταιρικές συμπράξεις με κριτήριο το κέρδος. Μόνο που αυτό το μοντέλο επιχειρηματικότητας και παραγωγής νέων εμβολίων-φαρμάκων αποδείχθηκε τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα στην πανδημία ότι δεν μπορεί να καλύψει τις ζωτικές ανάγκες των κοινωνιών. Στην ουσία, το «δικαίωμα» των φαρμακευτικών να προστατεύσουν τα υπερκέρδη τους μέσω των «δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας » και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και τα οποία αποτελούν απαράβατο κανόνα για τη Δεξιά της Ευρώπης, αναιρεί το καθολικό δικαίωμα των ανθρώπων όλου του κόσμου για ισότιμη ανοσοποίηση και προστασία έναντι μιας φονικής πανδημίας. Και όσο για το κόστος του R&D, είναι γνωστό ότι η έρευνα για τα νέα εμβόλια χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από δημόσιους πόρους και άρα το αποτέλεσμα της πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό και όχι ένα απλό εμπορικό προϊόν.
Τώρα όμως είναι υγειονομικά, κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά επιβεβλημένο να αμφισβητηθεί αυτό το «δικαίωμα». Και να τεθούν «οι άνθρωποι και η Δημόσια Υγεία πάνω από τα κέρδη των φαρμακευτικών», παραφράζοντας το σύνθημα του Κοινωνικού Φόρουμ και της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης. Δεν μπορεί η Υγεία στον πλανήτη να εξαρτάται από τα business plan των εταιρειών ή από τη φιλανθρωπία των πλούσιων χωρών. Μόνο με την λογική των «Κοινών Αγαθών» μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής στην πολιτική υγείας. Και για τις ανάγκες της πανδημικής κρίσης, αλλά και για να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τις αναδυόμενες απειλές Δημόσιας Υγείας (νέοι μεταλλαγμένοι ιοί, κλιματική κρίση), τις καινοτόμες διαγνωστικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις, τις γονιδιακές θεραπείες, την Ιατρική της Ακριβείας, την πρόληψη και προαγωγή της υγείας κάθε ανθρώπου.
Το βίντεο της εκδήλωσης:
