Οι εκκλήσεις για καθολική πρόσβαση είναι πολλές, αλλά οι εθνικοί, γεωγραφικοί παράγοντες και κυρίως ο σκληρός εμπορικός ανταγωνισμός προδιαθέτουν για το αντίθετο
Ο αγώνας δρόμου για την παραγωγή εμβολίου για τον COVID-19 καλά κρατεί, αλλά οι προκλήσεις παραμένουν. Η κυριότερη αφορά την πρόσβαση, όσο πρόωρη και αν ακούγεται, δεδομένου ότι είμαστε μακριά ακόμα από το να έχουμε εμβόλιο. Οι εκκλήσεις και από τα πιο επίσημα χείλη, όπως είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, για καθολική πρόσβαση στα εμβόλια είναι πολλές, αλλά οι εθνικοί, γεωγραφικοί παράγοντες και κυρίως ο σκληρός εμπορικός ανταγωνισμός προδιαθέτουν για το αντίθετο.
«Το τεράστιο θέμα είναι ποιος θα πρωτοπάρει το εμβόλιο που θα περάσει όλες τις φάσεις και θα αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό», επισήμανε πρόσφατα ο Ηλίας Μόσιαλος, καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics, εκπρόσωπος της χώρας μας για τον νέο κορονοϊό στους διεθνείς οργανισμούς, μιλώντας στη διαδικτυακή συζήτηση για την πανδημία που διοργάνωσε η Ενωση Ασθενών Ελλάδας.
Ενδεικτικά αναφέρθηκε στο παράδειγμα του εμβολίου του πανεπιστημίου της Οξφόρδης: «Μπορεί να διατεθεί στη Μεγάλη Βρετανία άμεσα, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι υπάρχει διαθεσιμότητα και για άλλες χώρες αν αυτό το εμβόλιο δεν γίνει παγκόσμιο δημόσιο αγαθό». Για να γίνει αυτό, εξήγησε, πρέπει «να αποφασίσουν οι κυβερνήσεις να πιέσουν τις φαρμακοβιομηχανίες και τους ερευνητικούς οργανισμούς να συνεργαστούν, έτσι ώστε τα εμβόλια που θα ανακαλυφθούν να γίνουν παγκόσμια δημόσια αγαθά».
«Το ερώτημα ποιος θα αποκτήσει προτεραιότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια είναι κομβικό για το παγκόσμιο δημόσιο συμφέρον, διαφορετικά θα υπάρχει τεράστια δυσαρέσκεια και περιττοί θάνατοι, για να μην αναφέρουμε τη μειωμένη ικανότητα να τεθεί η πανδημία υπό έλεγχο», τονίζει η Suerie Moon, συν-διευθύντρια του Κέντρου Υγείας του Μεταπτυχιακού Ινστιτούτου της Γενεύης, μιλώντας στο «The Lancet». «H διαφάνεια στις περιπτώσεις αυτές είναι θεμελιώδης», ξεκαθαρίζει στην άποψή του με τίτλο «Διεθνής διακυβέρνηση των εμβολίων COVID-19» (τεύχος 395, 20/6/2020) το διεθνούς φήμης επιστημονικό περιοδικό.
Σοβαρά κενά
Η πανδημία του νέου κορονοϊού «αποκάλυψε σοβαρά κενά στα συστήματα υγείας πολλών εθνών. Πιο συγκεκριμένα, κατέδειξε ένα κατακερματισμένο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης που δεν έχει τις δομές να συντονίσει τη συγκέντρωση και το μοίρασμα των απαραίτητων πόρων για την καταπολέμηση μιας πανδημίας. Από τις πρώτες μέρες κάθε έθνος αγωνιζόταν για το δικό του απόθεμα σε μέσα ατομικής προστασίας (γάντια, μάσκες κοκ) και αναπνευστήρες. Τα εμβόλια μπορεί να είναι το επόμενο παράδειγμα. Ηδη βρίσκεται σε εξέλιξη ένας πόλεμος προσφορών, με τις κυβερνήσεις να διαγκωνίζονται για περιορισμένο αριθμό δόσεων πολύ πριν κάποιο εμβόλιο είναι έτοιμο να βγει στην αγορά».
Προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται, με πιο σημαντική την Gavi Covax Advance Market Commitment, έναν μηχανισμό για την εγγύηση της ταχείας και δίκαιης πρόσβασης στα εμβόλια COVID-19.
Ο αρχικός στόχος της πρωτοβουλίας της Συμμαχίας Εμβολίων Gavi είναι να συγκεντρώσει 2 δισ. δολάρια για να επιταχύνει την κατασκευή ενός εμβολίου COVID-19 σε μεγάλη κλίμακα και να το διανείμει στα κράτη ανάλογα με τις ανάγκες τους και όχι την αγοραστική τους δύναμη.
«Η δέσμευση αυτή είναι αξιέπαινη και δίνει ένα ισχυρό μήνυμα στις κυβερνήσεις και τη φαρμακοβιομηχανία ότι όταν λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα και πόροι τα εμβόλια μπορούν να είναι διαθέσιμα και προσιτά παγκοσμίως», επισημαίνει το περιοδικό. Ωστόσο, σημειώνει: «Πολλά μεγάλα ερωτήματα παραμένουν. Εχουν συμφωνήσει οι χρηματοδότες στη δίκαιη πρόσβαση; Πώς θα τιμολογηθούν τα εμβόλια; Δεσμεύονται οι κυβερνήσεις να μοιράσουν τα εμβόλια βάσει των κανόνων για τη δίκαιη κατανομή που έχει θεσπίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας; Μπορεί να διαμοιραστεί η τεχνολογία χωρίς δικαιώματα σε πολλούς κατασκευαστές;»
Χρονοβόρες διαδικασίες
Ηδη δέκα υποψήφια εμβόλια για τον ιό της πανδημίας έχουν περάσει στη φάση των κλινικών δοκιμών από ένα σύνολο 150 υποψήφιων εμβολίων. Η ανάπτυξη εμβολίων, ωστόσο, είναι κανονικά ένα μακροχρόνιο εγχείρημα. Ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε μόλις πέρυσι το πρώτο εμβόλιο για τον Εμπολα, 43 χρόνια μετά την ανακάλυψη του θανατηφόρου ιού, ενώ η πρόοδος στο εμβόλιο για τον HIV είναι μικρή, παρά τις τεράστιες επενδύσεις.
Συνήθως παίρνει 10 χρόνια για την ανάπτυξη ενός εμβολίου, αλλά με την κρίση που έχει δημιουργήσει σε παγκόσμιο επίπεδο ο COVID-19 όλοι ελπίζουν αυτή τη φορά η εξέλιξη να είναι διαφορετική. Θα μπορούσε, απαντά η διεθνής επιστημονική κοινότητα.
Παρόλο που οι λοιμωξιολόγοι ισχυρίζονται ότι ακόμα και οι 18 μήνες για το πρώτο εμβόλιο είναι πολύ σύντομο διάστημα, ορισμένοι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι ορισμένες εκατοντάδες εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου μπορεί να είναι έτοιμες στα τέλη της τρέχουσας χρονιάς, αρχές της επόμενης.
Ενας από αυτούς είναι ο Anthony Fauci, κορυφαίος λοιμωξιολόγος των ΗΠΑ και διευθυντής του National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIH), ο οποίος έχει δηλώσει ότι «με σκοπό την επιτάχυνση της ανάπτυξης εμβολίου θα προχωρήσουμε στην παραγωγή εκατοντάδων εκατομμυρίων δόσεων μέχρι τον Ιανουάριο», διευκρινίζοντας ότι «θέλουμε να κινηθούμε γρήγορα, αλλά παράλληλα με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα».
Η ανάπτυξη εμβολίων περιλαμβάνει μια σειρά από βήματα που επιτρέπουν στους ερευνητές να συλλέγουν όλα τα δεδομένα που απαιτούνται για την έγκριση ενός εμβολίου. Αρχικά, τα εμβόλια ελέγχονται στο εργαστήριο, χρησιμοποιώντας κύτταρα σε καλλιέργεια και ζώα που μιμούνται την ανθρώπινη νόσο, για να προσδιορίσουν εάν το εμβόλιο είναι ασφαλές και αξίζει να αναπτυχθεί περαιτέρω.
Στη συνέχεια, τα πολλά υποσχόμενα εμβόλια αξιολογούνται σε κλινικές δοκιμές με ανθρώπους εθελοντές, όπου οι ερευνητές αναζητούν:
1. Είναι το εμβόλιο ασφαλές και ποια δόση πρέπει να χρησιμοποιηθεί; (Φάση 1)
2. Μπορεί το εμβόλιο να δημιουργήσει ανοσοαπόκριση; (Φάση 2)
3. Μπορεί το εμβόλιο να προστατεύεται από μόλυνση ή ασθένεια; (Φάση 3)
Με το SARS-CoV-2, οι ερευνητές επιταχύνουν αυτήν τη διαδικασία εκτελώντας μία δοκιμή ενώ ταυτόχρονα προετοιμάζουν την επόμενη φάση.
Επικρατέστερα εμβόλια
Την περασμένη Δευτέρα τρεις ερευνητικές ομάδες δημοσίευσαν ξεχωριστά πρώιμα θετικά αποτελέσματα, αποδεικνύοντας ότι τα πειραματικά εμβόλια COVID-19 προκάλεσαν μια πολυεπίπεδη ανοσοαπόκριση που μπορεί να είναι σημαντική για τη μακροχρόνια προστασία έναντι της λοίμωξης. Πρόκειται για τις ομάδες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σε συνεργασία με την AstraZeneca, της Pfizer και του συνεργάτη της BioNTech και της κινεζικής εταιρίας CanSino Biologics, ενώ την περασμένη εβδομάδα και η Moderna δημοσίευσε πολλά υποσχόμενα πρώιμα αποτελέσματα.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αυτές οι πρώτες μελέτες, αν και πολλά υποσχόμενες, θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με μεγαλύτερες δοκιμές Φάσης 3, που περιλαμβάνουν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, για να προσδιορίσουν εάν οποιοδήποτε εμβόλιο θα μπορούσε να είναι πραγματικά αποτελεσματικό.
Ο Adrian Hill της ομάδας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης παραδέχτηκε ότι η ομάδα του δεν έχει ακόμη τα δεδομένα για να καθορίσει πόσο καλά θα λειτουργήσει το εμβόλιο. «Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε πότε θα έχουμε ένα τελικό αποτέλεσμα ή πόσο καλά λειτουργεί το εμβόλιο», δήλωσε. «Είναι πιθανό να είναι μήνες. Στοχεύσαμε για τον Σεπτέμβριο, τον Οκτώβριο […] εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι μια ρεαλιστική φιλοδοξία, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι».
Οταν πρόκειται για μεγάλες μελέτες Φάσης 3, η Οξφόρδη είναι λίγο μπροστά από τους υπόλοιπους, έχοντας ήδη εγγράψει πάνω από 10.000 άτομα στη Βραζιλία, τη Νότια Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο και, σύντομα, στις ΗΠΑ. «Στοχεύουμε να εμβολιάσουμε συνολικά περίπου 50.000 άτομα τους επόμενους μήνες, οπότε αυτό είναι πολλά υποσχόμενο», πρόσθεσε ο Hill.
Η Moderna ακολουθεί ακριβώς πίσω από την Οξφόρδη και είναι προγραμματισμένη να ξεκινήσει τις δοκιμές της Φάσης 3 την επόμενη εβδομάδα. Ομοίως, η Pfizer-BioNTech βρίσκεται σε καλό δρόμο για να ξεκινήσει τη δοκιμή της Φάσης 2/3 στα τέλη αυτού του μήνα. Μεταξύ των κινεζικών εταιρειών, δυο έχουν ήδη ξεκινήσει δοκιμές Φάσης 3: η Sinovac και η Sinopharm. Σύμφωνα με τον εκτελεστικό διευθυντή της CanSino Biologics, Κιου Ντονκξού, η εταιρεία αναμένεται να ξεκινήσει τις δοκιμές Φάσης 3 «σύντομα».
Αν, τώρα, ένα εμβόλιο αποδειχθεί ασφαλές, τότε θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα που προαναφέραμε: την πρόσβαση. Και αυτή παραμένει άλυτο ζήτημα, όπως διαφαίνεται και από τη λακωνική δήλωση για το θέμα στο The Lancet του Hill: «Το μόνο βέβαιο είναι ότι χρειαζόμαστε ένα εμβόλιο για τον COVID-19. Τα υπόλοιπα θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πώς θα εξελιχθούν»…
