«Στο σημείο που βρισκόμαστε, παίρνουμε από τους πεινασμένους για να ταΐσουμε τους πεινασμένους»
Ο αριθμός των ανθρώπων που πεινούν ή αγωνίζονται για να επιβιώσουν μέσα στη φτώχεια σε όλο τον κόσμο αυξάνεται, την ώρα που τα ποσά χρημάτων που συνεισφέρουν τα πλουσιότερα έθνη του κόσμου για να τους βοηθήσουν μειώνονται. Αυτή είναι μια απλή αλλά βάναυση εξίσωση, όπως επισημαίνει στην έρευνά του το Reuters.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, στην καλύτερη περίπτωση, τα χρήματα που θα μπορέσει να συγκεντρώσει φτάνουν για να βοηθήσουν περίπου το 60% των 307 εκατομμυρίων ανθρώπων που προβλέπει ότι θα χρειαστούν ανθρωπιστική βοήθεια το επόμενο έτος. Δηλαδή, τουλάχιστον 117 εκατομμύρια άνθρωποι δεν θα λάβουν φαγητό ή άλλη βοήθεια το 2025.
Στο τέλος του 2024, ο ΟΗΕ θα έχει συγκεντρώσει περίπου το 46% των 49,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ζήτησε για ανθρωπιστική βοήθεια σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που ο παγκόσμιος οργανισμός έχει συγκεντρώσει λιγότερα από τα μισά χρήματα από αυτά που επεδίωκε. Και αυτό το έλλειμμα ανάγκασε τις ανθρωπιστικές υπηρεσίες να λάβουν οδυνηρές αποφάσεις, όπως η μείωση του σιτηρεσίου για τους πεινασμένους και η μείωση του αριθμού των ατόμων που είναι επιλέξιμα για βοήθεια.
Οι συνέπειες γίνονται αισθητές σε μέρη όπως η Συρία, όπου το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP), ο κύριος διανομέας τροφίμων του ΟΗΕ, σίτιζε 6 εκατομμύρια ανθρώπους. Βλέποντας τις προβλέψεις του για δωρεές βοήθειας νωρίτερα φέτος, το WFP μείωσε τον αριθμό που ήλπιζε να βοηθήσει εκεί σε περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους.
Σύμφωνα με τη Ράνια Ντάγκας-Καμάρα, βοηθό εκτελεστική διευθύντρια του ΟΗΕ για συνεργασίες και κινητοποίηση πόρων, που μίλησε με το προσωπικό του WFP για τη Συρία τον Μάρτιο, αυτό που έλεγαν ήταν ότι «στο σημείο που βρισκόμαστε, παίρνουμε από τους πεινασμένους για να ταΐσουμε τους πεινασμένους».
Οι αξιωματούχοι του ΟΗΕ δεν έχουν πολλούς λόγους για να είναι αισιόδοξοι σε μια περίοδο εκτεταμένων συγκρούσεων, πολιτικών αναταραχών και ακραίων καιρικών συνθηκών, παράγοντες που πυροδοτούν την πείνα.
Οι οικονομικές πιέσεις και η μετατόπιση της εσωτερικής πολιτικής αναδιαμορφώνουν τις αποφάσεις ορισμένων πλούσιων χωρών σχετικά με το πού και πόσα θα δώσουν. Η Γερμανία, από τους μεγαλύτερους δωρητές του ΟΗΕ, έχει ήδη μειώσει κατά 500 εκατομμύρια δολάρια τη χρηματοδότησή της από το 2023 έως το 2024, λόγω των γενικότερων περιορισμών που επιβάλλει στα δημοσιονομικά της. Το υπουργικό συμβούλιο έχει προτείνει μια ακόμη μείωση 1 δισ. δολαρίων στην ανθρωπιστική βοήθεια για το 2025.
Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις παρακολουθούν επίσης τι προτείνει ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ μετά την έναρξη της δεύτερης θητείας του τον Ιανουάριο. Οι σύμβουλοι του Ντόναλντ Τραμπ δεν έχουν ακόμη αναφερθεί στο πώς θα προσεγγίσει την ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά στην πρώτη του θητεία προσπάθησε να μειώσει τη χρηματοδότηση των ΗΠΑ, ενώ σύμβουλοί του λένε ότι υπάρχει περιθώριο για περικοπές στην ξένη βοήθεια.
Οι ΗΠΑ διαδραματίζουν τον ηγετικό ρόλο στην πρόληψη και την καταπολέμηση της πείνας σε όλο τον κόσμο. Μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια έδωσαν 64,5 δισ. δολάρια σε ανθρωπιστική βοήθεια ή το 38% των συνολικών συνεισφορών που καταγράφηκαν από τον ΟΗΕ.
Η πλειονότητα της ανθρωπιστικής χρηματοδότησης προέρχεται από τρεις μόνο πλούσιους χορηγούς: τις ΗΠΑ, τη Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ενωση, που παρείχαν το 58% των 170 δισεκατομμυρίων δολαρίων που κατέγραψε ο ΟΗΕ ως απάντηση σε κρίσεις από το 2020 έως το 2024.
Τρεις άλλες μεγάλες δυνάμεις, η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία, συνεισέφεραν συλλογικά λιγότερο από το 1% της ανθρωπιστικής χρηματοδότησης που παρακολουθεί ο ΟΗΕ κατά την ίδια περίοδο.
Το χρηματοδοτικό κενό
Η αδυναμία να κλείσει το χρηματοδοτικό κενό είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους για τους οποίους το παγκόσμιο σύστημα για την αντιμετώπιση της πείνας και την πρόληψη του λιμού υφίσταται τεράστια πίεση. Η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης –σε συνδυασμό με τα υλικοτεχνικά εμπόδια της εκτίμησης της ανάγκης και της παροχής επισιτιστικής βοήθειας σε ζώνες συγκρούσεων, όπου υπάρχουν πολλές από τις χειρότερες κρίσεις πείνας– επιβαρύνει τις προσπάθειες για παροχή αρκετής βοήθειας στους πεινασμένους.
Σχεδόν 282 εκατομμύρια άνθρωποι σε 59 χώρες και εδάφη αντιμετώπιζαν υψηλά επίπεδα οξείας επισιτιστικής ανασφάλειας το 2023. Το Reuters καταγράφει την παγκόσμια κρίση ανακούφισης από την πείνα σε μια σειρά αναφορών, μεταξύ άλλων από το σκληρά χτυπημένο Σουδάν, Μιανμάρ και Αφγανιστάν.
Η αποτυχία των μεγάλων εθνών να αναλάβουν το βάρος που τους αναλογεί στη χρηματοδότηση παγκόσμιων πρωτοβουλιών ήταν ένα από τα σταθερά επιχειρήματα του Τραμπ. Το Project 2025, ένα σύνολο προτάσεων πολιτικής που εκπονήθηκαν από υποστηρικτές του Τραμπ για τη δεύτερη θητεία του, καλεί τις ανθρωπιστικές υπηρεσίες να εργαστούν σκληρότερα για να συγκεντρώσουν περισσότερη χρηματοδότηση από άλλους χορηγούς και λέει ότι αυτό θα πρέπει να είναι προϋπόθεση για πρόσθετη βοήθεια των ΗΠΑ.
Στην προεκλογική εκστρατεία, ο Τραμπ προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από το αμφιλεγόμενο Project 2025. Αλλά αφού κέρδισε τις εκλογές, επέλεξε έναν από τους βασικούς αρχιτέκτονές του, τον Ράσελ Βοτ, ως διευθυντή του Γραφείου Διαχείρισης και Προϋπολογισμού των ΗΠΑ, του οργάνου που καθοδηγεί στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις προτεραιότητες και τον τρόπο κάλυψής τους. Ως υπουργός Εξωτερικών επελέγη ένας κορυφαίος διπλωμάτης των ΗΠΑ, ο γερουσιαστής της Φλόριντα Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος έχει ιστορικό στήριξης όσον αφορά την ξένη βοήθεια.
Το Project 2025 εκτιμά ότι η ανθρωπιστική βοήθεια «συντηρεί τις πολεμικές οικονομίες, δημιουργεί οικονομικά κίνητρα στα εμπόλεμα μέρη να συνεχίσουν να πολεμούν, αποθαρρύνει τις κυβερνήσεις από τις μεταρρυθμίσεις και υποστηρίζει κακοήθη καθεστώτα» και ζητεί βαθιές περικοπές στη διεθνή βοήθεια με τον τερματισμό προγραμμάτων σε μέρη που ελέγχονται από «κακόβουλους παράγοντες».
Επιπλέον, ο δισεκατομμυριούχος Ελον Μασκ, ως επικεφαλής του υπουργείου Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας (DOGE), είπε ότι το DOGE θα εξετάσει την ξένη βοήθεια.
Ολυμπιακοί Αγώνες και διαστημόπλοια
Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα, οι ανθρωπιστικές υπηρεσίες λένε ότι η κούραση έχει επικρατήσει μεταξύ των χορηγών, καθώς οι εκκλήσεις για βοήθεια ακολουθούν η μία την άλλη διαρκώς και οι δυνατότητές τους να προσφέρουν έχουν όρια.
Ο Γιαν Εγκελαντ, πρώην επικεφαλής του ΟΗΕ για την ανθρωπιστική βοήθεια από το 2003 έως το 2006, που ηγείται του Νορβηγικού Συμβουλίου Προσφύγων, μιας μη κυβερνητικής ομάδας αρωγής, εξηγεί ότι είναι «τρελό» που μια μικρή χώρα όπως η Νορβηγία συγκαταλέγεται στους κορυφαίους χρηματοδότες ανθρωπιστικής βοήθειας. Με ΑΕΠ το 2023 λιγότερο από 2% σε σχέση με το μέγεθος της Αμερικής, η Νορβηγία κατέλαβε την έβδομη θέση μεταξύ των κυβερνήσεων που έδωσαν χρήματα στον ΟΗΕ εκείνο το έτος. Το ποσό ξεπέρασε το 1 δισ. δολάρια.
Η Κίνα (στην 32η θέση) και η Ινδία (στην 35η), δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη, έδωσαν ένα μικρό κλάσμα του ποσού αυτού.
Αλλά, σύμφωνα με τον Εγκελαντ, το Πεκίνο ξόδεψε δισεκατομμύρια για τη φιλοξενία των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2022 και η Ινδία ξόδεψε 75 εκατομμύρια δολάρια το 2023 για να προσγειώσει ένα διαστημόπλοιο στη Σελήνη.
Το Πεκίνο υποστηρίζει ότι πάντα υποστήριζε το WFP και πως ταΐζει 1,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους εντός των συνόρων της. «Αυτό από μόνο του είναι μια σημαντική συμβολή στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια», είπε εκπρόσωπος της κινεζικής πρεσβείας στις ΗΠΑ.
Ο πρεσβευτής της Ινδίας στα Ηνωμένα Εθνη και το υπουργείο Εξωτερικών δεν απάντησαν σε ερωτήσεις γι’ αυτήν την έκθεση.
Περιορισμοί και καθυστερήσεις
Εξίσου σημαντικό πρόβλημα είναι και το γεγονός ότι όταν φτάνει η βοήθεια, μερικές φορές είναι αργά και υπάρχουν περιορισμοί και δεσμεύσεις, που καθιστούν δύσκολο στις ανθρωπιστικές οργανώσεις να ανταποκριθούν με ευελιξία στις κρίσεις.
Η βοήθεια τείνει να φτάνει «όταν τα ζώα είναι νεκρά, οι άνθρωποι μετακινούνται και τα παιδιά υποσιτίζονται», εξηγεί η Τζούλια Στιτς, διευθύντρια του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Δημόσιας Πολιτικής, δεξαμενής σκέψης που εδρεύει στο Βερολίνο.
Η Στιτς βοήθησε στη διεξαγωγή πολλών αξιολογήσεων ανθρωπιστικών επιχειρήσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Πρωτοστάτησε έπειτα από μια κρίση πείνας λόγω ξηρασίας που έπληξε την Αιθιοπία από το 2015 έως το 2018. Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ενώ αποφεύχθηκε ο λιμός, η χρηματοδότηση ήρθε πολύ αργά για να αποτραπεί η τεράστια αύξηση του οξέος υποσιτισμού στα παιδιά. Η έρευνα δείχνει ότι ο υποσιτισμός μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στα παιδιά, συμπεριλαμβανομένης της καθυστέρησης στην ανάπτυξη και των μειωμένων γνωστικών ικανοτήτων.
Επίσης, συχνά οι δωρητές υπαγορεύουν όρους για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας: υπαγορεύουν λεπτομέρειες στις ανθρωπιστικές υπηρεσίες ακόμη και μέχρι το πού θα πάει το φαγητό. Μερικές φορές περιορίζουν τη χρηματοδότηση σε συγκεκριμένες οντότητες του ΟΗΕ ή μη κυβερνητικούς οργανισμούς. Συχνά απαιτούν να δαπανηθούν κάποια χρήματα για την επωνυμία, όπως η εμφάνιση των λογότυπων των δωρητών σε σκηνές, τουαλέτες και σακίδια. Και αυτό έχει αποτέλεσμα να μειώνονται οι μερίδες του φαγητού ή να χάνεται εντελώς η βοήθεια.
Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, θέτουν πάγια περιορισμούς σε όλες σχεδόν τις συνεισφορές τους στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα. Ερωτηθείς σχετικά, εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ, που επιβλέπει τις αμερικανικές ανθρωπιστικές δαπάνες, είπε ότι ο οργανισμός ενεργεί «σύμφωνα με τις υποχρεώσεις και τα πρότυπα που απαιτούνται από το Κογκρέσο» και πως αυτά τα πρότυπα στοχεύουν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ανθρωπιστικής βοήθειας. Επίσης, υποστήριξε ότι οι όροι για τη βοήθεια προορίζονται να διατηρήσουν «ένα κατάλληλο μέτρο εποπτείας για να διασφαλιστεί η υπεύθυνη χρήση των κεφαλαίων των φορολογουμένων των ΗΠΑ».
Ορισμένοι νυν και πρώην αξιωματούχοι με οργανώσεις χορηγών υπερασπίζονται τους περιορισμούς που θέτουν, καθώς υποστηρίζουν ότι κλοπές και διαφθορά μαστίζουν το παγκόσμιο σύστημα επισιτιστικής βοήθειας.
Στην Αιθιοπία, τεράστια ποσά βοήθειας από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ εκτρέπονται, εν μέρει λόγω των χαλαρών διοικητικών ελέγχων του οργανισμού. Μια εσωτερική έκθεση του WFP για το Σουδάν εντόπισε μια σειρά προβλημάτων στον τρόπο αντίδρασης στην ακραία κρίση πείνας εκεί, ανέφερε το Reuters, συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας να ανταποκριθεί επαρκώς, περιγράφοντας «προκλήσεις κατά της απάτης».
Τα Ηνωμένα Εθνη έχουν «πολιτική μηδενικής ανοχής» σε «παρεμβολές» που διακόπτουν τη βοήθεια και συνεργάζεται με δωρητές για τη διαχείριση των κινδύνων, δήλωσε ο Γενς Λάρκε, εκπρόσωπος του Γραφείου του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων. Ενώ ο Μάρτιν Γκρίφιθς, που παραιτήθηκε τον Ιούνιο από επικεφαλής της υπηρεσίας ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ, είπε ότι η επίλυση των ευρύτερων προκλήσεων συγκέντρωσης κεφαλαίων του ΟΗΕ θα απαιτήσει μια αλλαγή στο επιχειρηματικό του μοντέλο. «Προφανώς, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να έχουμε διαφορετική πηγή χρηματοδότησης».
Το 2014, ο Αντόνιο Γκουτέρες, τότε επικεφαλής της υπηρεσίας του για τους πρόσφυγες, πρότεινε να χρεώνονται τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ για τη χρηματοδότηση ανθρωπιστικών πρωτοβουλιών. Ο προϋπολογισμός του ΟΗΕ και οι ειρηνευτικές αποστολές ήδη χρηματοδοτούνται από ένα σύστημα τελών. Αυτή η χρηματοδότηση θα προσφέρει στις ανθρωπιστικές υπηρεσίες μεγαλύτερη ευελιξία. Ωστόσο, οι χώρες δωρητές προτίμησαν το τρέχον σύστημα, το οποίο τους επιτρέπει να αποφασίζουν κατά περίπτωση πού θα στείλουν συνεισφορές, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ για την πρόταση.
Σύμφωνα με τον Γενς Λάρκε, τα Ηνωμένα Εθνη εργάζονται για να διαφοροποιήσουν τη βάση των δωρητών τους. «Δεν μπορούμε απλώς να βασιζόμαστε στον ίδιο σύλλογο δωρητών, όσο γενναιόδωροι και αν είναι και όσο ευγνώμονες κι αν είμαστε εμείς», είπε.
Πηγή: Reuters
