Του Νίκου Μακράκη
Στο άρθρο του, “Η χοάνη της ιστορικής μετάλλαξης της Αριστεράς”1, στο φύλλο της εφημερίδας Νέα Κρήτη της 13/8/24, ο Απόστολος Αποστόλου αναφέρει ότι οι Beetles και οι Rolling Stones ήταν επιβολή του Γερμανού φιλοσόφου Theodor Adorno και ότι αυτός είχε το 50% των πνευματικών δικαιωμάτων τους. Πρόκειται για αναφορά στην γνωστή θεωρία συνωμοσίας ότι ο Adorno έγραψε τους στίχους στα τραγούδια τους για να διαφθείρει τους νέους με χαλαρά ήθη και ναρκωτικά και να περάσει την δική του μυστική ατζέντα «Πολιτισμικού μαρξισμού». Μου θυμίζει το Νότη Σφακιανάκη που σε συνέντευξη του στην Τατιάνα Στεφανίδου είπε ότι ο φεμινισμός δημιουργήθηκε από τον Ρούζβελτ ώστε να δουλεύουν οι γυναίκες, να φορολογούνται και έτσι να έχει περισσότερα έσοδα η κυβέρνηση του.
Πρόκειται για φορές που η ίδια η αριστερή θεωρία περιγράφεται ως θεωρία συνωμοσίας. Πως συμβαίνει αυτό, ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο άρθρο, και τι προεκτάσεις έχει;
Είναι αλήθεια τα δύο παραπάνω γεγονότα; Όχι. Το άρθρο του Αποστόλου περιέχει αρκετές τουλάχιστον ανεπιβεβαίωτες ή ανακριβείς αναφορές, π.χ. ότι φιλόσοφος Georg Lukacs ονόμασε την πολιτική του ως υπουργός “πολιτιστική τρομοκρατία”, η συνωμοτική δράση του, η σύνδεση του Joseph de Maistre με την αριστερά, ότι “ο Τρότσκι ήταν από τους οργανωτές της δολοφονικής επίθεσης του Αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σαράγιεβο”, η δολοφονία του Nilli Münzenberg από τον Otto Katz, ή ότι ο Wilchem Reich ήταν ψυχαναγκαστικά αυνανιστής. Υπάρχει θεωρία συνωμοσίας χωρίς σύνδεση με άλλες θεωρίες συνωμοσίας;
Ο “Πολιτισμικός μαρξισμός” είναι μια θεωρία συνωμοσίας που αναφέρεται συχνά, ακόμα και από τον Donnald Trump. Φυσικά κανείς δεν είπε “Είμαι πολιτισμικός μαρξιστής”, αλλά το όνομα αυτό δόθηκε σε αυτούς από τους συνωμοσιολόγους. Σύμφωνα με το Podcast “The Conspiracy Club” στο επεισόδιο του “Πολιτισμικός μαρξισμός” αυτός πρωτοεμφανίστηκε με το όνομα “Πολιτισμικός μπολσεβικισμός” από τους ναζί και ιστορικά οι ρίζες του έχουν συνδεθεί με τον αντισημιτισμό. Έπειτα η θεωρία συνωμοσίας αναβιώθηκε κυρίως από την σύγχρονη αμερικάνικη τραμπική δεξιά.
Αναφέρονται πολλοί σημαντικοί φιλόσοφοι της Σχολής της Φρανκφούρτης. Ο Franz Neumann, η Hede Massing και ο Herbert Marcuse αναφέρονται μόνο με την ιδιότητα του πράκτορα που είχαν πριν, στην διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, σε αντίπαλες πλευρές, βέβαια. Ο Theodor Adorno εμπλέκεται στην συνωμοσία της μουσικής των Beetles που προανέφερα, o Wilchem Reich με τον υποτιθέμενο ψυχαναγκαστικό αυνανισμό και ο Erich Fromm την γλιτώνει απλά με τον χαρακτηρισμό “διανοητιλίκι”. Στο κάδρο μπαίνει και ο Bertrand Russel, που φυσικά δεν έχει καμία σχέση με την σχολή της Φρανκφούρτης, ούτε με τον μαρξισμό. Στο άρθρο δεσπόζει ο χαρακτηρισμός “μυαλοπώλες” για τους παραπάνω φιλοσόφους.
Γιατί η φιλοσοφική σχολή της Φρανκφούρτης έγινε θεωρία συνωμοσίας; Το ερώτημα που απασχολούσε τους κύκλους της αριστεράς εκείνης της εποχής ήταν γιατί οι μάζες εργατών δεν υποστήριζαν την πτώση του καπιταλισμού, που ήταν καταπιεστικός και εκμεταλλευτικός για αυτές, αλλά πείθονταν απ’ αυτόν ή τον ανεχόντουσαν. Οι φιλόσοφοι αυτοί ανέλυσαν έννοιες όπως την αλλοτρίωση, τον ρόλο των αξιών, του πολιτισμού, της διανόησης, της τέχνης, της λογοτεχνίας, της ιδεολογίας, σημαντικά ζητήματα κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, ψυχανάλυσης και άλλα. Φιλόσοφοι όπως ο Habermas, ο Adorno, ο Marcuse και άλλοι θεωρούνται πολύ σημαντικοί στην σύγχρονοι διανόηση και έχουν και σήμερα πάρα πολλές αναφορές σε επιστημονικά άρθρα.
Πως λειτουργούν οι θεωρίες συνωμοσίας που αναφέρονται στην σχολή της Φρανκούρτης; Αναποδογυρίζουν τελείως οποιαδήποτε κουλτούρα διανόησης. Αντί να κάνουν κριτική στο θεωρητικό και φιλοσοφικό επιχείρημα, ανάγουν σημαντικά διανοητικά κείμενα σε πρακτόρικη, συνωμοτική ή εγκάθετη δράση. Αντί για επιχείρημα έχουμε επίθεση στο πρόσωπο (ad hominem) και σκοταδιστική συνωμοσιολογία κλειδαρότρυπας. Αυτή η στάση δεν είναι μόνο επίθεση στην αριστερή θεωρία, αλλά, και ενάντια στην ίδια την διανόηση.
Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν πολιτικοί λόγοι. Πολλοί που αποστρέφονται την πολιτική ορθότητα και το cancel culture, ψάχνουν κάπου να τα αποδώσουν και μια “ιστορική” αναφορά σε μια θεωρία συνωμοσίας που αφορά ολόκληρη φιλοσοφική σχολή μοιάζει πολύ δελεαστική. Φυσικά η πολιτική ορθότητα και το cancel culture δεν δημιουργήθηκαν από την σχολή της Φρανκφούρτης, ούτε, γενικά, από την αριστερά. Η αριστερά, γενικά, δεν μιλάει για τυπικό θέσιμο εκτός νόμου αλλά για πολιτική κριτική σε λόγους που προσβάλουν κοινωνικές ομάδες (φυσικά υπάρχουν και εξαιρέσεις όπως η προτροπή σε βία και ρητορικές μίσους). Επίσης, το πρόταγμα της δεν συμβαδίζει με την cancel culture, καθώς επικεντρώνεται στην πολιτική κριτική. Κάνει καταδίκες σε πολιτικό, όχι σε προσωπικό επίπεδο εφ’ όρου ζωής. Βασίζεται στην ιδέα ότι το υποκείμενο μπορεί να μετατοπίζεται σε συνειδησιακά και αξιακά θέματα.
Οι θεωρίες συνωμοσίας που εμπλέκουν την αριστερή θεωρία, είναι τελικά επιθέσεις στην ίδια την σύγχρονη αριστερά και στο έργο της που αφορά τον προβληματισμό και την δράση πάνω σε θέματα ισότητας, δικαιοσύνης και ελευθερίας. Επιθέσεις με τον πιο σκοταδιστικό από όλους τους τρόπους, την συνωμοσιολογία αντί της πολιτικής ή διανοητικής κριτικής.
1: https://www.neakriti.gr/apopseis/2070335_i-hoani-tis-istorikis-metallaxis-tis-aristeras
