Μια σπάνια εικόνα, ιστορικό ντοκουμέντο. Οπλισμένοι Βασιβουζούκοι στους δρόμους του Ηρακλείου, αναζητώντας τους Χριστιανούς, ανήμερα της 25ης Αυγούστου 1898. Την εικόνα είχε δημοσιεύσει η “The Graphic” λίγες μέρες μετά τη σφαγή, στις 12/24 Σεπτεμβρίου 1898. Τη φωτογραφία είχε τραβήξει ο G. Weltch, από το Βασιλικό Ναυτικό της Αγγλίας
Η προειδοποίηση που αγνόησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, και η φωτογραφία ιστορικό ντοκουμέντο πριν τα γεγονότα που αποδεικνύει την ευθύνη των Άγγλων
Η φωτογραφία που παρουσιάζουμε σήμερα είναι ένα πραγματικό ιστορικό ντοκουμέντο κι έρχεται να δικαιώσει, 126 χρόνια μετά, την άποψη του πρώτου πρωθυπουργού της Κρήτης, Ιωάννη Σφακιανάκη ότι οι βασιβουζούκοι, ο άτακτος δηλαδή ένοπλος τουρκικός πληθυσμός, ενώ προετοίμαζαν ή έκαναν ήδη σφαγές στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1898, είχαν την προστασία της αγγλικής διοίκησης!
Δείτε:
Τ’ Αυγούστου πέντε κ’ είκοσι ήτονε μέρα Τρίτη, σφαγή μεγάλη ’κάμανε στο Κάστρο εις την Κρήτη
Αυτή είναι η πρώτη φωτογραφία του Ηρακλείου, μετά τις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898
Η ιστορική εικόνα, που δείχνει να ποζάρουν μαζί βασιβουζούκοι και Άγγλοι στρατιώτες στο Ηράκλειο, είχε δημοσιευτεί στην αγγλική εφημερίδα “Illustrated London News” στις 8 Οκτωβρίου 1898 (26 Σεπτεμβρίου με το ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα,), μετά δηλαδή τις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898. Φυσικά είναι φωτογραφία πριν τις σφαγές, άγνωστης ημερομηνίας, καθώς από τις 25 Αυγούστου που οι βασιβουζούκοι πρωταγωνίστησαν στη σφαγή εκατοντάδων χριστιανών κατοίκων του Ηρακλείου αλλά και της αγγλικής φρουράς του λιμανιού, οι άτακτοι Οθωμανοί έγιναν εχθροί της Αγγλίας και οδηγήθηκαν πολλοί από αυτούς στην κρεμάλα. Δεν θα μπορούσε, με άλλα λόγια, εκ των πραγμάτων να είναι φωτογραφία μετά τα δραματικά γεγονότα.
Η εικόνα αυτή δείχνει την ιστορική ευθύνη της δύναμης της Αγγλίας, υποτίθεται εγγυήτριας δύναμης για την ειρήνευση της περιοχής, καθώς Άγγλοι στρατιωτικοί ποζάρουν μαζί με τους βασιβουζούκους οι οποίοι, με απλά λόγια, δεν ήταν στρατιώτες αλλά παράνομα οπλισμένοι Οθωμανοί που σκορπούσαν τον τρόμο στον πληθυσμό.
Οι βασιβουζούκοι
Η λέξη βασιβουζούκος και πιο σωστά μπασιμποζούκος (το σ δασύ, ως ch). προέρχεται από την σύνθετη τούρκικη λέξη μπας (= κεφαλή) και μποζούκ(= χαλασμένος) δηλαδή κακoκέφαλος και χρησιμοποιείται για τον ιδιαίτερα απείθαρχο, άγριο, θηριώδη. Κατ΄ επέκταση η λέξη βασιβουκισμός υπονοεί πράξη που υπενθυμίζει τις αυθαιρεσίες και τις θηριωδίες των βασιβουζούκων. Η λέξη βασιβουζούκος κατάντησε συνώνυμη προς τον ληστή και τον κακούργο, που εμπνέει τρόμο για τις θηριωδίες του.
Οι Βασιβουζούκοι ήταν ασιατική, τουρανική φυλή, που χρησιμοποιήθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή σαν προφυλακή κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ήταν ικανοί ιππείς, γι΄ αυτό παλαιότερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, οι έφιπποι αστυνομικοί ονομαζόταν βασιβουζούκοι.
Η λέξη βασιβουζούκος είναι άγνωστη, στα πρώτα χρόνια της τουρκικής ιστορίας. Επινοήθηκε αργότερα, όταν εισήχθη στην Τουρκία το νεότερο στρατιωτικό σύστημα. Συνήθως την λέξη μπασή-μποζούκ την χρησιμοποιούσαν για να υποδηλώσουν κάθε ένα μη στρατιωτικό, δηλαδή κατ΄ αντιδιαστολή προς το στρατιώτης.
Η προειδοποίηση Σφακιανάκη
Σχεδόν 7,5 μήνες πριν από τα δραματικά γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898, η Συνέλευση των Κρητών με επιστολή της είχε προειδοποιήσει τους ναυάρχους για το κλίμα που διαμόρφωναν στην πόλη του Ηρακλείου οι επίσημες τουρκικές αρχές και ο μουσουλμανικός όχλος, καταγγέλλοντας ότι στο παρασκήνιο είχαν τη συμμαχία της αγγλικής στρατιωτικής διοίκησης, στην οποία προΐστατο τότε ο συνταγματάρχης Τσερμσάιδ! Κι όμως αυτό το προφητικό και συνάμα δραματικό διάβημα της κρητικής αντιπροσωπείας όχι μόνο δεν πάρθηκε υπόψη, αλλά απορρίφθηκε με αυστηρότητα και ως…προσβλητικό για την τιμή του Άγγλου συνταγματάρχη…
Ο πρόεδρος της συνέλευσης Ιωάννης Σφακιανάκης από τις 11 Ιανουαρίου 1898 είχε περιγράψει με έγγραφό του στους ναυάρχους ένα όργιο βίας σε βάρος των χριστιανών της πόλης, στο οποίο συμμετείχαν, ο μουσουλμανικός όχλος, χωροφύλακες και τακτικοί στρατιώτες της τουρκικής διοίκησης, έχοντας την ανοχή των αγγλικών δυνάμεων που επιτηρούσαν υποτίθεται την ειρήνευση της πόλης και του τμήματος του Ηρακλείου. Ο Σφακιανάκης, μάλιστα, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, καταγγέλλοντας στον Ιταλό αντιναύαρχο Κανεβάρο, προϊστάμενο τότε του συμβουλίου των Ναυάρχων, ότι οι αγγλικές δυνάμεις κατηύθυναν, χωρίς να φαίνονται, τα γεγονότα του Ηρακλείου! Βία, μήνες πριν τον Αύγουστο. Και προειδοποιούσε για τους κινδύνους που μπορούσαν να προκύψουν για την πόλη. Το διάβημα απορρίφθηκε από τον Καναβάρο ως προσβλητικό! Τα στοιχεία που κατέθετε ο πρόεδρος της κρητικής συνέλευσης βασίζονταν σε εκθέσεις των υποπροξένων των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην πόλη, αλλά και χριστιανών παραγόντων. Άρα, τουλάχιστον οι προξενικές εκθέσεις θα πρέπει να ήταν εγκαίρως γνωστές στο συμβούλιο των ναυάρχων, όπως σημειώνεται και στην επιστολή.
Η βία που ασκούσαν οι οθωμανικές δυνάμεις σε βάρος των χριστιανών οδήγησε στην εγκατάλειψη της πόλης από τους χριστιανούς, και στην αντίστοιχη συσσώρευση Τουρκοκρητικών. Τον Αύγουστο στο Ηράκλειο βρίσκονταν μόλις 1200 χριστιανοί και περισσότεροι από 40.000 Τουρκοκρήτες, στην πλειοψηφία τους φανατισμένοι και έξαλλοι κατά των Ηρακλειωτών. Από αυτούς άλλωστε προήλθαν οι σφαγείς.
Οι Άγγλοι πάντως κινητοποιήθηκαν μόνο μετά τη σφαγή, όταν μάλιστα κατέγραψαν και δικά τους θύματα…
Η επιστολή
Το έγγραφο της συνέλευσης είχε γραφεί, όπως προαναφέρθηκε, στις 11 Ιανουαρίου 1898 στις Πλακούρες. Η αντιπροσωπεία των Κρητών απευθυνόμενη στον Κανεβάρο σημείωνε, δια του προέδρου της Ιωάννη Σφακιανάκη και του γραμματέα Στυλιανού Παπαντωνάκη:
«Αι εξ Ηρακλείου αδιακόπως ερχόμεναι ειδήσεις αναγκάζουσι ημάς να επιστήσωμεν την σοβαράν προσοχήν του Υψηλού Συμβουλίου των Ναυάρχων, επί της οικτράς καταστάσεως ήτις αφέθη ν’ αναπτυχθή εις την πόλιν ταύτην, και τα περίχωρά της.
Αι λεπτομερείς εκθέσεις τας οποίας οι χριστιανοί κάτοικοι και προξενικοί πράκτορες αποστέλλουσι εκάστοτε προς τε το Συμβούλιον των ναυάρχων και τους προξένους περί των εγκλημάτων και βιαιοπραγιών του Μουσουλμανικού όχλου μας απαλάττουσι του κόπου να επαναλάβωμεν ενταύθα την απαρίθμησιν αυτών, ήτις άλλως θα ήτο λίαν σχοινοτενής.
Αρκούμεθα λοιπόν συνοψίζοντες να αναφέρωμεν:
1ον Ότι αι χριστιανικαί οικίαι και τα μαγαζεία, όσων διηρπάγησαν μάλλον ή ήττον φανερώς τα περιεχόμενα, προ των ομμάτων των επιτοπίων αρχών, αριθμούνται ήδη καθ’ εκατοντάδας.
2ον Ότι δια να σώσωσιν όσα σκεύη και εμπορεύματα υπελείφθησαν εδέησε να τα μεταφέρωσιν εις τα Προξενεία και εντός της εκκλησίας.
3ον Ότι ήρχισαν ν’ αποσπώσι και αυτήν την ξυλείαν και τους λίθους των οικοδομών.
4ον Ότι εν τη περιοχή της στρατιωτικής ζώνης δεν έμεινεν εις τας χριστιανικάς ιδιοκτησίας ούτε δένδρον ούτε ίχνος άλλων φυτειών.
5ον Ότι συμμορίαι κακούργων οργανιζόμεναι υπό τα όμματα των αρχών, επιχειρούσιν επιδρομάς εις το εσωτερικόν της νήσου, φονεύουσι, διαρπάζουσι και επανερχόμενοι θέτουσι εν ασφαλεία εαυτούς και τα λάφυρα όπισθεν των τειχών της πόλεως, των φρουρουμένων υπό Τουρκικών και Διεθνών στρατευμάτων.
6ον Ότι πάσα συγκοινωνία μεταξύ της πόλεως και των περιχώρων είναι προ δώδεκα μηνών εντελώς διακεκομμένη, εκ τούτου δε μεγάλας υφίστανται στερήσεις οι κάτοικοι των πέριξ επαρχιών.
7ον Ότι ουδέ αυτών των νεκρών εφείσθησαν, διότι οι εν τω χριστιανικώ νεκροταφείω τάφοι ανεσκάφησαν, εβεβηλώθησαν, τα δε οστά διεσκορπίσθησαν ή επωλήθησαν προς εξαγωγήν.
Εν τούτοις, δεν είνε η δύναμις, ήτις ελλείπει από τας εν Ηρακλείω Αρχάς, όπως θέσωσι τέρμα εις τοιαύτην πραγμάτων κατάστασιν. Πράγματι η φρουρά αποτελείται εκ 4.000 τακτικών τούρκων και εκ 1.500 ατάκτων και χωροφυλάκων. Εκτός δε τούτων υπάρχουσι και στρατεύματα της κατοχής συμποσοθέντα κατά καιρούς μέχρι 2.000 ανδρών.
Και όμως ιδού εις τι χρησιμεύει η δύναμις αύτη: Οι μεν χωροφύλακες συμμετέχουσι εις τας εντός της πόλεως διαρπαγάς, οι δε άτακτοι στρατιώται συναπαρτίζουσι τας συμμορίας, αίτινες επιχειρούσι τας εις το εσωτερικόν επιδρομάς και ερημώνουσι τα περίχωρα∙ ο δε τακτικός στρατός χρησιμεύει ως στήριγμα των συμμοριών τούτων, οσάκις οι χριστιανοί τρέψωσιν αυτούς εις φυγήν και τους καταδιώξωσιν εκ του σύνεγγυς. Καθ’ όσον αφορά τον στρατόν της Ευρωπαϊκής κατοχής, είμεθα αναγκασμένοι να παρατηρήσωμεν μετά λύπης ότι, αφού εκήρυξαν ότι θέτουσιν υπό την προστασίαν των την πόλιν, παρεδέχθησαν το σύστημα ν’ αφήσωσι τους στρατιώτας να παρίστανται ως θεαταί εν μέσω των σκηνών τούτων της διαρπαγής και των εγκλημάτων.
Δεν ηθέλησαν να εφαρμόσωσι και εν Ηρακλείω τον τρόπον της ενεργείας όστις τοσούτον επιτυχώς εδοκιμάσθη εις τας άλλας πόλεις της Νήσου. Επροτίμησαν να τοποθετηθώσι μετριοφρόνως όπισθεν των τουρκικών αρχών και χωρίς να φαίνωνται να διευθύνωσι τας ενεργείας των∙ το αποτέλεσμα υπήρξεν ότι αι τουρκικαί αρχαί εξηκολούθησαν ενεργούσαι κατά το τον ίδιον τρόπον∙ ότι συνεπληρώθη η καταστροφή του χριστιανικού πληθυσμού του Ηρακλείου, του πλουσιωτέρου και φιλοπονεστέρου της νήσου∙ ότι οι χριστιανοί των επαρχιών ωθούνται υπό του κακού παραδείγματος της αντεκδικήσεως, εναντίον των προσπαθειών της Συνελεύσεως, όπως τους αποτρέψη και τέλος, ότι κινδυνεύη να μειωθή εις τα όμματα του όχλου το γόητρον της Ευρωπαϊκής κατοχής, διότι σχηματίζεται παρ’ αυτώ η σφαλερά ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι ενασμενίζουσιν εις την θέαν των διαπραττομένων προ των οφθαλμών των εγκλημάτων, ή ότι δεν έχουσι το θάρρος να τα εμποδίσωσι, ή να τα τιμωρήσωσι.
Δεν είνε ανάγκη να καταδείξωμεν πόσον ασυμβίβαστος είνε η κατάστασις αύτη προς τον φιλάνθρωπον και ειρηνευτικόν σκοπόν τον οποίον προέθετο η Ευρωπαϊκή κατοχή και πόσας δυσκολίας και κινδύνους δύνανται να παρασκευάσωσι εις το μέλλον εξ αυτής σφαλεραί εντυπώσεις».
Η υπεροπτική απάντηση
Στην αυστηρή, για τη στάση ανοχής προς τις τουρκικές αγριότητες, επιστολή της κρητικής συνέλευσης απάντησε με λίαν υπεροπτικό ύφος ο Κανεβάρο, μία ή δύο ημέρες αργότερα. Κι αντί να αποδεχτεί τουλάχιστον να εξετάσει τα όσα επεσήμαινε η συνέλευση των Κρητών, εκείνος δήλωνε ότι προσβάλλεται ο Άγγλος συνταγματάρχης από τις παρατηρήσεις, τις οποίες και απέρριπτε, εγκαλώντας, στην ουσία, τον πρόεδρο και τους πληρεξουσίους. Η συνέλευση, μπροστά στο ενδεχόμενο στην πολύ κρίσιμη στιγμή να έλθει σε πλήρη ρήξη με τους ναυάρχους, αναγκάστηκε να στείλει νέα επιστολή, με την οποία δήλωνε ότι δεν είχε πρόθεση να προσβάλλει κανένα. Και ζητούσε να μείνει μέχρι εκεί το διάβημά της.
Η επιστολή του Κανεβάρο προς τον Σφακιανάκη ανέφερε:
«Εάν έχω την τιμήν ως αρχαιότερος να προεδρεύω του Συμβουλίου των ναυάρχων, έχω επίσης το καθήκον να μη χρησιμεύω ως μεσάζων, όπως περιέρχωνται εις τους συναδέλφους μου παράπονα και κατηγορίαι δυνάμεναι να προσβάλωσι την φιλοτιμίαν τινός εξ αυτών ή του υπό τας διαταγάς αυτού στρατιωτικού Διοικητού.
Εν τη επιστολή υμών υπάρχουσι φράσεις δυσάρεστοι, προσβλητικαί μάλιστα δια τον συνταγματάρχην Τσερμσάιδ και δια τους Άγγλους στρατιώτας. Θα απέχω λοιπόν του να παρουσιάσω την επιστολήν ταύτην εις τους συναδέλφους μου, αφήνων υμάς ελευθέρον να την απευθύνετε υμείς αυτός απ’ ευθείας εις έκαστον εξ αυτών, εάν νομίζετε αναγκαίον να επιμείνητε εις τα παράπονά σας.
Τα επ’ εμοί οφείλω να σας είπω ότι ευρίσκω εν αυτή γεγονότα εξογκωμένα και βεβαιώσεις πεπλανημένας. Νομίζω ότι το καλλίτερον θα ήτο να μη επιμείνητε εις αυτήν, μάλιστα καθ’ ην στιγμήν ο Ναύαρχος Χάρρις (σ.σ. ήταν ο Άγγλος) και ο συνταγματάρχης Τσερμσάιδ δια των παραπόνων, άτινα προσφάτως διετύπωσαν κατά της εν Ηρακλείω οθωμανικής αρχής, προεκάλεσαν την αντικατάστασιν του διοικητού της πόλεως ταύτης, αντικατάστασις ήτις εξητήθη και επετεύχθη υπό του Συμβουλίου των Ναυάρχων, και ημέρας τινάς επίσης αφ’ ότου εικοσιτέσσαρες μουσουλμάνοι, ένοχοι του ότι ηθέλησαν να παραβιάσωσιν ένοπλοι την ζώνην, συνελήφθησαν και εκρατήθησαν επί του αγγλικού πολεμικού πλοίου, ίνα τεθώσιν εις την διάθεσιν των Ναυάρχων».
Το μόνο μέτρο που ο Κανεβάρο ανακοίνωσε στον Σφακιανάκη, μετά τη δεύτερη επιστολή του τελευταίου, με την οποία ουσιαστικά ανακαλούσε την πρώτη καταγγελία του, ήταν ότι θα οργανωνόταν κοινό παζάρι χριστιανών και μουσουλμάνων στο Γάζι, προκειμένου να αμβλυνθεί η κατάσταση!
Αν οι προειδοποιήσεις του προέδρου της συνέλευσης των Κρητών Ιωάννη Σφακιανάκη είχαν απλώς εξεταστεί από τους ναυάρχους, ίσως η ματωμένη μέρα για το Ηράκλειο να μην είχε φτάσει ποτέ…
