Οι φωτογραφίες αποτελούν πραγματικά ντοκουμέντα και απαθανατίζουν τη μεγάλη απόδραση που οργανώθηκε μετά το σαμποτάζ των γερμανικών αεροπλάνων στα αεροδρόμια Ηρακλείου και Καστελίου τον Ιούνιο του 1942. Τις τράβηξε ο Βρετανός συνταγματάρχης David Sutherland, που συμμετείχε στις επιχειρήσεις για το σαμποτάζ, έχοντας την ευθύνη του αεροδρομίου στο Τυμπάκι, που όμως δεν υλοποιήθηκε καθώς στο συγκεκριμένο αεροδρόμιο δεν βρέθηκαν γερμανικά αεροσκάφη.
Συνολικά 29 αεροσκάφη ανατινάχτηκαν, ενώ το σαμποτάζ κόστισε πολύ στους Γερμανούς τόσο ηθικά όσο και υλικά αφού δεν μπορούσαν να ανεφοδιαστούν στο νησί. Άλλωστε αυτός ήταν και ο λόγος που υλοποιήθηκαν.
Βέβαια το μεγάλο αυτό χτύπημα από τους Έλληνες, Βρετανούς και Γάλλους σαμποτέρ στους κατακτητές, είχε τη συνέπεια της εκτέλεσης των 62 Μαρτύρων.
Στις φωτογραφίες φαίνονται οι Κρητικοί, Βρετανοί και Γάλλοι που συμμετείχαν στην επιχείρηση και κατάφεραν να διαφύγουν στις 23 Ιουνίου 1942 από την παραλία του Κρότου, στα νότια του νομού Ηρακλείου, με κατεύθυνση τη Μέση Ανατολή. Ανάμεσά τους ο περίφημος Κωστής Πετράκης. Στο καΐκι επέβαιναν και άμαχοι, γυναικόπαιδα κυρίως.
Τα ντοκουμέντα αυτά υπάρχουν σε φωτογραφικό αρχείο στη Βιβλιοθήκη Mary Evans (yooniqimages)
Για το σαμποτάζ έχει γράψει ο εκπαιδευτικός και ιστορικός ερευνητής Γιώργος Καλογεράκης:
Τον Ιούνιο του 1942 στο μέτωπο της Αφρικής οι εξελίξεις για τους συμμάχους ήταν δυσοίωνες. Ο Γερμανός Στρατηγός Έρβιν Ρόμελ βρισκόταν με τα στρατεύματά του έξω από το χωριό Ελ Αλαμέιν και προετοιμαζόταν για την τελική επίθεση κατάληψης της Αιγύπτου.
Η πολεμική του μηχανή είχε ανάγκη εφοδιασμού σε στρατιώτες, καύσιμα, πυρομαχικά, νερό και τρόφιμα, εφόδια τα οποία ζητούσε επίμονα από τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης. Τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Καστελλίου, Τυμπακίου και Μάλεμε Χανίων που βρισκόταν στην Κρήτη, θα έπαιζαν έναν σπουδαίο ρόλο την περίοδο αυτή στον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων του.
Εδώ στον τόπο μας, οι ηλικιωμένοι κάτοικοί του που έπαιρναν μέρος στις αγγαρείες, θυμούνται ακόμη τα χιλιάδες κάνιστρα νερό που γέμιζαν από τα διπλανά των αεροδρομίων πηγάδια, την φόρτωσή τους στο πιο σύγχρονο αεροπλάνο της εποχής (Μέσερσμιθ 323 Γίγας με έξι κινητήρες), και την μεταφορά τους στην Αφρική.
Οι γυναίκες θυμούνται ακόμη το καλοκαίρι του 1942 που καθάριζαν κάθε μέρα τόνους από πατάτες, το τηγάνισμα και τύλιγμά τους σε πλαστικά ατομικά σακουλάκια και την μεταφορά με τα ίδια αεροπλάνα στους στρατιώτες του Ρόμελ στη Μέση Ανατολή. Κάποιες μάλιστα έκαναν κι ένα μικροσαμποτάζ. Έβαζαν περισσότερο αλάτι προκαλώντας αφόρητη δίψα στους Γερμανούς στρατιώτες στον καυτό ήλιο της ερήμου.
Στα τέλη του Μάη έγινε μια μυστική σύσκεψη στα Χανιά την οποία συγκάλεσε ο Διοικητής Φρουρίου Κρήτης στρατηγός Αντρέ και πήραν μέρος όλοι οι ανώτεροι Γερμανοί αξιωματικοί της Κρήτης καθώς επίσης και οι διοικητές των αεροδρομίων και αποθηκών καυσίμων. Παρών και ο Ιταλός υποστράτηγος Άγγελο Κάρτα.
Σκοπός της σύσκεψης ήταν να αποφασιστεί με ποιον τρόπο θα μπορούσαν καλύτερα να βοηθήσουν το στρατηγό Ρόμελ την κρίσιμη αυτή περίοδο. Η σύσκεψη έγινε γνωστή στο Συμμαχικό Στρατηγείο και αποφασίστηκε άμεσα η καταστροφή των αεροδρομίων της Κρήτης και των αποθηκών που φυλάγονταν τα καύσιμα.
Έτσι στις 23 Μαΐου αποβιβάστηκε μια ομάδα σαμποτέρ, στην παραλία Τρυπητά κοντά στο χωριό Κρότος, με επικεφαλής τον Λοχαγό Dunean (Ντόνεαν) για την καταστροφή του αεροδρομίου Καστελλίου.
Μια άλλη ομάδα σαμποτέρ θα επιχειρούσε στο Τυμπάκι. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου το Συμμαχικό στρατηγείο επέλεξε μια ομάδα με αρχηγό το Γάλλο Ταγματάρχη Ζωρζ Μπερζέ.
Ο Ζωρζ Μπερζέ συγκρότησε την ομάδα του η οποία αποτελείτο από τον Έλληνα ανθυπολοχαγό Κωστή Πετράκη, τον Άγγλο Υπολοχαγό Τζωρτζ Τζέλικο και τους Γάλλους αλεξιπτωτιστές Ζακ Σιμπάρ, Ζακ Μο, Πιέρ Λεοστίκ.
Ημερομηνία των σαμποτάζ καθορίστηκε η νύχτα της 7ης προς 8η Ιουνίου 1942 και για τα τρία αεροδρόμια. Το σχέδιο εξελίχτηκε για το αεροδρόμιο Καστελλίου όπου οι σαμποτέρ με Έλληνες βοηθούς (Γιώργο Ψαράκη, Κίμωνα Ζωγραφάκη, Κώστα Μαυραντωνάκη) έπληξαν το αεροδρόμιο την νύχτα της 7ης προς 8η Ιουνίου με επιτυχία.
Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου οι σαμποτέρ με οδηγό τον Μύρωνα Σαμαρείτη δεν έδρασαν γιατί δεν υπήρχαν αεροπλάνα.
Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου η επιχείρηση καθυστέρησε λίγες μέρες και έγινε την νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου 1942. Αυτό οφειλόταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου Ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων» το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942.
Ο Κωστής Πετράκης, γυμναστής στο επάγγελμα από το χωριό Απεσωκάρι Καινουρίου, ένας από τους έξι σαμποτέρ του αεροδρομίου Ηρακλείου, στις 17 Μαρτίου 1980 έδωσε μια συνέντευξη στην αθηναϊκή εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ».
Απ’αυτήν την συνέντευξη παρουσιάζω μερικά αποσπάσματα :
…στο Κάιρο ο αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως και υπουργός Στρατιωτικών κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος καλεί επειγόντως στο γραφείο του τον ανθυπολοχαγό Κωστή Πετράκη.
Τον δέχεται όρθιος εγκάρδια.
-Το Γενικό Στρατηγείο μου ζήτησε ένα αξιωματικό που προσφέρεται για την ευγενέστερη θυσία. Η σκέψη μου καθηλώθηκε στο πρόσωπό σας κ. ανθυπολοχαγέ.
-Ευχαριστώ και ευγνωμονώ την ιστορία για την εύνοιά της, απαντάει εκείνος.
-Πρόκειται για αποστολή στην Ελλάδα, απ’όπου κατά πάσα πιθανότητα δεν θα επιζήσετε. Όμως η πατρίδα θα σας ευγνωμονεί. Κι αν επιζήσετε θα σας ανταμείψει.
Ο Κωστής Πετράκης συνεχίζει να αφηγείται στην εφημερίδα :
…η αποστολή ξεκίνησε από την Αλεξάνδρεια με το υποβρύχιο Τρίτων με κυβερνήτη τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη.
Εκείνη την ώρα για μένα το κυβερνούσε ο πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης σε άλλους καιρούς εξ’ίσου ματωμένους και ωραίους.
Στη διάρκεια της αποστολής ο Μπερζέ άνοιξε τον πρώτο απόρρητο φάκελο. Πηγαίναμε για την Κρήτη. Θα ανατινάζαμε το αεροδρόμιο του Ηρακλείου εκεί που πριν 6 χρόνια υπηρέτησα σα νεοσύλλεκτος στρατιώτης και αργότερα σαν αξιωματικός. Την νύχτα της 10ης Ιουνίου αναδυθήκαμε 4-5 μίλια ανοιχτά από τα Μάλλια.
Επιβιβαστήκαμε σε δυο πτυσσόμενες βάρκες ανά τρία άτομα, ενώ ρυμουλκούσαμε μια τρίτη φορτωμένη με τα εκρηκτικά. Μετά από τρίωρη κωπηλασία φθάσαμε στη στεριά. Πήραμε τις αποσκευές με το επικίνδυνο φορτίο και βουλιάξαμε τις βάρκες. Μας θεριεύει η ελπίδα του θανάτου, τέλεια αφαιρεμένοι και δοσμένοι στον προορισμό μας…
Και η εφημερίδα συνεχίζει :
Στις 11 Ιουνίου η ομάδα βρίσκεται σε μια χαλέπα βορεινά του χωριού Ελιά. Την επομένη φτάνουν σε μια πλαγιά του ξεροπόταμου «Καρτερός», στο ύψος του νερόμυλου του Σιγανού. Κρύβονται σε μια σπηλιά που την καλύπτει μια αγριοσυκιά. Ο Πετράκης ντύνεται Κρητικός αγρότης, με μπαλωμένο παντελόνι και σαρίκι και βγαίνει για ανίχνευση της περιοχής. Την νύχτα 12 προς 13 Ιουνίου το αεροδρόμιο λουζόταν από άπλετο φωτισμό. Είχε μεγάλη κίνηση. Το εγχείρημα αναβλήθηκε. Η διείσδυση πραγματοποιήθηκε την επόμενη νύχτα, μέσα σε ευνοϊκές συνθήκες αν μπορούν να υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες σ’αυτές τις περιπτώσεις.
Από ένα σημείο και πέρα το απόσπασμα προχώρησε όρθιο και ακάλυπτο στην καρδιά του αεροδρομίου. Τα εκρηκτικά κάτι διπλάσιο σε βάρος από κοινό σακουλάκι με αλάτι με βραδυφλεγή μηχανισμό εύκολης χρήσης έπρεπε να τοποθετηθούν στο εσωτερικό των αεροπλάνων. Για τη δουλειά αυτή ειδικευμένοι ήταν οι μισοί από τους έξι.
Αλλά στο σημείο αυτό αξίζει να μεταφέρουμε τα λόγια ενός από τα μέλη της αποστολής του Γάλλου Σιμπάρ. Γράφει σε σχετικό του βιβλίο :
…εγώ με το Μο φτάσαμε σ’ένα γερμανικό αεροπλάνο. Πριν ανέβει ο Μο δυο Γερμανοί σκοποί έστησαν κουβέντα και μεις κρυβόμαστε στους δυο τροχούς. Απομακρύνθηκαν κι έδωσαν την ευκαιρία στο Μουά να κάνει τη δουλειά του. Όταν κατέβηκε ξαναπλησίασαν οι Γερμανοί ενώ ο εκρηκτικός μηχανισμός είχε τεθεί σε λειτουργία. Στη σκέψη μου γεννήθηκε το σχέδιο να τους σφάξουμε αν έμεναν περισσότερο από 10 λεπτά…
Κείνη τη στιγμή όμως τα αεροπλάνα της ΡΑΦ άρχισαν να βομβαρδίζουν το αεροδρόμιο. Ο Πετράκης συνεχίζει την αφήγησή του :
…στους Γερμανούς επικράτησε μεγάλη σύγχυση και μεις επωφεληθήκαμε. Με προφυλάξεις βγήκαμε από το αεροδρόμιο και συγκεντρωθήκαμε κοντά σ’ένα βράχο για να ανασάνουμε. Την ίδια στιγμή οι πρώτες εκρήξεις έσκισαν τη χιτλερική νύχτα. Είχαμε αποσπάσει μια ολυμπιακή νίκη…
Η ανατίναξη του αεροδρομίου Ηρακλείου λίγες μέρες μετά την ανατίναξη του Καστελλίου μαθεύτηκε γρήγορα σ’όλη την Κρήτη και χαλύβδωσε το φρόνημα των αγωνιστών και του λαού για αντίσταση. Οι Γερμανοί αρχίζουν συλλήψεις. Λίγες μέρες αργότερα θα εκτελέσουνε 50 πατριώτες από το Ηράκλειο.
Την επαύριο του σαμποτάζ η ομάδα φιλοξενείται στο χωριό Καρκαδιώτισσα Μονοφατσίου. Από κει φεύγει για τις Γκαγκάλες για να συναντήσει τον Βαφή. Συνεχίζει το δρόμο για το χωριό Κρότος όπου θα’βρισκαν το Μυρογιάννη ή το Θεό (Λαμπράκη Γιάννη), που ήταν άνθρωποι της εμπιστοσύνης και θα τους χρησίμευαν για σύνδεσμοι. Έμειναν πάνω στο βουνό κι ο Πετράκης κατέβηκε στο χωριό του το Απεσωκάρι για να πάρει τρόφιμα. Η μάνα του τον δέχτηκε συγκινημένη :
-Ήρθανε παιδί μου, τα στρατεύματα για να λευτερώσουνε την Ελλάδα ;
-Εμείς, μάνα, είμαστε η εμπροστοφυλακή.
-Με την ευκή μου…
Πάνω στο βουνό κάποιος από την ίδια περιοχή τους έφερε κρασί και τρόφιμα. Όταν κατέβηκε στο χωριό του όμως σκέφτηκε πως έπρεπε να το καταδώσει στους Γερμανούς για να μην υπάρξουν αντίποινα. Έλληνες χωροφύλακες κι ένας λόχος Γερμανών βγήκαν στο βουνό για να τους συλλάβουν. Έγινε μεγάλη μάχη. Σκοτώθηκε ο Λεοστίκ. Ο Πετράκης με το λόρδο Τζέλικο διέφυγαν. Αιχμαλωτίστηκαν τρεις (Μπερζέ, Μο, Σιμπάρ) για να δραπετεύσουν οι δύο αργότερα. Ο αρχηγός της αποστολής Μπερζέ έμεινε αιχμάλωτος μέχρι τέλος του πολέμου.
Στις 23 Ιουνίου ένα καΐκι τους μετέφερε μαζί με τους σαμποτέρ του Καστελλίου και Τυμπακίου και άλλους αγωνιστές στη Μέση Ανατολή.
