Του Κώστα Ηλιάκη*
Η εναέρια γραμμή μεταφοράς υψηλής τάσης (150.000 Volt) μεταξύ Χανίων και Δαμάστας, που σχεδιάζει ο ΑΔΜΗΕ με τις ευλογίες της κυβέρνησης, είναι η αρχή του τέλους για τον τουρισμό αλλά και για όποια δραστηριότητα λαμβάνει χώρα στα ορεινά και ημιορεινά της Κρήτης.
Το καλα οργανωμένο σχέδιο των 2500 Μεγαβάτ (εντός της δεκαετίας εγκατεστημένοι σταθμοί παραγωγής από ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά στην Κρήτη) μόλις ξεκίνησε . Το έργο της γραμμής μεταφοράς των 270 τεράστιων πυλώνων έχει ανοίξει την όρεξη μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα. Οι ανεμογεννήτριες είναι εξίσου επικίνδυνες για την υγεία των πολιτών αλλα και για το περιβάλλον. Εως τώρα παρατηρούνται σποραδικά σε κάποιες περιοχές των Χανίων. Αυτό συμβαίνει διότι το κόστος μεταφοράς ενέργειας είναι υπέρογκο. Με το υπάρχον δίκτυο υψηλής τάσης, οι νέοι παραγωγοί θα έπρεπε να κατασκευάσουν πολλά χιλιόμετρα γραμμών μεταφοράς υψηλής τάσης για να συνδεθούν. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, λόγω περιβαλλοντικών ζητημάτων, αυτές οι γραμμές θα έπρεπε να είναι και υπόγειες, πράγμα που θα αύξανε ακόμη περισσότερο τα κόστη για τους ιδιώτες.
Η νέα εναέρια γραμμή ανοίγει τον δρόμο (κυριολεκτικά και μεταφορικά) για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών στα Σφακιά αλλά και σε ολόκληρη την Κρήτη. Με μικρό κόστος διασύνδεσης, επειδή η γραμμή θα περνά κοντά από τον ορεινό όγκο, οι επενδυτές θα μπορούν να αποκτήσουν αγροτεμάχια κάτω από αυτήν, να κατασκευάσουν υποσταθμούς υψηλής τάσης που θα διακόπτουν τη γραμμή κατάλληλα και στη συνέχεια θα απομένει μόνο μια μικρή απόσταση από τους νέους υποσταθμούς μέχρι τις ανεμογεννήτριες, ώστε αυτές να “κουμπώσουν” στο δίκτυο με πολύ μικρό κόστος.
Κάθε πυλώνας της γραμμής υψηλής τάσης θα απαιτεί και την διάνοιξη δρόμου, πράγμα που θα διευκολύνει αφάνταστα και την μετέπειτα μεταφορά των πτερυγίων με μήκος της τάξης των 80 και παραπάνω μέτρων, για τις ανεμογεννήτριες. Θα χυθούν αμέτρητοι τόνοι τσιμέντου στις βουνοκορφές αφού κάθε ανεμογεννήτρια χρειάζεται τεράστιες ποσότητες για τα θεμέλια και την βάση της. Τα υλίκα από τα οποία κατασκευάζονται οι ανεμογεννητριες δεν ανακυκλώνονται με τρόπο εύκολο, όπως καταδεικνύει η διεθνής εμπειρία μέχρι σήμερα.
Επανερχόμενοι στο ζήτημα της κατασκευής της γραμμής μεταφοράς, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι το επιχείρημα του ΑΔΜΗΕ για την κατασκευή της αφορά συνδυαστικά τα δύο μεγάλα υποβρύχια καλώδια που θα τροφοδοτούν την Κρήτη από την Ηπειρωτική Ελλάδα : Ένα καλώδιο εναλλασσομένου ρεύματος που ήδη λειτουργεί από τα τέλη του 2020, μεταξύ Πελοποννήσου και Χανίων και ένα καλώδιο συνεχούς ρεύματος που βρίσκεται υπό κατασκευή, μεταξύ της Αττικής και της Δαμάστας. Αναφερόμαστε στο Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΔΠΑ) του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΜΗΕ) περιόδου 2019-2028, όπως αυτό εγκρίθηκε με το ΦΕΚ Β/1048/27-03-2020. Στο ανωτέρω πρόγραμμα, αναφέρεται ότι “προβλέπεται η αύξηση της μεταφορικής ικανότητας του Βόρειου άξονα του Συστήματος μέσω της ενίσχυσης της σύνδεσης Χανιά-Δαμάστα, με σκοπό την αποσυμφόρηση της ροής ισχύος μεταξύ του Υ/Σ Χανίων και του νέου Υ/Σ Δαμάστας”. Στο αμέσως επόμενο Δεκαετές Πρόγραμμα του ΑΔΜΗΕ (2021-2030, μιας που τα προγράμματα είναι δεκαετίας αλλά κυλιόμενα κατ έτος), που εγκρίθηκε με το ΦΕΚ Β/410/03-02-2022. η ανάγκη κατασκευής της συγκεκριμένης εναέριας γραμμής Χανίων – Δαμάστας προσδιορίζεται με ακόμη μεγαλύτερη σαφήνεια ότι εξυπηρετεί τις διασυνδέσεις Κρήτης – Ηπειρωτικής Ελλάδας. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι “το έργο αποσκοπεί στην ενίσχυση της μεταφορικής ικανότητας του Βορείου Άξονα του ΣΜΗΕ της Νήσου Κρήτης με στόχο την άρση της συμφόρησης που θα εμφανίζεται σε συνθήκες σφάλματος με τη λειτουργία της διασύνδεσης Αττικής – Κρήτης στον διάδρομο ροής ισχύος μεταξύ του Υ/Σ Χανίων και του νέου Υ/Σ Δαμάστας. Η μη υλοποίηση του έργου περιορίζει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της ικανότητας μεταφοράς του συνδέσμου”.
Εφόσον συζητάμε για μια ισχυρή και απευθείας ζεύξη μεταξύ Χανίων και Δαμάστας, δηλαδή των δύο σημείων όπου θα φτάνουν τα υποβρύχια Καλώδια από την Ηπειρωτική Ελλάδα, τότε προς τι η επιμονή του ΑΔΜΗΕ στην εναέρια λύση έναντι της καλωδιακής (υπόγειας ή υποβρύχιας), που θα διασφάλιζε ακόμη περισσότερο την ισχυρή απευθείας ζεύξη μεταξύ Χανίων και Δαμάστας; Εύλογα οι τοπικές κοινωνίες υποψιάζονται τις ανεμογεννήτριες και την εξυπηρέτηση των υποσταθμών των ιδιωτών παραγωγών, όπως αναπτύχθηκε διεξοδικά παραπάνω.
Υπάρχουν επίσης χειροπιαστά παραδείγματα από την υπόλοιπη Ελλάδα, όπου γραμμές μεταφοράς φτιάχτηκαν για να υπηρετήσουν τέτοιους ειδικούς σκοπούς (απευθείας σύνδεση κρίσιμων σημείων), αλλά στη συνέχεια προέκυψαν υποσταθμοί ιδιωτών παραγωγών που παρεμβλήθηκαν.
– Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στο αμέσως επόμενο ΦΕΚ έγκρισης του Δεκαετούς Προγράμματος του ΑΔΜΗΕ (Πρόγραμμα 2022-2031, με το ΦΕΚ Β/4789/122-09-2022), υπάρχει το κείμενο “σύνδεση των αντίστοιχων Σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο ήδη υφιστάμενο Σύστημα 150 kV της περιοχής (στην επάνω πλευρά του Υποσταθμού Μολάων) και όχι στο κύκλωμα από τον Υποσταθμό Μολάων προς την Κρήτη, καθώς τούτο θα ήταν τεχνικά μη δόκιμο”. Το κείμενο εξηγεί και τεκμηριώνει γιατί δεν μπορούν να συνδεθούν υποσταθμοί ιδιωτών παραγωγών ΑΠΕ πιο νότια απο τους Μολάους, στη νέα εναέρια γραμμή που φτιάχτηκε για να φτάσει μέχρι το νότιο άκρο της Πελοποννήσου και από εκεί να γίνει υποβρύχια προς Κρήτη. Όμως από επικοινωνία με περιβαλλοντικές οργανώσεις της περιοχής προκύπτει ότι ήδη υπάρχουν αδειοδοτημένοι παραγωγοί ΑΠΕ που στο αίτημα για περιβαλλοντικούς όρους επιμένουν να προτείνουν, ως σημείο διασύνδεσής τους, θεση πολύ πιο νότια από τους Μολάους.
– Η γραμμή μεταφοράς 400.000 Volt που περνά την Πίνδο, μεταξύ Άρτας και Τρικάλων, είναι μια νευραλγική γραμμή γιατί είναι πρακτικά και η μόνη που συνδέει Δύση με Ανατολή πάνω από την Πίνδο. Κι όμως, στην περιοχή Μουζάκι, ένα μεγάλο αιολικό πάρκο που τέθηκε πρόσφατα σε λειτουργία, υλοποιήθηκε με υποσταθμό που έκοψε αυτή τη γραμμή στη μέση.
– Πρόσφατα ενεργοποιήθηκε η νέα γραμμή μεταφοράς 400.000 Volt που περνά υποβρύχια από το Αντίρριο στο Ρίο και αποτελεί τον περίφημο “Δυτικό Διάδρομο” της Πελοποννήσου, με σκοπό την άρση του ενεργειακού κορεσμού της περιοχής.Κι όμως ακόμη και σε αυτή την κρίσιμη γραμμή, από το Δεκαετές Πρόγραμμα του ΑΔΜΗΕ 2024-2033, που έχει υποβληθεί στη ΡΑΕΕΥ για έγκριση, βλέπουμε ότι η γραμμή θα κόβεται στη μέση από υποσταθμό με την ονομασία “ΚΥΤ ΡΑΚΙΤΑ”, ιδιοκτησίας παραγωγού με ανεμογεννήτριες.
Όλα τα παραπάνω ενισχύουν ακόμη περισσότερο την βεβαιότητα των τοπικών κοινωνιών ότι ο ΑΔΜΗΕ έχει αναλογο σκοπό να δημιουργήσει τελικά την υποδομή για πολλές ανεμογεννήτριες στα βουνά της Κρήτης, με πρόφαση την ανάγκη διασύνδεσης Χανιων – Δαμάστας.
Αν δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση, σαφώς και θα είχε τεθεί από τον ίδιο τον ΑΔΜΗΕ, από την αρχή, η λύση της απευθείας καλωδιακής διασύνεσης μεταξύ Χανίων και Δαμάστας, αντί για εναέρια γραμμή.
Σοβαρότατες είναι εδώ και οι ευθύνες της Περιφέρειας Κρήτης, που γνωρίζει για το Δεκαετές Πρόγραμμα του ΑΔΜΗΕ 2019-2028 πολύ νωρίτερα από τη στιγμή που έγινε ΦΕΚ το 2020. Το Δεκαετές Πρόγραμμα του ΑΔΜΗΕ τίθεται πάντοτε σε διαβούλευση πριν υποβληθεί στην ΡΑΕΕΥ για έγκριση και οι Περιφέρειες ειναι οι πλέον κατάλληλοι φορείς για να διατυπώσουν έγκαιρες ενστάσεις ως προς τα προτεινόμενα έργα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ από την Περιφέρεια Κρήτης, που σιώπησε απέναντι στα σχέδια για διπλή εναέρια γραμμή.
Οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται από διάφορους φορείς είναι η υπογειοποίηση της γραμμης ή η πόντιση υποθαλάσσιου καλωδίου. Και οι δύο λύσεις είναι σαφές ότι θα έχουν ένα υψηλότερο αρχικό κόστος από την εναερια γραμμή, αλλά πολύ πιο οικονομική συντήρηση μετά, σε σχέση με την εναέρια γραμμή, μιας που η τελευταία θα πρέπει διαρκώς να επιθεωρείται και να καθαρίζεται η βλάστηση γύρω της, ενώ πάντα θα ενέχει τον σοβαρό κινδυνο της πρόκλησης πυρκαγιών.
Η υπογειόποιηση της γραμμής μέσω του σημερινού ΒΟΑΚ δεν διαφαίνεται να ειναι εφικτή. Ο σημερινός ΒΟΑΚ δεν κινείται σε ευθεία εώς το Ηράκλειο, που σημαίνει ότι θα γίνουν πολλές παρακάμψεις και το κόστος του έργου θα πολλαπλασιαστεί.
Επίσης δεν υπάρχουν φρεάτια όδευσης σε όλο το μήκος του δρόμου και όπου υπάρχουν δεν είναι το επιθυμητό πλάτος για να χωρέσουν καλώδια. Για να περάσει η γραμμή απο γέφυρες, χρειάζονται ειδίκες κατασκευές με μεγάλο κόστος. Αν υπάρξει βλάβη στην γραμμή πρέπει να γίνει ενδεχόμενη διακοπή της κυκλοφορίας στον δρόμο για τις απαραίτητες εκσκαφές επισκευής, πράγμα που θα προξενήσει σοβαρή όχληση στο κοινωνικό σύνολο. Δεν πρέπει άλλωστε να λησμονούμε και το γεγονός ότι ο υφιστάμενος ΒΟΑΚ είναι ένας δρόμος υπό κατάσχεση από τους Δήμους (λόγω κατασκευής του νέου ΒΟΑΚ). Όταν κατασκευαστεί ο νέος ΒΟΑΚ τότε ο παλιός θα παραχωρηθεί στους Δήμους, πράγμα που θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο τα ζητήματα ιδιοκτησίας που σχετίζονται με την υπόγεια γραμμή. Γενικά, η εξάρτηση του ενός έργου από το άλλο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αστάθμητες καθυστερήσεις.
Όλα τα παραπάνω καθιστούν δεισλειτουργική την υπογειοποίηση της γραμμής. Αντιθέτως η πόντιση υποθολάσσιου καλωδίου, όπως προτάθηκε, είναι η καλύτερη εναλλακτική λύση. Το υποθαλάσσιο καλώδιο που θα χρησιμοποιηθεί θα είναι νέας τεχνολογίας (xlpe), φιλικό προς το περιβάλλον. Ο χρόνος διεκπεραίωσης του έργου ειναι ελάχιστος σε σχέση με την υπογειοποίηση, αφού πραγματοποιείτε απευθείας όδευση του καλώδιου, χωρίς εκσκαφές και απαλλοτριώσεις. Επίσης, το κόστος επισκευής του καλωδίου σε ενδεχόμενη βλάβη αφορά κυρίως την ανάσυρση του καλωδίου, πράγμα που θα είναι σαφώς μια βατή διαδικασία σε σχέση με τα υπερπόντια καλωδια, λόγω της παράκτιας θέσης με μικρό βάθος. Άλλωστε οι παρεμβάσεις αυτής της μορφής δεν γεννούν όχληση στον πληθυσμό. Σε πρόσφατη ερώτηση στη Βουλή, ο ΑΔΜΗΕ απάντησε επίσης ότι ο τυχόν ανασχεδιασμός του έργου με πρόβλεψη καλωδιακών τμημάτων στην υπόψιν Γραμμή Μεταφοράς θα οδηγήσει σε αύξηση των τάσεων στο ηλεκτρικό σύστημα της Κρήτης, γεννώντας έτσι σοβαρούς κινδύνους για την ακεραιότητα και την ορθή λειτουργία του εξοπλισμού του ηλεκτρικού συστήματος. Οφείλουμε να θυμίσουμε στους πολίτες της Κρήτης ότι το 2021 τέθηκε σε λειτουργία από τον ΑΔΜΗΕ, στο Ηράκλειο, το υπερσύγχρονο σύστημα αντιστάθμισης STATCOM, το οποίο εκπληρώνει ακριβώς τον σκοπό της αντιστάθμισης φαινομένων που οφείλονται σε καλωδιακά (υπόγεια ή υποβρύχια) τμήματα γραμμών μεταφοράς. Σε πρόσφατο άρθρο του ο Δήμαρχος Αποκορώνου διατυπώνει εύλογα ερωτήματα προς τον ΑΔΜΗΕ. Πέραν των ζητημάτων κόστους που επικαλείται, με αναφορές στο υφιστάμενο υπόγειο καλώδιο Καστελίου-Χανίων, ρωτά αν τίθεται ζήτημα αποδυνάμωσης της τάσης του ηλεκτρικού ρεύματος όταν το καλώδιο έχει τοποθετηθεί υποθαλάσσια.
Το παράδειγμα του υποβρυχίου καλωδίου Πελοποννήσου – Κρήτης, μήκους της τάξης των 180χλμ, απαντά άμεσα στο ερώτημα, καθώς η τάση διατηρείται στα σωστά επίπεδα, με τη συνδρομή και των υποδομών αντιστάθμισης όπως αυτή που προαναφέρθηκε. Ως προς τα υπόλοιπα, εύλογα ερωτήματα του Δημάρχου Αποκορώνου, οι συνέπειες στην αξία της γης από την υλοποίηση της εναέριας γραμμής είναι αυτονόητα πολύ σοβαρές, αν αναλογιστούμε το σοβαρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα της εναέριας γραμμής. Η παράκτια πόντιση είναι μονόδρομος για την ομαλότητα. Γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ και η Ιταλία επέλεξαν ανάλογες λύσεις παράκτιας πόντισης, με μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Το ζήτημα άλλωστε είναι βαθιά πολιτικό, διότι συζητάμε για έναν ΑΔΜΗΕ που διαφημίζει διαρκώς τεραστια έργα υποβρυχίων καλωδίων (Βόρεια Ευρώπη, Κύπρος κλπ.). Συζητάμε για έργα του ΑΔΜΗΕ όπως αυτό της διασύνδεσης Κρήτης-Κύπρου, που το τεράστιο κόστος θα μετακυληθεί στους καταναλωτές κατά τα προβλεπόμενα. Συζητάμε τέλος για έναν ΑΔΜΗΕ που επιλέγει να ποντίζει καλώδια υψηλής τάσης στο Αιγαίο για να καλύψει νησιά όπως η Μήλος και η Σέριφος, των λίγων χιλιάδων κατοίκων, χωρίς να έχει καταστεί σαφές προς το πλατύ κοινό, αν αυτά τα νησιά θα μπορούσαν να καλυφθούν και με πολύ χαμηλότερου κόστους καλώδια μέσης τάσης του ΔΕΔΔΗΕ, από παρακείμενα νησια με υποδομές του ΑΔΜΗΕ.
Κλείνοντας, ο ΑΔΜΗΕ οφείλει να θυμηθεί ότι μερικές μοναχές στην Πελοπόννησο, επικαλούμενες το περιβαλλοντικό αποτύπωμα μερικών πυλώνων, που ήταν ορατοί από την Ιερά Μονή όπου ζούν, πήγαν χρόνια πίσω το έργο του Δυτικού Διαδρόμου της Πελοποννήσοου που προαναφέρθηκε, με την εναέρια γραμμή των 400.000 volt .
Υποχρεώθηκε δε, ο ΑΔΜΗΕ, να αλλάξει την όδευση της γραμμής για να μπορέσει να ολοκληρώσει το έργο. Ας σκεφτουν τώρα ότι θα έχουν να κάνουν όχι με λίγες μοναχές, αλλά με 650.000 ανθρώπους της Κρήτης, που θα κλιμακώσουν τις αντιδράσεις τους για να αποτρέψουν πάση θυσία την κατασκευή της τεράστιας εναέριας γραμμής.»
*Ο Κώστας Ηλιάκης είναι πρόεδρος εργαζομένων ΔΕΗ Χανίων
