Την εγκληματική κρατική ολιγωρία στην υπόθεση του πολύνεκρου ναυαγίου στην Πύλο, τον περασμένο Ιούνιο ξεδιπλώνει αποκαλυπτική έκθεση του FRO (Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων) της Frontex με τη σήμανση «ευαίσθητες πληροφορίες», το οποίο έφερε στο φως δημοσιογράφος του Euractiv.
Μεταξύ άλλων, το 17σέλιδο έγγραφο αναφέρει ότι «κρίνοντας από τους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν στην πραγματικότητα, καθώς και με βάση ορισμένες μαρτυρίες μεταναστών, φαίνεται ότι η άμεση εστίαση των αρχών πριν από το ναυάγιο δεν ήταν η διάσωση».
Στα συμπεράσματα άλλωστε του FRO είναι ξεκάθαρη η ευθύνη που αποδίδεται στις ελληνικές αρχές για τη θανατηφόρα καθυστέρηση στην αντίδραση τους: «Οι ελληνικές αρχές φαίνεται ότι καθυστέρησαν την κήρυξη της επιχείρησης έρευνας και διάσωσης μέχρι τη στιγμή του ναυαγίου, όταν δεν ήταν πλέον δυνατή η διάσωση όλων των επιβαινόντων. Ανέπτυξαν ανεπαρκείς και ακατάλληλους πόρους με δεδομένο τον αριθμό των επιβαινόντων στο Adriana, και δεν χρησιμοποίησαν τους πόρους που προσέφερε η Frontex».
Στο ίδιο έγγραφο σημειώνεται ακόμη ότι οι ελληνικές αρχές αρνήθηκαν να ενημερώσουν τη Frontex που διεξάγει σχετική έρευνα. Συγκεκριμένα, το «Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex εκφράζει τη λύπη του που δεν του δόθηκαν σχετικές πληροφορίες από τις ελληνικές αρχές σε απάντηση της έρευνάς του, αλλά αναμένει να λάβει τα αποτελέσματα δύο εν εξελίξει εθνικών δικαστικών διαδικασιών, καθώς και της έρευνας του Συνήγορου του Πολίτη».
Πάντως, η Πρωτοβουλία Δικηγόρων και Νομικών για το Ναυάγιο της Πύλου, επισημαίνει ότι «στο έγγραφο, επιχειρείται η αποποίηση της ευθύνης της Frontex για το πολύνεκρο ναυάγιο. Ωστόσο, στο κομμάτι που αφορά τις ελληνικές αρχές, το έγγραφο αποκαλύπτει την πολύωρη αδράνεια του Ελληνικού Λιμενικού, στον τομέα ευθύνης του οποίου ήταν η επιχείρηση έρευνας και διάσωσης, με συνέπεια τη βύθιση του πλοίου με θύματα 600 περίπου νεκρούς στις 14/6/23 ανοιχτά της Πύλου. Το έγγραφο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο η βύθιση να προήλθε από ρυμούλκηση του πλοίου των μεταναστών από το σκάφος του Λιμενικού, εκτιμώντας ότι οι μαρτυρίες των επιζώντων διακατέχονται από συνέπεια».
Περιληπτικά, όπως το μετέφρασε η Πρωτοβουλία Δικηγόρων και Νομικών για το Ναυάγιο στην Πύλο, το έγγραφο αναφέρει:
- Είναι άγνωστο γιατί οι ελληνικές αρχές δεν εκκίνησαν επιχείρηση έρευνας και διάσωσης μετά τη λήψη του σήματος του Frontex.
- Οι απόπειρες ανεφοδιασμού που διετάχθησαν από τις ελληνικές αρχές έθεσαν σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο τους περίπου 700 επιβαίνοντες στο Adriana.
- Το σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού ΠΠΛΣ 920 κατέγραψε τον επικίνδυνο κλυδωνισμό του πλοίου Adriana.
- Το δέσιμο σκοινιών σε ένα τέτοιο πλοίο εγκυμονούσε σημαντικούς κινδύνους.
- Το Adriana έπλεε χωρίς κινητήρα για πολλές ώρες, σε αντίθεση με τον ισχυρισμό των ελληνικών αρχών.
- Οι πόροι που κινητοποιήθηκαν από τις ελληνικές αρχές δεν ήταν επαρκείς.
- Η άμεση εστίαση των ελληνικών αρχών πριν από το ναυάγιο δεν ήταν η διάσωση.
- Οι ελληνικές αρχές καθυστέρησαν την έναρξη επιχείρησης έρευνας και διάσωσης (SAR) και την εκκίνησαν μόνο όταν το Adriana ανατράπηκε, δηλαδή όταν ήταν πολύ αργά για να διασωθούν όλοι οι μετανάστες.
- Οι ελληνικές αρχές δεν έκαναν χρήση των πόρων που προσέφερε η Frontex.
- Ύπαρξη συνεπών μαρτυριών για πρόκληση τής ανατροπής του Adriana από τη ρυμούλκηση από το σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού.
Αναλυτικά, το έγγραφο (σελίδες 15-16) αναφέρει:
Προσπάθειες βοήθειας, έρευνας και διάσωσης από τις ελληνικές αρχές
Ο προσδιορισμός της κατάστασης του σκάφους, ο συντονισμός ή η παροχή βοήθειας και η ενδεχόμενη κήρυξη μιας επιχείρησης έρευνας και διάσωσης (SAR) ήταν επίσημα ευθύνη του Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας & Διάσωσης (Ε.Κ.Σ.Ε.Δ.) του Πειραιά (Piraeus JRCC). Το Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex δεν γνωρίζει πώς το Ε.Κ.Σ.Ε.Δ. του Πειραιά παρακολούθησε, αξιολόγησε και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν χρειαζόταν να κινηθεί επιχείρησης έρευνας και διάσωσης (SAR) αμέσως μετά την παραλαβή του σήματος παρατήρησης του Frontex. Οι ελληνικές αρχές ανέφεραν ότι κατάφεραν να μιλήσουν με τους μετανάστες μέσω δορυφορικού τηλεφώνου στις 11:00 UTC και άλλες δύο φορές αργότερα ακόμα στις 13/06/2023. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι μετανάστες απέρριψαν τη βοήθεια και ήθελαν να πάνε στην Ιταλία.
Ωστόσο, οι ελληνικές αρχές διαπίστωσαν ότι η Adriana (σσ: το όνομα του σκάφους που βυθίστηκε) χρειαζόταν βοήθεια και ανέθεσαν (μεταξύ 12:35 και 15:00 UTC, ακριβής ώρα άγνωστη) σε εμπορικά πλοία που βρίσκονταν στην περιοχή να παρέχουν βοήθεια και προμήθειες στην Adriana. Οι δύο αποδεδειγμένες προσπάθειες ήταν στην πραγματικότητα ανεπιτυχείς και μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και να αύξησαν τον κίνδυνο για το σκάφος. Ειδικά η δεύτερη προσπάθεια – από το πλοίο «Faithful Warrior» – να παράσχει τροφή και νερό είχε ως αποτέλεσμα επικίνδυνο κλυδωνισμό του σκάφους Adriana, που πιθανότατα καταγράφηκε από το σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού ΠΠΛΣ 920. Αυτό (σσ: ο κλυδωνισμός) έδειχνε από νωρίς ότι το δέσιμο σχοινιών με το υπερπλήρες και εξαιρετικά ασταθές πλοίο εγκυμονούσε σημαντικούς κινδύνους. Συνολικά, οι προσπάθειες παροχής νερού και τροφής και στα 700 περίπου άτομα της Adriana απέτυχαν καθώς τα πλοία που στάλθηκαν για υποστήριξη ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένα γι’αυτό το έργο και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την προσέγγιση και την παροχή αγαθών δεν ελήφθησαν επαρκώς υπόψιν.
Το Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex θεωρεί ότι η κατάσταση του σκάφους και των μεταναστών επιδεινώθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της 13/06/2023 – την έκτη ημέρα τους στη θάλασσα. Με τις απόπειρες ανεφοδιασμού να επαπειλούν να ανατρέψουν το σκάφος τους, οι μετανάστες πιθανότατα αρνήθηκαν να δεχτούν περισσότερη βοήθεια, όπως στην πραγματικότητα εξηγείται αξιόπιστα σε μια από τις μαρτυρίες των επιζώντων που εξέτασε το Γραφείο.
Σε αντίθεση με άλλες πηγές, οι ελληνικές αρχές περιέγραψαν τις χρονικές περιόδους που το σκάφος έπλεε χωρίς κινητήρα ως αρκετά σύντομες. Οι μαρτυρίες των μεταναστών, από την άλλη, αναφέρουν ότι στις 13/06/2023, ο κινητήρας της Adriana δεν λειτουργούσε για αρκετές ώρες προς το τέλος της ημέρας. Αυτό το συμπέρασμα υποστηρίζεται επίσης από την ανάλυση της ταχύτητας πλεύσης ενός από τα βοηθητικά εμπορικά πλοία, όπως φαίνεται από τα αναθεωρημένα αρχεία παρακολούθησης σκαφών.
Οι ελληνικές αρχές δήλωσαν ότι δεν επιχείρησαν ποτέ να ρυμουλκήσουν την Adriana, αν και ένα σχοινί είχε ριχτεί στο σκάφος σε ένα σημείο από το σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού ΠΠΛΣ 920. Η δήλωση του Ελληνικού Λιμενικού είναι ασυμβίβαστη με ορισμένες από τις συνεπείς (consistent) μαρτυρίες των μεταναστών.
Οι πόροι που κινητοποιήθηκαν από τις αρχές κατά τη διάρκεια της ημέρας (συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών σκαφών και των ελικοπτέρων του Ελληνικού Λιμενικού) δεν ήταν επαρκείς για τον στόχο της διάσωσης των μεταναστών. Κρίνοντας από τους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν στην πραγματικότητα, καθώς και με βάση ορισμένες μαρτυρίες μεταναστών, φαίνεται ότι η άμεση εστίαση των αρχών πριν από το ναυάγιο δεν ήταν η διάσωση.
Το Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex εξέτασε επαναλαμβανόμενους ισχυρισμούς από μαρτυρίες μεταναστών ότι η ανατροπή του Adriana μπορεί να προκλήθηκε άμεσα από την απόπειρα ρυμούλκησής του από το σκάφος του Ελληνικού Λιμενικού ΠΠΛΣ 920. Ωστόσο, δεν διαθέτει επαρκείς πληροφορίες για να καταλήξει σε συμπεράσματα σχετικά με την άμεση αιτία του ναυάγιου ή την προσπάθεια ρυμούλκησης του σκάφους, με βεβαιότητα.\
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ξεκάθαρο, συμπεριλαμβανομένων των δηλώσεων που κυκλοφόρησαν οι ίδιες οι ελληνικές αρχές, ότι οι ελληνικές αρχές κήρυξαν την επιχείρηση έρευνας και διάσωσης SAR μόνο όταν το Adriana ανατράπηκε – δηλαδή όταν ήταν πολύ αργά για να διασωθούν όλοι οι μετανάστες. Τις ώρες πριν από το ναυάγιο, οι αρχές διέθεσαν ανεπαρκείς και ακατάλληλους πόρους για να βοηθήσουν τους μετανάστες λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των επιβατών στο Adriana. Τέλος, οι ελληνικές αρχές απέτυχαν να κάνουν χρήση των πόρων που προσέφερε ο Frontex.”
Στο τέλος (σελίδα 16), το έγγραφο καταλήγει:
Τελικά Συμπεράσματα
Το Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex καταλήγει, με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες, στα εξής συμπεράσματα:
- Κατά τη στιγμή του αρχικού εντοπισμού από το Eagle 1, υπήρχε εύλογη βεβαιότητα ότι τα άτομα στο Adriana απειλούνταν από σοβαρό και άμεσο κίνδυνο και άμεση βοήθεια ήταν αναγκαία. Το (αρμόδιο όργανο του Frontex – έχει διαγραφεί από τη δημοσίευση η σχετική αναφορά) θα πρέπει, με βάση μια αναθεωρημένη διαδικασία αξιολόγησης, να εκτιμά πιο διεξοδικά παρόμοιες περιπτώσεις σε σχέση με την ανάγκη εκπομπής mayday – alert (συναγερμού έκτακτης ανάγκης), ιδίως όταν οι αρμόδιες εθνικές αρχές δεν παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την αξιολόγηση της κατάστασης καθώς και τα βήματα παρακολούθησης, όπως η αναφορά του σκάφους ως βρισκόμενου σε κίνδυνο ή η εκκίνηση επιχείρησης έρευνας και διάσωσης (…)
- Οι ελληνικές αρχές προκύπτει ότι καθυστέρησαν την έναρξη επιχείρησης έρευνας και διάσωσης μέχρι τη στιγμή του ναυαγίου, όταν δεν ήταν πλέον δυνατή η διάσωση όλων των ανθρώπων που επέβαιναν στο πλοίο, διέθεσαν ανεπαρκείς και ακατάλληλους πόρους λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των επιβαινόντων στο Adriana και απέτυχαν να κάνουν χρήση των πόρων που προσέφερε ο Frontex.
Το Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex εκφράζει τη λύπη του που δεν του δόθηκαν σχετικές πληροφορίες από τις ελληνικές αρχές σε απάντηση της έρευνάς του, αλλά αναμένει να λάβει τα αποτελέσματα δύο εν εξελίξει εθνικών δικαστικών διαδικασιών, καθώς και της έρευνας του Συνήγορου του Πολίτη.
