Ενδοοικογενειακή βία: Mια πληγή που αιμορραγεί συνεχώς!

Του Γιώργου Σαριδάκη*

Ανησυχία, θλίψη και οργισμένες αντιδράσεις εγείρονται, κάθε φορά, στο άκουσμα ειδήσεων που αφορούν συμβάντα κακοποίησης και σκληρής βίας που ασκείται ενδοοικογενειακά, με θύματα, κυρίως, τις πιο αδύναμες μονάδες της οικογένειας (γυναίκες, παιδιά). Πραγματικά, το γεγονός εκπεφρασμένης βίας στο εσωτερικό του οικογενειακού περιβάλλοντος αγγίζει ευαίσθητες χορδές της κοινωνίας προκαλώντας συθέμελες δονήσεις με σοβαρά επακόλουθα.

Κατά βάση, πρόκειται για συμπεριφορές ή ενέργειες που  διακρίνονται από ακραία επεισόδια (λεκτικής, συναισθηματικής) έντασης αλλά και χειροδικίας όπου συμβαίνουν, κατ’ επανάληψη, μεταξύ μελών της ίδιας οικογένειας, διαταράσσοντας ισορροπίες και καθιστώντας «νοσηρό» ένα πλαίσιο που υπό άλλες συνθήκες  αποπνέει  ασφάλεια και σταθερότητα.

Αναλυτικότερα, προσβλητικά ή υποτιμητικά σχόλια, φρασεολογία ύβρεων, σπρωξίματα, επιθετικά χτυπήματα στο σώμα, τραυματισμοί καθώς και εξαναγκαστικές κινήσεις σεξουαλικού ή άλλου περιεχομένου αποτελούν ορισμένα, μόνο, σημεία που συνθέτουν το σκηνικό βίας στα ενδότερα της οικογένειας και βεβηλώνουν – ολέθρια – κάθε στοιχείο συνοχής και ενότητας των μελών της.

Ωστόσο, αυτή καθαυτή η μορφή βίας συνεπάγεται πλήρη εμπλοκή και αποδιοργάνωση ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος με τη δημιουργία θυμάτων που πλήττονται άμεσα από τις κακοποιητικές πρακτικές ως δέκτες των επιθέσεων, αλλά κι εκείνων που θίγονται έμμεσα ως παρατηρητές με ελάχιστες ή μηδενικές ικανότητες αντίδρασης (μυϊκή, συναισθηματική ή πνευματική  αδυναμία).

Συνήθως, οι ευθύνες (ή οι αφορμές) πυροδότησης τέτοιων καταστάσεων αποδίδονται σε οικονομικά προβλήματα, αλκοόλ, ζηλοτυπίες και άλλες διενέξεις για θέματα καθημερινής υφής, ενώ  οι βαθύτερες αιτίες οφείλονται σε επιρροές του παρελθόντος (παιδική ηλικία) και απηχούν τραυματικές εμπειρίες ή αρνητικά βιώματα τα οποία επέδρασαν καταλυτικά στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του θύτη (επιθετικός, κτητικός, αυταρχικός, οξύθυμος) και σε, τυχόν, διατάραξη της  ψυχικής ισορροπίας.

Ακόμα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση που χαρακτηρίζει τους θύτες και η ανάγκη τους να αισθανθούν «δυνατοί» και ρυθμιστές της οικογενειακής ζωής οδηγεί, εκτός των άλλων, στην εκδήλωση παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς και τη χρήση  βίαιων τρόπων προκειμένου να επιβληθούν ή να γίνουν αποδεκτοί.

Στον αντίποδα, οι επιπτώσεις στη ζωή των θυμάτων είναι δραματικές και περιλαμβάνουν μικρές ή βαρύτατες σωματικές βλάβες και, επιπλέον, ψυχοσυναισθηματική αναστάτωση και σύγχυση…με τον φόβο, τις ενοχές, την μειωμένη αυτοεκτίμηση και, σταδιακά, την κοινωνική απομόνωση να κυριαρχούν. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις τα θύματα δεν προβάλλουν, οιαδήποτε, αντίσταση εξαιτίας του φόβου μεγαλύτερων δεινών και καταφεύγουν (λανθασμένα)  στην επιλογή της σιωπής ως μέσο προστασίας της οικογένειας από, πιθανό, διασυρμό ή κοινωνικό στιγματισμό, υπομένοντας – αθόρυβα –  τον όποιο βασανισμό και ακολουθώντας το δικό τους «Γολγοθά».

Βέβαια, οι αυξημένες καταγγελίες το τελευταίο διάστημα δίνουν το στίγμα ότι τα θύματα αποκτούν το θάρρος και κατονομάζουν, καταγγέλλουν το θύτη… προχωρώντας στην αποκάλυψη των δύσκολων καταστάσεων που βιώνουν

Σίγουρα έχουν γίνει και γίνονται σημαντικές, αξιόλογες και χρήσιμες προσπάθειες για το περιορισμό του κοινωνικού φαινόμενου της ενδοοικογενειακής βίας, όχι τόσο από αποφάσεις της Πολιτείας αλλά από το ενδιαφέρον, τις πρωτοβουλίες και το φιλότιμο αρμοδίων υπηρεσιών και φορέων. Όμως, το «θηρίο» της ενδοοικογενειακή βίας δεν δύναται να κοπάσει, ως φαίνεται, με τον πόνο και το σκοτάδι της βίας να επιμένουν λυσσαλέα και με τρόπο αδυσώπητο.

Ως εκ τούτου, επιβεβλημένη θεωρείται η συστράτευση των υγιών δυνάμεων της κοινωνίας, ως «ανάχωμα», σ’ ένα ζήτημα που καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εκφοβίζει την ατομική ελευθερία ή σε ακραίες περιπτώσεις στερεί την ανθρώπινη ζωή. 

Στο πλαίσιο αυτό, οι εμπλεκόμενοι φορείς και υπηρεσίες καλούνται να ενεργούν με κατεύθυνση που συνίσταται στην πρόληψη και τον περιορισμό του φαινομένου, στην κατάλληλη διαχείριση και προσέγγιση περιστατικών – θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας αλλά και στην αντιμετώπιση των δραστών. Η ενδοοικογενειακή βία ως ένα πολυδιάστατο θέμα απαιτεί στοχευμένες παρεμβάσεις και τη λήψη κατάλληλων μέτρων.

Ειδικότερα, σε μια προσπάθεια σταχυολόγησης ορισμένων εξ αυτών (με τυχαία σειρά) ανεφέρονται τα εξής:

• αυστηροποίηση των ποινών σε καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας,
• εκτεταμένη εφαρμογή της ποινικής διαμεσολάβησης ως μέσο αποκαταστατικής δικαιοσύνης,
• ενίσχυση των κέντρων συμβουλευτικού χαρακτήρα και των δομών περίθαλψης, φιλοξενίας και υποστήριξης των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας,
• ενέργειες και σχεδιασμός για τη θεραπεία του θύτη ως προς το όφελος του οικογενειακού συστήματος, 
• εκπαίδευση και επιμόρφωση σε στελέχη των κοινωνικών υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης, 
• κατάλληλη πληροφόρηση εκπαιδευτικών και της σχολικής κοινότητας,  
• στελέχωση των σχολικών μονάδων με κοινωνικούς λειτουργούς ή ψυχολόγους,
• συστηματική εργασία ειδικών επιστημόνων με ομάδες γονέων στην κοινότητα,
• λειτουργία γραφείων ενδοοικογενειακής βίας στις εισαγγελίες πρωτοδικών,
• λειτουργία γραφείων ενδοοικογενειακής βίας στις κατά τόπους διευθύνσεις αστυνομίας (και στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό),
• πρωτοβουλίες και δράσεις πρόληψης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης.

Κλείνοντας, οι φωνές που ακούσαμε – στο γειτονικό σπίτι –  να εκλιπαρούν για βοήθεια και προσπεράσαμε τρέχοντας, το βουερό κλάμα που διαπέρασε τη μεσοτοιχία μας και, απλά, ανεβάσαμε την ένταση του ραδιοφώνου ή της τηλεόρασης, τα στόματα που δεν άνοιξαν (ποτέ) από άγνοια, φόβο ή αδιαφορία…μας καθιστούν συνεργούς στη συγκάλυψη ενός «μαρτυρίου» που εξελίσσετε, αθέατα, πίσω από κλειστές πόρτες. 

Ας μην περιμένουμε το επόμενο θύμα για την κινητοποίηση μας. Η ενοδοοικογενειακή βία είναι μια πληγή που αιμοραγεί συνεχώς για την κοινωνία. Ας προλάβουμε την κακοποίηση όχι μόνο του ανθρώπινου σώματος ή της ψυχής αλλά της ίδιας της κοινωνίας μας.

*Ο Γιώργος Σαριδάκης είναι κοινωνικός λειτουργός