Εξώφυλλο: Φωτογραφία του φράγματος Αποσελέμη από Σπύρος Λιανάκης
Του Νεκτάριου Κουργιαλά*
Η ανομβρία και η σταδιακή επιμήκυνση της αρδευτικής περιόδου κρούουν το κώδωνα του κινδύνου για τα υδατικά αποθέματα της Κρήτης
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη και θα επηρεάσει το νησί της Κρήτης τις επόμενες δεκαετίες αυξάνοντας την ένταση και τη συχνότητα ακραίων κλιματικών φαινομένων όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες. Τα φαινόμενα αυτά δημιουργούν σημαντικές ζημιές και απώλειες στον πρωτογενή τομέα και κατά επέκταση στην γεωργική παραγωγή του νησιού. Σε μεγαλύτερη χρονική κλίμακα παρατηρείται εναλλαγή αρκετά ξηρών και αρκετά υγρών ετών, και σημαντική μείωση της συχνότητας ενός τυπικού χειμώνα με τιμές κοντά στον μέσο όρο. Με άλλα λόγια, η συνήθης τάση τα τελευταία χρόνια είναι να παρουσιάζονται σημαντικές αποκλίσεις προς το ένα ή το άλλο άκρο.
Η επιστημονική κοινότητα για να μπορέσει να μελετήσει σε ετήσια βάση την δυναμική των βροχοπτώσεων έχει ορίσει την έννοια του υδρολογικού έτους, το οποίο και ορίζεται από 1 Οκτωβρίου έως 30 Σεπτεμβρίου. Για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα τιμές αθροιστικού ύψους βροχής χαμηλότερες από τα 300 χιλιοστά (mm) σε μια περιοχή υποδηλώνουν αφενός απειλεί για τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών και αφετέρου ότι τα υδατικά αποθέματα θα είναι σημαντικά μειωμένα για τις ανάγκες της επόμενης χρονιάς.
Το υδρολογικό έτος 2022-2023 που πρόσφατα ολοκληρώθηκε (περίοδος Οκτώβριος του 2022 ως Σεπτέμβριος του 2023) ήταν για αρκετές περιοχής της Κρήτης ιδιαίτερα ξηρό. Χαρακτηριστικά βλέπετε στο παρακάτω πίνακα κάποιες από τις κύριες γεωργικές περιοχές του νησιού μας και τα αντίστοιχα αθροιστικά ύψη βροχής που σημειώθηκαν σε κάθε μια από αυτές τις περιοχές για το υδρολογικό έτους 2022-2023.
Γεωργική περιοχή Μέσο αθροιστικό ύψος βροχής (mm)
⦁ Κάμπος Χανίων, Αγιά/Αλικιανός
(ΠΕ Χανίων) 678
⦁ Αγροκήπιο / Μουρνιές (ΠΕ Χανίων) 376
⦁ Κόλπος Κισσάμου (ΠΕ Χανίων) 356
⦁ Παλαιόχωρας (ΠΕ Χανίων) 393
⦁ Βρύσες Αποκορώνου (ΠΕ Χανίων) 980
⦁ Αδελιανός Κάμπος (ΠΕ Ρεθύμνου) 446
⦁ Μοίρες / Μεσσαρά (ΠΕ Ηρακλείου) 216
⦁ Νότια πόλης Ηρακλείου
(ΠΕ Ηρακλείου) 320
⦁ Πεζά (ΠΕ Ηρακλείου) 393
⦁ Ιεράπετρα (ΠΕ Λασιθίου) 198
⦁ Άγιος Νικόλαος (ΠΕ Λασιθίου) 432
⦁ Σητεία (ΠΕ Λασιθίου) 543
Με βάση τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι αρκετές κρίσιμες γεωργικές περιοχές στην ΠΕ Ηρακλείου όπως η ευρύτερη περιοχή της Μεσσαράς καθώς και η Ιεράπετρα της ΠΕ Λασιθίου βρίσκονται στο κόκκινο σχετικά με τα υδατικά τους αποθέματα δημιουργώντας μεγάλη ανησυχία για την επόμενη αρδευτική περίοδο του 2024. Επίσης η περιοχή της Κισσάμου στην ΠΕ Χανίων παρουσίασε χαμηλά αθροιστικά ύψη βροχής για το 2022-2023 γεγονός που μας επισημαίνει την αναγκαιότητα βελτιστοποίησης της αποτελεσματικότητας χρήσης του νερού και σε αυτήν την περιοχή.
Με βάση ιστορικά βροχομετρικά δεδομένα που διαθέτει το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών και Αμπέλου από το 1960 έως σήμερα, στο παρακάτω διάγραμμα βλέπουμε ενδεικτικά την διαχρονική διακύμανση των τιμών του γνωστού Δείκτη Ξηρασίας SPI στην περιοχή Αγροκηπίου (ΠΕ Χανίων). Τιμές του Δείκτη Ξηρασίας SPI κοντά στο μηδέν περιγράφουν την κανονικότητα (έτη με κανονικές βροχοπτώσεις), όσο πιο θετικές είναι οι τιμές του δείκτη τόσο πιο υγρές συνθήκες παρατηρούνται, ενώ όσο πιο αρνητικές τιμές παρουσιάζει ο δείκτης τόσο πιο ξηρές συνθήκες έχουμε. Σε αυτό το διάγραμμα παρατηρούμε μια τάση μείωσης των βροχών και αύξησης των ξηρικών συνθηκών (αρνητική κλίση της γραμμής τάσης). Αξίζει να αναφέρουμε επίσης ότι αυτή η τάση φαίνεται να είναι ακόμα πιο έντονη και στατιστικά σημαντική για την ημιορεινή ζώνη της ΠΕ Χανίων (με βάση αντίστοιχα ιστορικά δεδομένα του Ινστιτούτου). Το τελευταίο πρέπει να μας προβληματίσει ακόμα περισσότερο δεδομένου ότι οι κατακρημνίσεις (βροχή και χιόνι) στην ημιορεινή και ορεινή καρστική ζώνη της ΠΕ Χανίων είναι αυτές που συμβάλλουν διαχρονικά στα σχετικά ικανοποιητικά υδατικά απόθεμα που διαθέτει η Δυτική Κρήτη.
Παράλληλα στο συγκεκριμένο διάγραμμα βλέπουμε ότι η αρδευτική περίοδος τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα την φετινή αρδευτική περίοδο, έχει επιμηκυνθεί από τα μέσα έως τέλη Σεπτεμβρίου τις δεκαετίες του 1960,70,80 έως αρχές και μέσα Οκτωβρίου την δεκαετία του 1990 με αρχές της δεκαετίας του 2000, ενώ μετά το 2005 ως και σήμερα βλέπουμε μια σταδιακή επέκταση της αρδευτικής περιόδου μέχρι και τα μέσα Νοεμβρίου. Τα παραπάνω σε συνάρτηση με την παράλληλη επιμήκυνση της τουριστικής σεζόν κρούουν το κώδωνα του κινδύνου και επισημαίνουν την αναγκαιότητα εφαρμογής μέτρων πρόληψης και αποτελεσματικότερης χρήσης του νερού κυρίως στον γεωργικό τομέα που αποτελεί άλλωστε και τον κύριο καταναλωτή νερού φτάνοντας σε ποσοστά πάνω από 80% της συνολικής κατανάλωσης νερού στο νησί.
Ελπίζουμε και αισιοδοξούμε οι συνθήκες ανομβρίας που επικράτησαν τη φθινοπωρινή περίοδο του 2023 σε αρκετές περιοχές της Κρήτης να αντισταθμιστούν από αξιόλογες και χαμηλής έντασης βροχοπτώσεις τη χειμερινή αλλά και ανοιξιάτικη περίοδο.
Τα παραπάνω πορίσματα προέρχονται από σχετική δημοσίευση στο υψηλής απήχησης διεθνές επιστημονικό περιοδικό «Journal of Hydrology» , High Quality publication Q1:
Kourgialas, N. N. (2021). Hydroclimatic impact on Mediterranean tree crops area – mapping hydrological extremes (drought/flood) prone parcels. Journal of Hydrology, 596, 125684
Δρ. Νεκτάριος Ν. Κουργιαλάς
Ερευνητής ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
Υπεύθυνος Εργ. Υδατικών Πόρων – Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής
Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών & Αμπέλου
