Του Κωστή Μουδάτσου
Ο Πολιτισμός και η Τέχνη ανήκει σε όλους. Παρατηρούμε όμως ότι υπάρχουν ανυπέρβλητα εμπόδια και αρκετοί φραγμοί. Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση κυριαρχεί ο προβληματισμός για την αντιμετώπιση των δυσκολιών με την διαμόρφωση πολιτιστικών επιλογών και τη συμπερίληψη όσων μένουν αποκλεισμένοι. Παρόλα αυτά μόνο ένα μέρος του πληθυσμού συμμετέχει σε πολιτιστικές δράσεις επειδή πολλά εμπόδια δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί.
Οι υψηλές τιμές των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών αποτελούν σπουδαίο εμπόδιο. Τα ακριβά εισητήρια για μια οικογένεια είναι σημαντικό ποσό. Τα οικονομικά προβλήματα οδηγούν σε περιστολή δαπανών των οικογενειακών προϋπολογισμών. Από την άλλη η οικονομική ύφεση οδηγεί τις κυβερνήσεις σε περιστολή της δημόσιας χρηματοδότησης αλλά και σε μεταφορά χρημάτων σε άλλους τομείς. Οι εκθέσεις στην Ε.Ε. δείχνουν ακόμη ότι οι χρηματοδοτήσεις για το πολιτισμό προορίζονται κυρίως σε ότι αφορά την υψηλή κουλτούρα που απευθύνεται κυρίως σε προνομιούχο κοινό. Έτσι όμως μένουν στην απέξω κοινωνικές ομάδες, οι καλλιτέχνες που χρειάζονται υποστήριξη και βοήθεια, και οι άλλες μορφές πολιτισμού και τέχνης. Υπάρχει το κοινό που επιθυμεί να δει παραστάσεις και να μην μπορεί να το κάνει. Υπάρχει το δυνητικό κοινό που επιθυμεί να δει παραστάσεις αλλά θέλει να δει ποικίλες μορφές Τέχνης και Πολιτισμού όπως συναυλίες λαϊκού πολιτισμού, θεατρικές παραστάσεις, χορό, παρουσιάσεις βιβλίων και έργων και άλλες μορφές.
Η δωρεάν είσοδος και τα δωρεάν εισητήρια σε αρχαιολογικούς χώρους, σε μουσεία και σε διάφορα θεάματα δείχνουν ότι οδήγησε σε αύξηση της συμμετοχής αλλά και της συχνότητας συμμετοχής. Παρατηρείται βέβαια στις στατιστικές ότι η έλλειψη χρημάτων συμβαδίζει με τον περιορισμό του χρόνου. Όποιος δεν έχει τα αναγκαία εισοδήματα ξοδεύει περισσότερο χρόνο στην κάλυψη των αναγκών και στην αναζήτηση εργασίας.
Οι αγροτικές, οι ορεινές και άλλες απομονωμένες περιοχές χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση ώστε ο πολιτισμός και η τέχνη να βοηθούν στην κοινωνική τους ένταξη. Με την παιδεία θα αντιμετωπιστούν και διάφορα αρνητικά φαινόμενα που υποβαθμίζουν το επίπεδο ζωής. Απαιτείται όμως να δοθεί προσοχή και στις τοπικές κουλτούρες και την προβολή τους καθώς και βοήθεια στους τοπικούς δημιουργούς, στην έκδοση και παρουσίαση των έργων τους.
Το θέμα των ανέργων και η συμμετοχή τους αποτελεί σπουδαία συμβολή στην αντιμετώπιση αρνητικών κοινωνικών φαινομένων σε ότι αφορά την αποξένωση, την κατάθλιψη και το κοινωνικό αποκλεισμό λόγω ανεργίας και προβλημάτων επιβίωσης. Η δύναμη της συμπερίληψης είναι βασική πολιτιστική αξία. Στην κοινωνική ορολογία συχνά οι άνεργοι εμφανίζονται σαν “αόρατοι”ενώ και η εκπροσώπηση τους σε θεάματα είναι χαμηλή. Βέβαια υπάρχουν και οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που χρειάζονται στήριξη και βοήθεια και μέριμνα από την πολιτεία. Πρέπει να αποφύγομε να αισθάνονται ότι δεν ανήκουν πουθενά και ο κόσμος αυτός δεν είναι και για εκείνους το ίδιο όπως σε όλους.
Ειδική μέριμνα πρέπει να υπάρχει για τα παιδιά και τη νεολαία. Οι υψηλές τιμές αποτελούν εμπόδιο στην συμμετοχή τους.
Σε γενικές γραμμές χρειάζεται να εξεταστούν νέες πολιτικές πολιτισμού σε συνεργασία με τους θεσμικούς φορείς της πολιτείας και εκείνους της τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Τι είναι όμως πολιτισμός; Ποιες απαιτήσεις και ποιες ανάγκες καθορίζει ο οικουμενικός πολιτισμός αλλά και οι πολιτισμοί που τον απαρτίζουν με όλα τα διαφοροποιά στοιχεία, πνευματικά, υλικά, διανοητικά και συναισθηματικά που χαρακτηρίζουν τον κάθε τόπο. Ο πνευματικός πολιτισμός είναι το σύνολο των αξιών, τα γράμματα και οι τέχνες, η γλώσσα, η παιδεία, ο τρόπος ζωής, οι παραδόσεις, οι γνωστικές κι αισθητικές συνήθειες, η πολιτιστική κληρονομιά, η λογοτεχνία και τα κινήματα σκέψης που αποτελούν τα βασικά στοιχεία της λαϊκής ταυτότητας και ουσιαστικό παράγοντα κοινωνικής συνοχής.
Η εξασφάλιση της συνέχειας μιας ζωντανής παράδοσης είναι κινητήριος δύναμη της κοινωνίας. Οι έννοιες του αισθητικού και του όμορφου περνάνε μέσα από την τέχνη. Αυτά παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση του ανθρώπου. Βοηθούν να ξεφύγει ο άνθρωπος από τις στεγνές τεχνοκρατικές αντιλήψεις. Αυτές τις σεβόμαστε εφόσον είναι επιστημονικές και άρα αναγκαίες. Έτσι έχομε ανάγκη να τις εμπλουτίζουμε, να τις βαθαίνουμε μέσα από την καλλιέργεια, που ανοίγει άλλες διαστάσεις στον άνθρωπο.
Η εκλαϊκευμένη επιστήμη, οι απλές επιστημονικές αλήθειες πρέπει να μπολιάζονται με τα λαϊκά μυαλά. Κοινές προσπάθειες μπορεί να είναι αποδοτικές και αποτελεσματικές. Χρήσιμες! Μπορεί κάποιοι άνθρωποι της επιστήμης και του πολιτισμού να προτείνουν κοινές ενέργειες, κοινές εκδόσεις, συνεργασίες, εκδηλώσεις έτσι ώστε οι επιστημονικές γνώσεις να εκλαϊκεύονται και να γίνονται κτήμα της κοινωνίας. Το πέταγμα του μυαλού έχει ανάγκη από επιστημονική γνώση και πολιτιστικά ερεθίσματα. Πρέπει να αισθανόμαστε ότι είμαστε άνθρωποι που συμμετέχομε στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Η ποίηση στην αρχή λύνει προβλήματα. Σαν ανεβούμε επίπεδο θέτει προβλήματα. Η τέχνη και η φιλοσοφία ίσως να μην μας βοηθούν στην επίλυση μιας μαθηματικής εξίσωσης. Βοηθούν όμως να επιλέξει ο επιστήμονας το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί. Ο καλός επιστήμονας είναι εκείνος που ξέρει να επιλέγει θέματα. Δεν είναι αυτός που τα επιλύει γρήγορα, γιατί οι υπερσύγχρονοι υπολογιστές τα λύνουν πάρα πολύ γρήγορα και με αυτοματοποιημένες διαδικασίες.
Η τέχνη και ο πολιτισμός θέτουν συνεχώς το θέμα της συνεχούς δημοκρατικής επανάστασης που αναμένει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Συνεισφέρουν στην κατανόηση και στην υποκίνησή της. Έτσι κι αλλιώς ο σύγχρονος κόσμος είναι κόσμος εν τω γίγνεσθαι.
Με βάση αυτές τις λογικές πρέπει να ξαναδούμε κάποιες παλιές προσπάθειες και να αναζητήσουμε νέες. Κανένας πολιτισμός δεν ζει χωρίς την δική του κίνηση. Ταυτόχρονα όλοι εμπλουτίζονται από τις ανταλλαγές και τις συγκρούσεις που προκαλούν οι γόνιμες γειτνιάσεις και οι επαφές. Είναι γνωστό όμως ότι ένας πολιτισμός αποφεύγει να υιοθετήσει πολιτισμικά αγαθά που θέτουν σε αμφισβήτηση τις θεμελιώδεις δομές του. Αυτές οι αρνήσεις πολιτιστικών δανείων προκαλούν υποβόσκουσες εχθρότητες κι αντιπαλότητες. Είναι σπάνιες αλλά οδηγούν πάντοτε στη καρδιά ενός πολιτισμού. Οι θεμελιώδεις δομές των πολιτισμών διακρίνονται :
Στον γεωγραφικό χώρο
Στις κοινωνικές ιεραρχίες
Στους ομαδικούς ψυχισμούς
Στις οικονομικές ανάγκες κ.α.
Οι επεκτατικοί πολιτισμοί συνήθως προκαλούν αντιπάθειες και απορρίψεις. Όμως όλοι οι πολιτισμοί δανείζονται συνεχώς στοιχεία που αφού τα επεξεργαστούν τα αφομοιώνουν. Η απόρριψη έρχεται μετά από πολλούς δισταγμούς και πειραματισμούς. Είναι απόσταγμα περίσκεψης που απαιτεί χρόνο και κόπο και γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Όμως τη διαδικασία απόρριψης, άρνησης ή αποδοχής ξένων πολιτισμικών στοιχείων, ο ίδιος ο πολιτισμός, την εφαρμόζει με αργούς ρυθμούς και στον ίδιο τον εαυτό του. Οι επιλογές γίνονται με τρόπο ανεπαίσθητο ή καθόλου συνειδητό. Έτσι σιγά – σιγά μεταβάλλεται διαχωρίζοντας τη θέση του απέναντι από ένα μέρος από το ίδιο του το παρελθόν.
Ο πολιτισμός δεν αποτελεί μια δεδομένη οικονομία.
Ο πολιτισμός δεν αποτελεί μια δεδομένη κοινωνία.
Είναι αυτό που είναι μέσα από διαδοχικές οικονομικές και κοινωνικές καταστάσεις. Εξακολουθεί να επιβιώνει και δεν επιτρέπει πια μόνο ελάχιστες και σταδιακές παρεκκλίσεις από την πορεία του. Είναι σταθμός στην εξέλιξη της σκέψης, μια στιγμή σημαντικών αλλαγών.
Οι επενδύσεις στον πολιτισμό απαιτούν λογική και μέτρο. Δεν χρειάζονται αλόγιστες σπατάλες, υπέρογκες δαπάνες και δανεισμός που μας οδηγούν στη σπατάλη και στη βαναυσότητα των πιστωτών. Ακόμη και οι χορηγοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί, πρέπει να σέβονται τα πολιτιστικά και αισθητικά πλαίσια που ορίζει ο Δήμος.
Η Καλυψώ έντυσε τον Οδυσσέα «με ρούχα ευωδιαστά» (είματ’ αμφίεσασα Θυωδέα) που ανέδιδαν θεϊκή πνοή, δώρα και μνημόσυνα του έρωτα της. Μα όταν το καράβι του ομηρικού ήρωα ανατράπηκε και βυθίστηκε, ο ίδιος πάλευε με τα κύματα καταφέρνοντας με τα χίλια ζόρια να κρατηθεί στην επιφάνεια. Έβγαλε τότε τα ρούχα της Καλυψώς, που είχαν μουσκέψει και βαρύνει και πέρα από την ακτή κολύμπησε με το βλέμμα πάντα στη στεριά. Όταν πια ασφαλής ήταν στη στεριά δεν του έλειψε ούτε το φαγητό, ούτε τα ρούχα, ούτε ο έρωτας για τη ζωή!
Η πόλη μας είναι σταυροδρόμι. Μπορεί να γίνει πολιτιστικό κέντρο της σκέψης, της γνώσης και της τέχνης. Το σταυροδρόμι της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η Κρήτη είναι αγαπητός τόπος παγκόσμια. Με επεξεργασμένες πολιτικές πολιτισμού μπορεί ο Δήμος να ορίζει τις βασικές κατευθύνσεις και την ενιαία πολιτιστική πολιτική, στην οποία θα εντάσεται ο κάθε δημοτικός φορέας, ανάλογα με την εξειδίκευση και τους καθορισμένους στόχους.
Επειδή αγαπάμε τον τόπο μας υπηρετούμε και τον πολιτισμό του. Οι τέχνες και ο πολιτισμός χαρακτηρίζουν την ταυτότητα μας σαν λαός. Η αφομοιωτική μας δύναμη θα μας δώσει την δυνατότητα να επιβιώσουμε μέσα στο παγκόσμιο χαλί και θα μας χαρίσει το πλεονέκτημα να εξακολουθήσουμε να έχομε την δική μας ταυτότητα μέσα στους σύγχρονους πολιτισμούς.
