Ιούνης του 1942… Το Μεγάλο Κάστρο αποχαιρετούσε 62 από τα πιο διαλεχτά του παλικάρια, δολοφονημένα από το αποσπάσματα των Γερμανών κατακτητών. Με πρώτο, τον πρώτο πολίτη του, το δήμαρχό του Μηνά Γεωργιάδη, μια φωτισμένη μορφή που προσπάθησε να αλλάξει το Ηράκλειο του μεσοπολέμου. “Πρωταγωνιστής” στην ιστορία ένας επώνυμος Ηρακλειώτης της εποχής, όπως έχει καταγραφεί στα ντοκουμέντα της ιστορίας.
Στις 3 Ιουνίου έπεφταν οι 12 πρώτοι νεκροί.Ο δήμαρχος Μηνάς, μαζί με τ’ άλλα δύο αδέλφια του, το δικηγόρο και πολιτικό Τίτο και τον έμπορο και διανοούμενο, προσωπικό φίλο της Μαρίκας Κοτοπούλη, Μανόλη. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 14 Ιουνίου, οι δυνάμεις κατοχής εκτελούσαν άλλους 50 εθνομάρτυρες. Οι 62, εν συνόλω, μάρτυρες του Ηρακλείου έγραψαν μια από τις πιο λαμπρές σελίδες αυτού του τόπου.
Η θυσία τους συγκίνησε τους Έλληνες πατριώτες. Τους προκάλεσε θλίψη, αλλά παράλληλα χαλύβδωσε τη θέλησή τους να αγωνιστούν για να ζήσουν σε μια ελεύθερη πατρίδα. Στα 73 χρόνια που πέρασαν από εκείνο τον Ιούνη οι 62 μάρτυρες έγιναν οι σύγχρονοι ήρωες της Ελλάδας, το πρότυπο του αγώνα και της θυσίας για λευτεριά.
Ανάμεσα στους 62 ήρωες ήταν ολόκληρες οικογένειες. Εκτός από τους Γεωργιάδηδες, ήταν οι Σαμαρείτηδες, οι Λεβήδες, οι Πετράκηδες, οι Κουτεντάκηδες, οι Μαυρονύχτες. Όλοι αυτοί, και οι 62, στάθηκαν ως ήρωες απέναντι στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Δηλαδή, στην πραγματικότητα, ως Έλληνες.Ως ελάχιστη απόδοση τιμής στους σύγχρονους εθνομάρτυρες του Ηρακλείου δημοσιεύομε τον κατάλογο των ηρώων που έμειναν στην ιστορία.
Ο φιλόλογος και προϊστάμενος των Κρατικών Αρχείων Ηρακλείου κ. Μανόλης Δρακάκης σε ομιλία του για τον Μηνά Γεωργιάδη, στις 27 Απριλίου 2009, σημείωνε:
«Η γερμανική εισβολή θα βρει τον πρώτο πολίτη της πόλης, συνεπή στις αρχές και τα πιστεύω του, στην πρώτη γραμμή της λαϊκής αντίστασης. Ο Μηνάς, ο Τίτος, ο Ραπτόπουλος, ο Στυλιανός Γιαμαλάκης, ο Μανώλης Πετράκης, μαζί με άλλους πατριώτες, συγκροτούν στις αρχές του 1941, την Κρητική Επαναστατική Επιτροπή, που λίγο αργότερα μετονομάζεται σε Εθνική Κρητική Επαναστατική Επιτροπή.
Λίγους μήνες αργότερα, 15 Ιουνίου 1941, ο Τίτος, ως αντιπρόσωπος του Νομού Ηρακλείου, μαζί με άλλους επτά πατριώτες, τον γιατρό Παΐση, εφέτη Καρακουλάκη, τον δικηγόρο Ιωαννίδη, τον πατέρα του Φοίβου, τον συνταγματάρχη Ανδρέα Παπαδάκη, από το Ρέθυμνο, τον Αντώνη Γρηγοράκη από τον Κρουσώνα, τον ταγματάρχη Ραπτόπουλο, από τη Βιάννο, συναντώνται στα Χανιά και δημιουργούν την Α.Ε.Α.Κ. (Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης), την πρώτη Παγκρήτια αντιστασιακή οργάνωση στην Κρήτη.
Κι όταν οι Γερμανοί θα καταλάβουν το Ηράκλειο, ο δήμαρχος της Πόλης, μαζί με τον Τίτο και τον Μανώλη, θα είναι από τους πρώτους, που θα συλληφθούν και θα κρατηθούν ως όμηροι στα κρατητήρια της Γκεστάμπο. Στις 3 Ιουνίου 1942 ο Διοικητής Κρήτης, στρατηγός Άλεξ Αντρέ, με επείγουσα διαταγή στον στρατιωτικό διοικητή Ν. Ηρακλείου Φόλκμαν, του ζητά να εκτελεστούν 12 όμηροι, μεταξύ των οποίων και οι κορυφαίοι των Ηρακλειωτών πολιτών.
Είχε προηγηθεί από τις αντάρτικες ομάδες η απόπειρα δολοφονίας επώνυμων συνεργατών του κατακτητή, όπως του Διευθυντή της Χωροφυλακής Ιωάννου Πωλιουδάκη και ο φόνος του προέδρου της Αγίας Βαρβάρας Μιχάλη Χουστουλάκη. Σύμφωνα λοιπόν με το γερμανικό δόγμα της Ομαδικής Ευθύνης και για να τρομοκρατηθούν όλοι οι κάτοικοι του ν. Ηρακλείου και να ασκήσουν έτσι πίεση στις αντάρτικες ομάδες του Ψηλορείτη να σταματήσουν τις εκτελέσεις συνεργατών των Γερμανών, ο στρατιωτικός διοικητής Φόλκμαν, σε συνεργασία με τον αρχηγό της Γκεστάπο ταγματάρχη Χάρτμαν και πιθανόν τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη και τον Δ/ντή Χωροφυλακής Πωλιουδάκη, κατάρτισαν τον πίνακα εκείνων που θα έπρεπε να εκτελεστούν, των πρώτων δώδεκα. Πρώτοι οι τρεις Γεωργιάδηδες…”
Οι 62 εθνομάρτυρες
Εκτελέστηκαν την 3-6-1942
Τίτος Γεωργιάδης
Εμμαν. Γεωργιάδης
Μηνάς Γεωργιάδης
Ζαχαρίας Λεβής
Εμμαν. Λεβής
Μιχαήλ Σηφάκης
Νικόλαος Ανωγειανάκης
Μιχαήλ Γκολέμης
Ιωάννης Φανουράκης
Ιωάννης Σερμετζάκης
Μενελ. Πατεράκης
Εμμαν. Σαμαρείτης
Εκτελέστηκαν την 14-6-1942
Γεώργιος Σκουλάς
Αντων. Καστρινάκης
Γεώργιος Μεθυμάκης
Σπύρος Μπογδάνος
Νικόλαος Σουργιαδάκης
Γεώργιος Βοΐλας
Γεώργιος Κουρομιχελάκης
Αλκιβ. Μαρής
Νικόλαος Κατεχάκης
Αριστειδ. Ραγκαβής
Γεώργιος Σηφάκης ιερεύς
Κων/νος Σημαιονόγλου
Κων/νος Καρακωνσταντάκης
Ζαχαρίας Καρβουνάκης
Ιωάννης Αναγωνιάκης
Εμμαν. Αποστολάκης
Ευάγγ. Σηφάκης
Δημήτριος Πατεράκης
Νικόλαος Σηφάκης
Δημήτρης Ανωγειανάκης
Γεώργιος Πατεράκης
Στυλιανός Καπετανάκης
Μιχαήλ Κονδυλάκης
Μιχαήλ Παπαδογιαννάκης
Χρήστος Πετράκης
Νικόλαος Πετράκης
Εμμαν. Κουτεντάκης
Παύλος Κουτεντάκης
Μιχαήλ Κουτεντάκης
Ιωάννης Μετζάκης
Ιωάννης Ρωμάνος
Εμμαν. Μαυρονύχτης
Γεώργιος Μαυρονύχτης
Αντώνιος Βαρούχας
Γεώργιος Μεταξάς
Εμμαν. Μιγάδης ή Πλανόδιος
Ιωάννης Μανουσάκης
Δημήτριος Γρηγοράκης
Ιεροθ. Κονταδάκης
Παναγ. Φρυσούλης
Μιχαήλ Περκατσούνης
Χριστοφ. Παπαδάκης
Νικόλαος Ηλιού
Ανδρέας Τσεπαπαδάκης
Εμμαν. Σπυριδάκης
Γεώργιος Σαμαρείτης
Χαραλαμπ. Σαμαρείτης
Βασιλ. Σαμαρείτης
Ιωάννης Μπαντουβάς
Ιωάννης Αποστολάκης
Ποιοι τους κατέδωσαν στους Γερμανούς;
Ανάμεσα στα μέλη της τοπικής κοινωνίας, ειδικά ανάμεσα στους αντιστασιακούς που έφυγαν σιγά – σιγά, πάντα υπήρχε μια συζήτηση για τον άνθρωπο που “έδωσε” πολλούς από τους διαλεχτούς Ηρακλειώτες στην Γκεστάπο. Υπάρχουν και σχετικές αναφορές σε βιβλία για την εποχή. Στηρίζονταν πάντα σε προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων της αντίστασης. Χωρίς όμως να υπάρχει ένα στοιχείο, μια απόδειξη.
Κι όμως, 70 χρόνια πριν, το στοιχείο είχε καταγραφεί με επίσημο μάλιστα τρόπο. Αλλά, περιέργως, ουδέποτε ήλθε στο φως στη συνέχεια. Σήμερα πιθανότατα δεν υπάρχει πλέον.
Το είχε καταθέσει ο Γερμανός ανθυπολοχαγός, Κρον, διοικητής της γερμανικής στρατιωτικής αστυνομίας στο Ηράκλειο (Φελδ Ζανταρμερί) , στην “έκθεση εξετάσεώς” του από τον ειδικό ανακριτή Χανίων, στις 6 Ιουνίου 1945, μετά δηλαδή την απελευθέρωση. Τμήμα της έκθεσης είχε δημοσιευτεί λίγους μήνες αργότερα, στις 31 Οκτωβρίου 1945, στην “Ελεύθερη Κρήτη”, όργανο του ΕΑΜ στο Ηράκλειο. Κι από κει, ευτυχώς, σώθηκε, καθώς έχει σωθεί στη Βικελαία το συγκεκριμένο φύλλο.
Ο Γερμανός αξιωματικός κατέθετε τις πληροφορίες που είχε από τη γερμανική μυστική αστυνομία, την Γκεστάπο. Ονόμασε τον Δημήτριο Μεϊμαράκη ως τον άνθρωπο που έδωσε στην Γκεστάπο τις πληροφορίες για τους αδελφούς Γεωργιάδη, τον δικηγόρο Γεώργιο Σκουλά και τους υπόλοιπους που εκτελέστηκαν. Μια καταγραμμένη με επίσημο τρόπο μαρτυρία, πραγματικά φοβερή, που επιβεβαιώνι τις φήμες και τις πληροφορίες που υπήρχαν όλα αυτά τα χρόνια. Ο Δημήτριος Μεϊμαράκης ήταν αδελφός του προπολεμικού βουλευτή της συντηρητικής παράταξης, Βασίλειου, που από την πρώτη στιγμή, με δημόσια δήλωσή του είχε σταθεί στο πλευρό των κατακτητών, αλλά και του Ευάγγελου, παππού του πρώην αρχηγού της ΝΔ και υποψήφιου πρωθυπουργού, ο οποίος ήταν μέλος της “Μεγάλης Λαϊκής Επιτροπής”, στήριζε, υποτίθεται εκ μέρους της τοπικής κοινωνίας, τη ναζιστική παρουσία…
Ο Γερμανός αξιωματικός στην κατάθεσή του στον ειδικό ανακριτή ανέφερε, σύμφωνα με το απόσπασμα – ντοκουμέντο που είχε παρουσιάσει η “Ελεύθερη Κρήτη”, ότι “η οικογένεια Μεϊμαράκη και ιδίως ο Δημήτριος Μεϊμαράκης ήτο εκείνος ο οποίος έδιδεν εις τους Γερμανούς τας πληροφορίας περί των Αγγλοφίλων Ηρακλείου και εκείνος ο οποίος παρέσχεν τας πληροφορίας δια τους ομαδικώς εκτελεσθέντας 50 Ηρακλειώτας, μεταξύ των οποίων οι αδελφοί Γεωργιάδηδες και ο δικηγόρος Σκουλάς”.
Ο Κρον είχε έλθει στο Ηράκλειο τον Ιούνιο του 1944, δυο χρόνια μετά την εκτέλεση. Και εξηγεί πώς γνώριζε αυτή τη φοβερή λεπτομέρεια για το πρόσωπο που κατέδωσε τους διαλεχτούς Ηρακλειώτες. “Το ανωτέρω περιστατικόν ήκουσα από ανθρώπους της Γερμανικής Μυστικής Αστυνομίας”, εξηγούσε.
Η αναφορά σε “50 Ηρακλειώτες” εξηγείται από το γεγονός ότι τόσοι ήταν εκείνοι που εκτελέστηκαν στις 14 Ιουνίου. Οι 12, ανάμεσα στους οποίους οι 3 Γεωργιάδηδες, είχαν εκτελεστεί στις 3 Ιουνίου. Όμως ακόμα, ούτως ή άλλως, η Ελλάδα δεν είχε μετρήσει τους νεκρούς της και τις καταστροφές.
Πρόσθετε όμως και άλλα ο ανθυπολοχαγός και διοικητής της γερμανικής αστυνομίας στο Ηράκλειο. Όσα πλέον έβλεπε ο ίδιος, ενώ ήταν στη θέση του. “Εν συνεχεία ο αυτός Μεϊμαράκης – πρόσθετε- και καθ’ ον χρόνον εγώ υπηρέτουν εν Ηρακλείω, επεσκέπτετο τακτικά την Μυστικήν Αστυνομίαν και παρείχε πληροφορίας περί αγγλοφίλων προσώπων και γενικώς περί αντιγερμανικών κινήσεων. Τούτο το γνωρίζω εξ ιδίας αντιλήψεως. Αι προδοσίαι αυταί του Μεϊμαράκη και Πωλιουδάκη (σημείωση Candianews: ήταν ο διοικητής της “ελληνικής” χωροφυλακής στο Ηράκλειο) εγίνοντο επί ανταλλάγματι διότι ούτοι ελάμβανον αδείας εξαγωγής ελαίου τας οποίας εξεμεταλλεύοντο”.
Την ίδια ημέρα η εφημερίδα δημοσίευε και μια δεύτερη κατάθεση, αυτή του λοχία της γερμανικής στρατιωτικής αστυνομίας και υφισταμένου του Κρον, Ριχάρδου Χάαρ στον ανθυπομοίραρχο Δραμητινό, μετέπειτα διοικητή ασφαλείας Ηρακλείου. Στην κατάθεση γίνεται αναφορά σε ένα ακόμα μέλος της οικογένειας Μεϊμαράκη και στο ρόλο του. Ήταν η κόρη του Ευάγγελου Μεϊμαράκη, Νίνα. “Όταν υπηρέτουν εις την Φελδ Ζανταρμερί από του Ιουνίου 1944 μέχρι του Οκτωβρίου– κατέθετε ο Χάαρ- ήρχετο μια γυναίκα πολύ συχνά, ήτις αφού παρετήρη από το παράθυρον, οσάκις αντιλαμβάνετο ότι ήτο μόνος ο Κρον, προϊστάμενος της Φελδ Ζανταρμερί, εισήρχετο εις το γραφείον του και ενεκλείοντο συζητούντες επί πολλήν ώραν· είμαι δε της γνώμης ότι αυτή ήτο πληροφοριοδότης του Κρον. Εις την υπηρεσίαν μας είχομεν αριθμόν ραδιοφώνων και ασφαλώς ο Κρον θα έδωσε και εις ταύτην. Η δεσποινίς αυτή ήτο μια την οποία μοι υπέδειξαν προχθές, ήτις ως έμαθα τότε ονομάζεται ΝΙΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΜΕΪΜΑΡΑΚΗ εξ Ηρακλείου…”
Πάντως θα έχει ενδιαφέρον να αναζητηθεί η τύχη των δυο ιστορικών αυτών εγγράφων, ειδικά του πρώτου, που ρίχνει φως σε μια τέτοιων διαστάσεων δραματική υπόθεση που ακόμα και σήμερα πληγώνει ακόμα και συγκινεί το Ηράκλειο.
