Ανακοίνωση της παράταξης των Ανεξάρτητων Μηχανικών Ανατολικής Κρήτης- ΑΜΑΚ με θέμα: “Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 (Ρεθύμνου, μέρος, Ηρακλείου και Λασιθίου)- Οι παρατηρήσεις μας στη διαβούλευση”.
Η ανάρτηση σε διαβούλευση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για τις Περιοχές Natura 2000 των Περιφερειακών Ενοτήτων Ρεθύμνου (μέρους), Ηρακλείου και Λασιθίου, έφερε στο προσκήνιο με δραματικό τρόπο το ζήτημα των διαμορφωμένων μοναχικών παράλληλων δρόμων του περιβαλλοντικού και του χωροταξικού-πολεοδομικού σχεδιασμού, που ιστορικά, το θεσμικό πλαίσιο δεν εξασφάλισε να συναντηθούν.
Σήμερα οι παράλληλοι αυτοί δρόμοι, συγκρούονται αφού δεν υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις που να εξασφαλίζουν τη συνεργασία τους και τη συμβατότητά τους.
Έτσι η εκπόνηση και θεσμοθέτηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, θέτει σε κίνδυνο αντί να εξασφαλίζει, την προστασία του περιβάλλοντος στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 της Κρήτης, αλλά και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, για τους λόγους που αναφέρουμε στη συνέχεια.
1. Ειδικές Περιβαλλοντικές μελέτες χωρίς προδιαγραφές και Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ)!
Διαπιστώνει κανείς ότι τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (πρώην ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ) έχουν πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά που οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες δεν έχουν. Τέτοιο χαρακτηριστικό για τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια είναι η υποχρεωτική έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που για τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες δεν προβλέπεται, με αποτέλεσμα να μην εξετάζονται οι σωρευτικές επιπτώσεις από τις χρήσεις γης που προτείνονται.
Επίσης, οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες εκπονούνται χωρίς εγκεκριμένες «Τεχνικές προδιαγραφές». Το υπουργείο, ο συντονιστής που έχει καθοριστεί για όλα τα μελετητικά γραφεία της χώρας και τα μελετητικά γραφεία, ξεκίνησαν τις μελέτες, αποφασίζοντας σε κλειστές συσκέψεις κρίσιμα ζητήματα για την πορεία των μελετών. Στην παρουσίαση που έγινε στις 24 Ιανουαρίου για τις μελέτες της Κρήτης ακούσαμε –μετά από σχετική ερώτηση που έγινε- ότι υποβλήθηκαν εναλλακτικές λύσεις αλλά δεν κρίθηκε σκόπιμο να παρουσιαστούν. Η μη παρουσίαση των εναλλακτικών λύσεων που προβλέπεται από το θεσμικό πλαίσιο (ν. 4685/2020, άρθρο 47, παρ 2) σηματοδοτεί μια πολύ σοβαρή παράμετρο έλλειψης διαφάνειας.
Τα σοβαρά ζητήματα, των ελλείψεων προδιαγραφών και Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, είχαν μελετηθεί από τη WWF Ελλάς από το 2018 και είχαν κατατεθεί προτάσεις, που δεν εισακούστηκαν. Οι προτάσεις αυτές θα εξασφάλιζαν τη νομιμότητα των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών με την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία και νομολογία.
https://www.contentarchive.wwf.gr/images/pdfs/2018Oct_WWF_%CE%95PM_SMPE_Report.pdf
2. Ο ανταγωνισμός των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών με τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό.
Με το ν. 4685/2020, τροποποιήθηκε –μεταξύ άλλων- το Π.Δ. 59/2018 για τις χρήσεις γης και προστέθηκαν τέσσερεις ζώνες με συγκεκριμένες επιτρεπόμενες (οι τρεις πρώτες ζώνες) ή αποκλειόμενες (η τέταρτη ζώνη) χρήσεις γης για τις προστατευόμενες περιοχές. Οι ζώνες αυτές, είναι Ζώνη απόλυτης προστασίας της φύσης (ΖΑΠΦ), Ζώνη προστασίας της φύσης (ΖΠΦ), Ζώνη διαχείρισης οικοτόπων και ειδών (ΖΔΟΕ) και Ζώνη βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων (ΖΒΔΦΠ). Οι μελετητές των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών καλούνται να επιλέξουν μόνο ορισμένες ή/και όλες από τις χρήσεις που περιλαμβάνονται στο Π.Δ. 59/2018 για κάθε ζώνη. Οι χρήσεις αυτές δύναται να εξειδικεύονται, κατά περίπτωση, για κάθε προστατευόμενη περιοχή.
Το Π.Δ. 59/2018 μέχρι την τροποποίησή του από το ν. 4685/2020 αφορούσε αποκλειστικά τον πολεοδομικό σχεδιασμό, τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ) και τα Σχέδια Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων (ΣΧΟΟΑΠ) που σήμερα έχουν μετονομαστεί σε Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ). Ο ν. 4685/2020 καθόρισε ότι «Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας και μετά από γνώμη της Επιτροπής Φύση 2000, βάσει της αντίστοιχης ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης και λαμβάνοντας υπόψη το αντίστοιχο σχέδιο διαχείρισης, γίνεται ο χαρακτηρισμός των περιοχών προστασίας της βιοποικιλότητας και των εθνικών πάρκων, η οριοθέτησή τους και ο καθορισμός γειτονικών εκτάσεων της παραγράφου 4 του άρθρου 18, όπου αυτό είναι αναγκαίο, καθώς και ο καθορισμός χρήσεων γης και δραστηριοτήτων μέσα στις ανωτέρω προστατευόμενες περιοχές, ανά ζώνη, και στις γειτονικές εκτάσεις.» (άρθρο 47 που τροποποιεί το άρθρο 21 του ν. 1650/1986).
Με τον τρόπο αυτό, ο ν. 4685/2020 αφαίρεσε αποσπασματικά, ένα τμήμα από το αντικείμενο των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ), που κατά τ’ άλλα «…αποτελούν σύνολα κειμένων, χαρτών και διαγραμμάτων, με τα οποία καθορίζονται το πρότυπο χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης και τα βασικά προγραμματικά μεγέθη … καθώς και κάθε άλλο μέτρο, όρος ή περιορισμός που απαιτείται για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση της περιοχής μελέτης.». Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ), είναι υποχρεωμένα να καθορίζουν –εκτός των άλλων- ως Περιοχές Προστασίας (ΠΕΠ) τις «…περιοχές, οι οποίες διαθέτουν ιδιαιτέρως αξιόλογα φυσικά ή πολιτιστικά στοιχεία που χρήζουν προστασίας, προβολής και ανάδειξης. Οι περιοχές αυτές οριοθετούνται και καθορίζονται οι επιτρεπόμενες εντός αυτών κατηγορίες χρήσεων γης, ο συντελεστής δόμησης και οι λοιποί όροι και περιορισμοί ή και απαγορεύσεις στις χρήσεις γης και στη δόμηση, καθώς και στην εν γένει άσκηση δραστηριοτήτων και λειτουργιών, για λόγους προστασίας του φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος και του τοπίου.». Οι παραπάνω διατυπώσεις για τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ), είναι διατυπώσεις του ν. 4759/2020, για τον εκσυγχρονισμό της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Νομοθεσίας, μεταγενέστερο του ν. 4685/2020, ενώ παρόμοιες ήταν ανέκαθεν οι διατυπώσεις σε όλους τους προηγούμενους νόμους που αφορούσαν τον Χωροταξικό και Πολεοδομικό Σχεδιασμό».
Ο ν. 4685/2020 δηλαδή, ήρθε να επιβάλλει στους μελετητές των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών να καθορίσουν χρήσεις γης, χωρίς προηγουμένως να έχει καθοριστεί η σχέση ανάμεσα στον περιβαλλοντικό (ΕΠΜ) και πολεοδομικό (ΤΠΣ) σχεδιασμό.
3. Οι συνέπειες από τη μη συμβατότητα του περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού.
Στις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες της Κρήτης που αναρτήθηκαν, γίνεται αναφορά σε οκτώ (8) εγκεκριμένα ΣΧΟΟΑΠ στην περιοχή μελέτης (παρ. 2.3.1.2), Νεάπολης, Αγ. Νικολάου, Μακρύ Γιαλού, Λεύκης, Ιτάνου, Βιάννου, Κρουσώνα και Ιεράπετρας, χωρίς όμως να αναφέρεται αν και με ποιο τρόπο συσχετίζονται οι χρήσεις γης που προβλέπονται από τα ΣΧΟΟΑΠ με τις χρήσεις γης που προτείνονται από τις ΕΠΜ.
Άλλα επτά (7) ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ, Σητείας, Γουβών, Τυμπακίου, Ζαρού, Λαππαίων, Λάμπης, Ρεθύμνου, δεν αναφέρονται καθόλου στις ΕΠΜ, όπως επίσης και άλλα επτά (7) ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ που βρίσκονται σε τελικό στάδιο μελέτης και είναι τα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ των Δήμων Αρχανών και Καζαντζάκη, Τυλίσου, Μαλεβιζίου, Ανωγείων, Κουρητών, Συβρίτου και Φοίνικα.
Η ρύθμιση των χρήσεων γης από τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες της Κρήτης είναι προβληματική και επιβαρύνει το περιβάλλον για τους εξής λόγους:
- Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες δεν θεώρησαν σκόπιμο να προτείνουν Ζώνες Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (ΖΑΠΦ) παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις που αφορούν κυρίως σπήλαια. Ακόμα και στις ακατοίκητες νησίδες και βραχονησίδες προτείνονται χρήσεις και δραστηριότητες ως εάν επρόκειτο για κατοικημένες περιοχές. Τα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ έχουν ήδη καθορίσει Ζώνες Απόλυτης Προστασίας της Φύσης που δεν λαμβάνονται υπ’ όψη από τις ΕΠΜ, με αντικείμενα προστασίας τοπία και φυσικούς σχηματισμούς. Όμως, οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες περιορίζονται στα είδη χλωρίδας και πανίδας και στους οικοτόπους και μάλιστα μόνο σ’ αυτά που έχουν ερευνηθεί, αφού όσα δεν έχουν ερευνηθεί κατατάσσονται σε χαμηλή προτεραιότητα προστασίας.
- Ο πολεοδομικός σχεδιασμός περιορίζει μια σειρά από δραστηριότητες και κατά συνέπεια χρήσεις γης, σε συγκεκριμένες ζώνες. Αυτό συμβαίνει για τουριστικές περιοχές, εξορυκτικές δραστηριότητες, θερμοκηπιακές καλλιέργειες κ.α., ενώ στις ζώνες ΖΔΟΕ και ΖΒΔΦΠ των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών οι δραστηριότητες αυτές είναι ελεύθερες. Το γεγονός ότι οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες περιορίζουν την εκτός σχεδίου δόμηση σε περιοχές εντός σχεδίου πόλεων και στα όρια των οικισμών, πολύ λίγο συμβάλλει στην περιβαλλοντική προστασία, αφού η εκτός σχεδίου δόμηση παραμένει και το μόνο που αλλάζει είναι οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες (τουρισμού, ΑΠΕ, κλπ.).
Για όλες αυτές τις δραστηριότητες οι ΕΠΜ προκρίνουν την εσαεί περιβαλλοντική αδειοδότησή τους αποσπασματικά, μέσα από Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αδιαφορώντας πλήρως για τις σωρευτικές επιπτώσεις των έργων, αφού δεν θέτουν ούτε κάποιο ποσοτικό περιοριστικό όριο. - Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες της Κρήτης δεν επιλέγουν μόνο ορισμένες από τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης αλλά όλες τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης των ζωνών του Π.Δ. 59/2018, φτάνοντας στο σημείο να επιτρέπουν σε Ζώνες Προστασίας της Φύσης (ΖΠΦ) έργα υποδομής που σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να χρειαστούν «για λόγους προστασίας της φύσης», όπως αεροδρόμια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, σταθμούς αστικών και υπεραστικών λεωφορείων, τρόλεϊ, τραμ, που δεν προβλέπονται ούτε από το χωροταξικό σχεδιασμό της Κρήτης, ούτε από τα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ. Οι ίδιες χρήσεις είναι ελεύθερες στις Ζώνες διαχείρισης οικοτόπων και ειδών (ΖΔΟΕ) και Ζώνες βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων (ΖΒΔΦΠ)!
Επί πλέον δημιουργείται μια σύγχυση από τη διατύπωση των ΕΠΜ ότι κάποιες «εντός σχεδίου», υποδομές (αεροδρόμια) και άλλες ειδικές εγκαταστάσεις (εγκαταστάσεις οχημάτων τέλους κύκλου ζωής, χώρους επεξεργασίας αποθήκευσης και διάθεσης στερεών αποβλήτων/Χώρους επεξεργασίας διάθεσης στερεών τοξικών αποβλήτων, ιππόδρομους κλπ.) επιτρέπονται «εντός σχεδίου». Για τα έργα αυτά σχεδιάζεται μεν η χωροθέτησή τους από τον πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά σε ειδικούς κατάλληλους χώρους και όχι εντός σχεδίου πόλης. - Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες της Κρήτης δεν λαμβάνουν υπ’ όψη ούτε τις θεσμοθετημένες περιοχές επέκτασης ορίων οικισμών, ούτε τους μη οριοθετημένους οικισμούς, για τους οποίους θα έπρεπε να υπάρχουν σχετικές προβλέψεις.
Επίσης δεν λαμβάνουν υπ’ όψη ότι πολλές από τις χρήσεις που επιτρέπουν στους οικισμούς σύμφωνα με το άρθρο 16 του Π.Δ. 59/2018 δεν επιτρέπονται (π.χ. διάφορες κατηγορίες περίθαλψης, συνεδριακά κέντρα), ή επιτρέπονται σε μικρότερη κλίμακα (π.χ. πολιτιστικές εγκαταστάσεις μέχρι 600 τ.μ., υπεραγορές μέχρι 300 τ.μ., τουριστικά καταλύματα μέχρι 100 κλίνες.) Το ίδιο συμβαίνει με τις περιοχές με αγροτική χρήση του άρθρου 14 του Π.Δ. 59/2018, όπου επιτρέπονται π.χ. τουριστικά καταλύματα μέχρι 30 κλίνες και αποκλείονται πολλές άλλες χρήσεις που οι ΕΠΜ επιτρέπουν.
Τα ΓΠΣ- ΣΧΟΟΑΠ έχουν εγκριθεί με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – σύμφωνα με την τότε ισχύουσα νομοθεσία – ενώ μετά από την ισχύ του ν. 4759/2020, θα εγκρίνονται με Προεδρικά Διατάγματα. Οι ΕΠΜ σύμφωνα με το ν. 4685/2020, εγκρίνονται με Προεδρικά Διατάγματα. Αυτό σημαίνει ότι τα Προεδρικά Διατάγματα των ΕΠΜ θα έλθουν να τροποποιήσουν όλα τα εγκεκριμένα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ της περιοχής μελέτης, και μάλιστα επιβάλλοντας μειωμένη προστασία του περιβάλλοντος από αυτή που σε πολλές περιπτώσεις, προβλέπεται από τα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ!
Επιπλέον αν αυτό συμβεί, όλα τα υπό αναθεώρηση και νέα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια που δρομολογούνται, είτε θα πρέπει να εναρμονιστούν με τις προβλεπόμενες από τις ΕΜΠ χρήσεις γης, είτε θα βρεθούν μπροστά στο ενδεχόμενο να τροποποιήσουν τα Προεδρικά Διατάγματα των ΕΠΜ, για να μπορέσουν να επιβάλλουν αυξημένη προστασία.
Σε κάθε περίπτωση, θα δημιουργηθεί μια χαοτική κατάσταση σε σχέση με τις χρήσεις γης που θα ισχύουν που θα διαρκέσει πολλά χρόνια. Το πρόβλημα αυτό θα σταθεί εμπόδιο τόσο στην τοπική ανάπτυξη, όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος, αφού είναι γνωστό ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη βιοποικιλότητα προκαλείται από τις αλλαγές στις χρήσεις γης.
Ωστόσο φαίνεται ότι η τοπική ανάπτυξη δεν απασχόλησε το Υπουργείο Περιβάλλοντος όσο οι «μεγάλες επενδύσεις» των ενεργειακών έργων και των ΕΣΧΑΣΕ, με αποτέλεσμα αυτές να χωροθετούνται «αυτονόητα» στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000, αντί να εξασφαλίζονται αποτελεσματικά οι δραστηριότητες της υπαίθρου και η προστασία του περιβάλλοντος.
4. Προτάσεις
Με την πεποίθηση ότι η περιβαλλοντική προστασία συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη, προτείνουμε κατ’ ελάχιστο:
- Να αποσυρθούν όλες οι χρήσεις που είναι περισσότερο επιβαρυντικές για το περιβάλλον από ότι προβλέπεται από τα ΓΠΣ – ΣΧΟΟΑΠ.
- Να συμπεριληφθούν στις περιοχές μελέτης τα δύο Γεωπάρκα του Ψηλορείτη και της Σητείας και η περιοχή Απόθεμα Βιόσφαιρας Αστερουσίων (MAB) της UNESCO, ως περιφερειακές ζώνες.
- Να αποσυρθούν οι προβλέψεις για δυνατότητα χωροθέτησης ΑΠΕ, σύμφωνα με τις θέσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων – μεταξύ των οποίων και το ΤΕΕ/ΤΑΚ- που είχαν εκφραστεί κατά τις διαβουλεύσεις για την αναθεώρηση του Περιφερειακού Χωροταξικού και για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των μεγάλων έργων ΑΠΕ το 2015.
- Να εκδοθεί Υπουργική Απόφαση όπως έγινε για τα «απάτητα βουνά», που θα διασφαλίζει ότι από το παρόν χρονικό σημείο της διαβούλευσης των ΕΠΜ και μέχρι την έκδοση των ΠΔ θα υπάρχει αναστολή αδειοδότησης των παραπάνω και άλλων επιβαρυντικών για το περιβάλλον έργων, εντός των περιοχών μελέτης.
