Ο σοσιαλιστής Αντόνιο Κόστα κέρδισε τις εκλογές στην Πορτογαλία με απόλυτη πλειοψηφία κατά μία έδρα, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ιστορική νίκη σε μια χώρα που δεν έχει δώσει νίκες σε ένα μόνο κόμμα. Είναι η δεύτερη φορά που η Αριστερά καταφέρνει να ξεπεράσει τις 116 έδρες, το φράγμα της απόλυτης πλειοψηφίας σε μια Βουλή των 230. Η προηγούμενη συνέβη το 2005, υπό την ηγεσία του Ζοζέ Σόκρατες, που περιμένει τη δίκη του για διάφορα εγκλήματα που σχετίζονται με τη διαφθορά κατά τη διάρκεια της θητείας του. «Η απόλυτη πλειοψηφία δεν είναι απόλυτη εξουσία, δεν κυβερνά μόνη της, είναι ευθύνη να κυβερνάς για όλους τους Πορτογάλους», δήλωσε ο Κόστα στην ομιλία του στο ξενοδοχείο της Λισαβόνας όπου γιόρτασαν τη νίκη αυτή την Κυριακή. «Ένας από τους στόχους μου είναι να συμφιλιώσω τους Πορτογάλους με την απόλυτη πλειοψηφία και με το γεγονός ότι είναι καλή για τη δημοκρατία», είπε στο τέλος της ομιλίας του.
Αν και ο έλεγχος ενός μέρους των ψήφων από το εξωτερικό εκκρεμεί (περισσότεροι από 1,55 εκατομμύρια Πορτογάλοι μετανάστες μπορούν να συμμετάσχουν), με το 99% να έχει ήδη υπολογιστεί, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS) έχει συγκεντρώσει το 41,6% των ψήφων σε σύγκριση με το 27,8% του συντηρητικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (PSD). Τη διαφορά αυτή μεταξύ των δύο κομμάτων δεν την προέβλεψε καμία από τις δημοσκοπήσεις των τελευταίων ημερών. Σχεδόν όλες προέβλεπαν ισοπαλία μεταξύ των μεγάλων κομμάτων και κάποιοι έθεσαν ακόμη και τον υποψήφιο του PSD, Ρούι Ρίο, μπροστά από τον Κόστα. Αυτό που κανένας δεν προέβλεψε ήταν ότι η υποστήριξη στον Κόστα θα ήταν τόσο ισχυρή που θα του επέτρεπε να φτάσει στην απόλυτη πλειοψηφία που του δίνει την κοινοβουλευτική σταθερότητα που αναζητούσε. Η νίκη αυτή θα αποτελέσει ορόσημο στην πολιτική καριέρα του Κόστα, αφού θα τον καταστήσει τον μακροβιότερο πρωθυπουργό από την Επανάσταση των Γαρυφάλλων. Με αυτόν τον τρόπο θα ξεπεράσει τον συντηρητικό Ανίμπαλ Καβάκο Σίλβα, ο οποίος παρέμεινε για δέκα χρόνια, μεταξύ 1985 και 1995.
Οι πορτογάλοι ψηφοφόροι φαίνεται να τιμώρησαν τους δύο μικρότερους κυβερνητικούς εταίρους του κυβερνητικού συνασπισμού, της περίφημης geringonça: το Bloco de Esquerda (Αριστερό Μπλοκ) και το Κομμουνιστικό Κόμμα Πορτογαλίας. Επίσης, ανέδειξαν σε τρίτη δύναμη το ακροδεξιό κόμμα Chega (που σημαίνει κατά κυριολεξία “Φτάνει”).
Η τρίτη κοινοβουλευτική περίοδος του Κόστα θα είναι πολύ πιο άνετη από τις δύο προηγούμενες, αν και θα έχει απέναντί του μια πιο εχθρική Βουλή, με δύο δεξιούς σχηματισμούς σε άνοδο, το Chega και τη Φιλελεύθερη Πρωτοβουλία. Και οι δύο δυνάμεις αυξήθηκαν σε βάρος του PSD, το οποίο έχασε οκτώ έδρες (από 79 σε 71) και την εξαφάνιση του Σοσιαλδημοκρατικού Κέντρου (CDS), ενός σχηματισμού με μακρά ιστορία στην Πορτογαλία και εμπειρία διακυβέρνησης. Για πρώτη φορά σε 47 χρόνια δημοκρατίας, έμεινε εκτός Βουλής, γεγονός που οδήγησε τον ηγέτη του, Φρανσίσκο Ροντρίγκες ντος Σάντος, να παραιτηθεί και να επικρίνει την έλλειψη εσωτερικής υποστήριξης.
Την πόρτα της αποχώρησής του άνοιξε και ο πρόεδρος του PSD, Ρούι Ρίο, αν και χωρίς να είναι ιδιαίτερα σαφής: «Εάν επιβεβαιωθεί ότι το PS έχει απόλυτη πλειοψηφία και άρα κυβερνητικό ορίζοντα τετραετίας, δεν βλέπω πώς μπορώ να είμαι χρήσιμος σε αυτό το πλαίσιο, αλλά το κόμμα θα αποφασίσει». Ο Ρίο αναγνώρισε το PS ως τον μεγάλο νικητή που κινητοποίησε κάθε χρήσιμη ψήφο της Αριστεράς. «Στα δεξιά δεν υπήρχε η ίδια συσπείρωση. Και δεν πετύχαμε τους στόχους που θέλαμε», υποστήριξε.
Νέες δεξιές δυνάμεις
Οι δύο παραδοσιακές δυνάμεις της δεξιάς, το PSD και το CDS, χάνουν έδαφος, εξωθούμενες από δύο νέα κόμματα, τα οποία μπήκαν για πρώτη φορά στη Συνέλευση το 2019 με μία έδρα και έναν πιο ριζοσπαστικό λόγο. Το Chega κατάφερε να γίνει η τρίτη δύναμη, με 7,15% των ψήφων, που του έδωσαν 12 βουλευτές. Το άλμα του επέτρεψε να εξαφανίσει το Bloco de Esquerda, το οποίο ήταν ένας από τους κύριους στόχους του ηγέτη του, Αντρέ Βεντούρα. Σε μια νύχτα ευφορίας, ο Βεντούρα επέκρινε το PSD, το κόμμα του μέχρι το 2018, και προειδοποίησε το PS: «Η δεξιά δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις ευθύνες της. Πέρασε όλη την ώρα λέγοντας ότι δεν θα κάνει συμφωνίες με το Chega. Αντόνιο Κόστα, τώρα έρχομαι για σένα!» Η άνοδος του Βεντούρα βάζει τέλος στην πορτογαλική εξαιρετικότητα στην Ευρώπη, αφού υπήρξε από τις τελευταίες χώρες που δεν είχαν σημαντική ανάπτυξη ενός ακροδεξιού κόμματος.
Η Φιλελεύθερη Πρωτοβουλία, η οποία έχει πάει από έναν σε οκτώ βουλευτές, γίνεται η τρίτη δύναμη και δίνει μεγάλη ώθηση στον ηγέτη της, Ζοάο Κοτρίν ντε Φιγκεϊρέντο, ο οποίος υπερασπίζεται τον ακραίο φιλελευθερισμό στην οικονομία (προτείνει την εξάλειψη της δημοσιονομικής προοδευτικότητας υπέρ ενός ενιαίου φόρου 15%, μεταξύ άλλων μέτρων). Η διαφορά με το Chega έγκειται περισσότερο στις θέσεις σχετικά με νέες κοινωνικές απαιτήσεις, όπως η ευθανασία ή η παρένθετη κύηση, που οι ακροδεξιοί απορρίπτουν.
«Τιμωρία» κυβερνητικών εταίρων
Οι ψηφοφόροι τιμώρησαν αυστηρά τους μικρούς κυβερνητικούς εταίρους του PS που είχαν σχηματίσει το 2015 την Geringonça, το Bloco de Esquerda και το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Και οι δύο σχηματισμοί καταψήφισαν τον Προϋπολογισμό του 2022 λόγω αποκλίσεων με το PS σε θέματα όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού ή η ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Το Bloco, το οποίο έγινε το τέταρτο κόμμα, υπέστη σημαντική καθίζηση και κατάφερε να διατηρήσει μόνο πέντε από τις 19 έδρες που είχε, το χειρότερο αποτέλεσμά του από το 2002. Μετά από μια διαρροή 252.000 ψήφων, ο συνασπισμός που σχηματίστηκε από τους κομμουνιστές και το Los Verdes (CDU) γίνεται η έκτη δύναμη, αφού έχασε τους μισούς εθνικούς εκπροσώπους (από 12 σε 6), αν και η φυγή των ψήφων του είναι πιο περιορισμένη από αυτή του Bloco. Το γεγονός ότι ο υποψήφιος του, Ζερόνιμο ντε Σόουζα, αναγκάστηκε να αποσυρθεί από την εκστρατεία για να υποβληθεί σε επείγουσα επέμβαση και επανήλθε μόλις τις τελευταίες ημέρες, συνέβαλε επίσης στην κομμουνιστική οπισθοδρόμηση.
Η αλήθεια είναι ότι οι κομμουνιστές τα πήγαν άσχημα στις κάλπες όταν υποστήριξαν το PS. Το εκλογικό σώμα του Bloco ωστόσο, συμπεριφέρθηκε διαφορετικά. Το 2019 του έδωσε την ίδια υποστήριξη όπως το 2015, όταν ένωσαν τις δυνάμεις τους με το PS και το Κομμουνιστικό Κόμμα για να υποβάλουν πρόταση δυσπιστίας κατά του Πέντρο Πάσος Κοέλιο (PSD), ο οποίος είχε κερδίσει τις εκλογές με μικρή διαφορά. Σε εκείνη την πρώτη κυβερνητική θητεία, ο Κόστα είχε τη μόνιμη συνδρομή των εταίρων του για να δώσει θεσμική και δημοσιονομική σταθερότητα στη χώρα.
Η συνεννόηση διαστρεβλώθηκε από τη δεύτερη κοινοβουλευτική περίοδο, το 2019, μέχρι την τελική ρήξη τον περασμένο Νοέμβριο, όταν η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να εγκρίνει τους προϋπολογισμούς. Η πολιτική αβεβαιότητα έκανε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Μαρσέλο Ρεμπέλο ντε Σόουζα, να διαλύσει το κοινοβούλιο και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Από την Τρίτη, ο ντε Σόουζα θα αρχίσει να δέχεται τους πολιτικούς ηγέτες στο παλάτι Μπελέμ πριν διατάξει το σχηματισμό κυβέρνησης.
