Αρχές του 1928, μια εποχή με πολλά χαρακτηριστικά όμοια με αυτά που γνωρίσαμε πρόσφατα. Η Ελλάδα βρισκόταν μπροστά σε μια χρεοκοπία, εξαιτίας τόσο των προηγούμενων κυβερνητικών χειρισμών, αλλά και των διαρκών πολεμικών συγκρούσεων στους οποίους είχε εμπλακεί η χώρα επί μια δεκαετία (1912-1922). Ήταν και τότε εποχή με μνημόνια και μορφές διεθνούς επιτήρησης από τους Ευρωπαίους «συμμάχους» και τις ΗΠΑ, που δεν απέτρεψαν τη χρεοκοπία, η οποία ήλθε τον Μάιο του 1932, όταν ο Ελευθέριος κήρυξε παύση πληρωμών.
Η «λύση» ήταν να πληρώσουν τα εύκολα θύματα, που δεν έφταιγαν. Ο απλός Έλληνας. Ο φτωχός λαός. Ο εργαζόμενος, ο αγρότης, ο μικρός έμπορος και βιοτέχνης. Φόροι επί φόρων, έκτακτοι και τακτικοί, χαράτσια σχεδόν καθημερινά. Η οργή του κόσμου μέρα με τη μέρα μεγάλωνε.
Και τότε η οργή έγινε ένα ανεξέλεγκτο ποτάμι θυμωμένων ανθρώπων, που σάρωσε τα πάντα! Ένα ανοργάνωτο, αρχικά, κίνημα που ξεκίνησε από την Κρήτη και επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα! Επί μήνες, από τα μέσα του Γενάρη του 1928, μέχρι την άνοιξη συγκλόνισε το νησί. Τον κλονισμό αυτό αισθάνθηκε ολόκληρη η χώρα, όσο περνούσε ο χρόνος. Και μετατράπηκε σε πολιτικό κίνημα που οδήγησε στην ανατροπή της κυβέρνησης και στην επιστροφή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην κυβερνητική εξουσία, στην τελευταία του θητεία ως πρωθυπουργού, την περίοδο 1928-32. Μια πρωθυπουργία πάντως που απείχε πολύ από τις προηγούμενες σε σχέση με τα κοινωνικοπολιτικά της χαρακτηριστικά. Ο Βενιζέλος στην τελευταία του πρωθυπουργία ήταν υπερβολικά συντηρητικός, ακύρωσε πολλά εμφανιζόμενα στοιχεία του κοινωνικού προοδευτισμού του, δεν στηρίχτηκε στο λαό, θεσμοθέτησε ακόμη και αυταρχικούς νόμους, όπως το ιδιώνυμο σε βάρος των κομμουνιστών. Η Ελλάδα, εξαιτίας των πολιτικών της προηγούμενης αλλά και αυτής της περιόδου, μπήκε σε μια περίοδο που οδήγησε τελικά στη φασιστική δικτατορία Μεταξά, με την κατάργηση ακόμη και των στοιχειωδών δημοκρατικών δικαιωμάτων. Τότε που γέμισαν οι φυλακές και τα ξερονήσια με χιλιάδες αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες και στο δρόμο κυκλοφορούσαν οι άνθρωποι μόνο αν είχαν άδεια της νεολαίας του Μεταξά, της φοβερής και τρομερής ΕΟΝ, η οποία έφτασε ακόμη και στο σημείο να ελέγχει και να εκδίδει τα σχολικά βιβλία!
Η εξέγερση των αγροτών της Κρήτης, που συμπαρέσυρε όλη την Ελλάδα, ξεκίνησε από τις Μοίρες, την Τρίτη 17 Ιανουαρίου 1928, την ίδια μέρα που μια άλλη αντιφορολογική διαδήλωση, μικρότερης κλίμακας, γινόταν στην Κέρκυρα. Αγρότες της περιοχής Μεσαράς, αγανακτισμένοι από τη βαριά φορολογία, αλλά και το γεγονός ότι ο τοπικός έφορος τούς ζητούσε επιπλέον χρήματα και για τις προηγούμενες χρονιές, συγκεντρώθηκαν και διαμαρτυρήθηκαν. Οι εφημερίδες έγραψαν την επομένη ότι περίπου 500 αγρότες συγκεντρώθηκαν στην πλατεία των Μοιρών και κατευθύνθηκαν οργανωμένα στο φορολογικό γραφείο. Εκεί, πέρα από την είσπραξη των φόρων, εκδικάζονταν και οι ενστάσεις φορολογουμένων για αναδρομική φορολογία προηγούμενων ετών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τύπου της εποχής, 1.500 αγρότες θα έπρεπε να πληρώσουν 1,5 εκατομμύριο δραχμές, δηλαδή μέσο όρο από 10.000 δραχμές ο καθένας, ποσό τεράστιο για την εποχή. Όλες οι ενστάσεις απορρίφθηκαν, γεγονός που ήταν η σπίθα για τον ξεσηκωμό των 500 συγκεντρωμένων.
Ο έφορος Χρ. Κασιμπάς προσπάθησε να ηρεμήσει τους αγρότες, λέγοντας ότι ζήτησε οδηγίες από τους προϊσταμένους του στο υπουργείο Οικονομικών, καταθέτοντας το αίτημα της επανεξέτασης των αρνητικών αποφάσεων επί των ενστάσεων. Η παρέμβασή του δεν έγινε δεκτή από το εξαγριωμένο πλήθος, που όρμησε στο κτίριο και άρπαξε τα αρχεία και τα πρωτόκολλα των αποφάσεων την ώρα που οι υπάλληλοι έφευγαν από τα παράθυρα! Τα αρχεία μεταφέρθηκαν έξω από την εφορία και κάηκαν, ενώ στο κτίριο προκλήθηκαν μεγάλες ζημιές.
Πανικόβλητος ο σταθμάρχης της χωροφυλακής Μοιρών τηλεγραφεί στις αρχές του Ηρακλείου και ενημερώνει για τα γεγονότα. Στην περιοχή φτάνει εισαγγελέας και ισχυρή αστυνομική δύναμη με επικεφαλής το διοικητή χωροφυλακής Ηρακλείου Τζάτζιμο, αλλά και δύναμη στρατού, από το Σύνταγμα Πεζικού Ηρακλείου. Όταν φτάνουν στις Μοίρες, τα επεισόδια έχουν τελειώσει. Αρχίζει η αναζήτηση των πρωταιτίων.
Η κυβέρνηση Ζαΐμη ενημερώνεται για τα γεγονότα το ίδιο απόγευμα, κι ενώ συνεδριάζει η Βουλή. Ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Οικονομικών Γρηγορίου δίνει στον υπουργό Ναυτικών και προσωρινό υπουργό Οικονομικών Π. Μερλόπουλο (ο Καφαντάρης ήταν στο εξωτερικό για τη συμφωνία του δανείου) δύο τηλεγραφήματα, που προκαλούν έντονη ανησυχία. Το ένα αναφέρεται στο κάψιμο του φορολογικού γραφείου Μοιρών και το άλλο στη διαδήλωση της Κέρκυρας. Τα γεγονότα της Κρήτης αξιολογούνται ως εξαιρετικά σημαντικά κι ενημερώνεται αμέσως ο πρωθυπουργός. Συγκροτείται ταυτόχρονα κυβερνητική σύσκεψη, με τη συμμετοχή των υπουργών Αλ. Παπαναστασίου (Γεωργίας), Ι. Μεταξά (Συγκοινωνιών), Θ. Τουρκοβασίλη (Δικαιοσύνης), Ν. Βελέντζα (Εθνικής Οικονομίας), Αν. Μακαλμπάση (υφυπουργό Γεωργίας). Η πρώτη εκτίμηση που υπάρχει, όπως αναγράφεται σε μερικές εφημερίδες είναι ότι τα γεγονότα προκαλούν οπαδοί του άλλοτε δικτάτορα Πάγκαλου, ενόψει και της δίκης του! Οι κυβερνητικοί δεν μπορούν καν να καταλάβουν ότι η απόγνωση είναι τυφλή… Η εντολή που δίνεται είναι να ξεκαθαριστεί άμεσα η κατάσταση, με τη σύλληψη των πρωταιτίων και την καταστολή κάθε κίνησης.
Οι ισχυρές δυνάμεις που μετέβησαν στις Μοίρες προχώρησαν σε 4 συλλήψεις αγροτών, με την κατηγορία ότι υποκίνησαν την εξέγερση. Κρατήθηκε όμως μόνο ο ένας, ο Μοιριανός Εμμανουήλ Δασκαλάκης, ενώ οι τρεις άλλοι αφέθηκαν ελεύθεροι.
Οι κινήσεις όμως της χωροφυλακής και του στρατού προκαλούν νέες αντιδράσεις και σχεδόν αμέσως προκαλείται νέα εξέγερση στη Γαλιά αυτή τη φορά, με αντιφορολογικά αιτήματα. Τα γεγονότα προκαλούνται όταν χωροφύλακες πηγαίνουν στο χωριό για συλλήψεις. Οι κάτοικοι ξεσηκώνονται. Γυναίκες και παιδιά κυνηγούν τη δύναμη της χωροφυλακής με πέτρες! Η αντίδραση μετατρέπεται σε τοπική εξέγερση και η χωροφυλακή αναγκάζεται να αποχωρήσει άρον άρον! Πλέον είναι δεδομένο ότι η Κρήτη βρίσκεται σε εξέγερση!
Λίγες μέρες μετά την πυρπόληση των φορολογικών καταλόγων, στις Μοίρες συγκροτείται νέο συλλαλητήριο, με αφορμή όχι μόνο τους φόρους, αυτή τη φορά, αλλά και τις συλλήψεις, την τρομοκρατία που έχει ξεσπάσει από τη χωροφυλακή στα γύρω χωριά. Στη διάρκειά του παζαριού του Σαββάτου 21 Ιανουαρίου 1928 συγκεντρώνονται 2-3.000 Μεσαρίτες και φωνάζουν κατά του κράτους. Στις Μοίρες βρίσκεται ο εισαγγελέας Ηρακλείου, κάνοντας ανακρίσεις για τα γεγονότα, αλλά και δύο κυβερνητικοί βουλευτές, οι Πολυχρονάκης και Φραγκιαδάκης. Και οι τρεις συγκεντρώνουν την οργή του πλήθους. Στους βουλευτές ειδικά οι αγρότες φωνάζουν ότι τους στέλνουν στη Βουλή για να βοηθήσουν τον κόσμο κι όχι για να επιβάλουν νέα φορολογία. Η δύναμη της χωροφυλακής που φτάνει αναγκάζεται να αποχωρήσει, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να επέμβει.
Το μέτωπο των αντιδράσεων μεταφέρεται και στη δυτική Κρήτη. Στις Βρύσες Αποκορώνου συγκεντρώνονται οι κάτοικοι 15 γειτονικών χωριών, που ειδοποιούνται και ξεσηκώνονται χτυπώντας τις καμπάνες των εκκλησιών. Στη συγκέντρωση αυτή γίνεται και κάτι το εκπληκτικό. Όταν ως ομιλητές εμφανίζονται τοπικοί κομματάρχες, οι αγρότες τους αποδοκιμάζουν και τους αναγκάζουν να αποχωρήσουν. Ομιλητές από το πλήθος αναλαμβάνουν την ευθύνη της ανάλυσης των αιτημάτων του συλλαλητηρίου, το οποίου μετά από λίγο επιχειρεί να διαλύσει δύναμη της χωροφυλακής, που φτάνει από το Βάμο την ώρα που γίνεται η ανάγνωση του ψηφίσματος. Το πλήθος εξαγριώνεται, οι χωροφύλακες αδυνατούν να επέμβουν, και η διαδήλωση κατευθύνεται στο τηλεγραφείο του χωριού και το πυρπολεί.
Η κατάσταση πλέον γενικεύεται και μπορούμε να μιλάμε για εξέγερση της Κρήτης κατά των φόρων, που οδήγησε σε λαϊκή εξουσία στο Ηράκλειο, την 29η Ιανουαρίου, και, στη συνέχεια, σε πτώση της κυβέρνησης.
