3 Δεκέμβρη 1944: Ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του ΕΑΜ, από νωρίς το πρωί, χιλιάδες κόσμου άρχισε να συρρέουν στις προσυγκεντρώσεις, που είχαν καθοριστεί σε κάθε λαϊκή συνοικία της Αθήνας και του Πειραιά. Σύντομα, τα δεκάδες ρυάκια λαού συνέκλιναν σε μια τεράστια λαοθάλασσα με κατεύθυνση την πλατεία Συντάγματος.
Σαν σήμερα, στις 3 του Δεκέμβρη του 1944, ξεκινούσε μια νέα, αιματηρή κι αδελφοκτόνος περίοδος για τη μεταπολεμική Ελλάδα. Σε ένα μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ, στην πλατεία Συντάγματος, στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί δεκάδες χιλιάδες κόσμου ως απάντηση στο τελεσίγραφο της κυβέρνησης (1-12-1944) για τον αφοπλισμό όλων των αντάρτικων ομάδων, επενέβη ο αγγλικός στρατός και ακολούθησε σφαγή, με συνέπεια το θάνατο 28 διαδηλωτών και τον τραυματισμό άλλων 148. Ήταν η αρχή του τέλους για τον εμφύλιο πόλεμο…
Τα Δεκεμβριανά είναι στην ουσία μια περίοδος που κράτησε επί δύο μήνες, με ένοπλες μάχες, ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, απ’ τη μια, και τις αγγλικές δυνάμεις και τον ελληνικό κυβερνητικό στρατό από την άλλη. Εκτός από μια σύντομη παράθεση των γεγονότων, παρουσιάζουμε ένα σπάνιο βίντεο αλλά και, στη συνέχεια, φωτογραφίες που είχε δημοσιεύσει το το αμερικανικό περιοδικό “Life” την ημέρα των Χριστουγέννων του 1944, τρεις δηλαδή εβδομάδες μετά τα δραματικά γεγονότα.
Τα γεγονότα
Καθώς η κεφαλή της πορείας πλησίαζε την πλατεία, οι αστυνομικές δυνάμεις, που ήταν παραταγμένες μπροστά στο κτήριο του Αρχηγείου της Αστυνομίας (γωνία Πανεπιστημίου & Βασιλίσσης Σοφίας), άνοιξαν πυρ στο άοπλο πλήθος. Οι πυροβολισμοί πύκνωσαν από διάφορες κατευθύνσεις σκορπώντας το θάνατο: 23 νεκροί και 140 τραυματίες ο απολογισμός της θρασύδειλης αυτής επίθεσης.Η λαϊκή μάζα υποχώρησε. Όταν όμως κόπασαν τα πυρά και δόθηκε το σήμα από την οργανωτική επιτροπή του συλλαλητηρίου, ξεχύθηκε και πάλι με ορμή ανακαταλαμβάνοντας την πλατεία.
Στις 14:30 το Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ εξέδωσε «Διαταγή επιχειρήσεων» για τον αφοπλισμό των αστυνομικών τμημάτων και της Χωροφυλακής, ενώ το ίδιο βράδυ τμήματα της Ορεινής Ταξιαρχίας κινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στα Παλιά Ανάκτορα, το Μετοχικό Ταμείο Στρατού και το Πανεπιστήμιο.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσόρτσιλ, από τη μεριά του, πίεζε τον στρατηγό Ουίλσον (ανώτατο αρχηγό των χερσαίων συμμαχικών δυνάμεων Μεσογείου) να αποσπάσει δυνάμεις από το Ιταλικό μέτωπο και να τις αποστείλει άμεσα στην Αθήνα: «Είμαι βέβαιος», τόνιζε σε σχετικό του τηλεγράφημα, «ότι βλέπετε την κατάσταση με στενό πνεύμα. Καταστροφή στην Ελλάδα λόγω ελλείψεως λίγων Ταγμάτων θα ήταν λυπηρό πράγμα και θα είχε συνέπειες σε μεγάλη κλίμακα. Η καταστροφή στην Αθήνα δεν ισοσταθμίζεται με την κατάληψη της Μπολώνιας.»
Ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στο Δεκέμβρη του 1944 με το φακό του Dmitri Kessel
Γράφει ο Πέτρος Γαϊτάνος, τον Νοέμβρη του 1994, στην εισαγωγή του Λευκώματος “DMITRI KESSEL, ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ‘44”, Εκδόσεις ΑΜΜΟΣ
Ο Dmitri Kessel γεννήθηκε στην Ουκρανία στις αρχές του αιώνα. Μετανάστευσε στην Αμερική το 1923 και εργάστηκε σαν φωτογράφος στο περιοδικό LIFE. Ταξίδεψε σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο και οι φωτογραφίες του –μολονότι προορίζονταν για ένα εφήμερο μέσο- άντεξαν στον χρόνο. Σήμερα ο Κέσελ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φωτορεπόρτερ στον κόσμο. Η δουλειά του, κλασική πια, έχει παρουσιαστεί σε πολλά βιβλία. Οι φωτογραφίες όμως που ο Ντμίτρ Κέσελ έβγαλε στην Ελλάδα του 1944 έμειναν περισσότερο ανέκδοτες και παρουσιάζονται σήμερα για πρώτη φορά.
Τον Αύγουστο του 1994, πενήντα χρόνια μετά, ένας άλλος μεγάλος φωτογράφος του αιώνα μας, ο Ντέηβιντ Ντάνκαν, έφερε στην Αθήνα αυτό το πολύτιμο υλικό και μας το έδωσε λέγοντας. «Ο Ντμίτρ Κέσελ ήταν εδώ, κάτω από την Ακρόπολη, στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Τότε που πολλά όνειρα έγιναν εφιάλτες και ο ηρωισμός, η αγωνία και το πάθος μάτωσαν αυτή την όμορφη χώρα. Σας στέλνει, μέσα απ’ την καρδιά του, όσα θραύσματα μάζεψε από εκείνα τα γεγονότα. Τη δική του φωτογραφική μαρτυρία».
Την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου βρισκόμουν, στην Αθήνα στην Πλατεία Συντάγματος, μαζί με έναν Αμερικανό ρεπόρτερ, τον Κόνι Πούλος. Είχε ξεκινήσει μια μεγάλη διαδήλωση. Οι οπαδοί του ΕΑΜ διαμαρτύρονταν για τον αφοπλισμό των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Η αστυνομία είχε διαταχθεί να σταματήσει τη διαδήλωση και είχε σχηματίσει ένα κλοιό στο δρόμο. Την προηγούμενη μέρα η Κυβέρνηση είχε δώσει την άδεια της αλλά αργά τη νύχτα η άδεια ανακλήθηκε. Οι αξιωματούχοι του ΕΑΜ δήλωσαν πως ήταν αδύνατο να ματαιώσουν τη διαδήλωση σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και αποφάσισαν να προχωρήσουν
Ένα τεράστιο πλήθος γέμιζε το δρόμο μπροστά από τον αστυνομικό κλοιό. Ξαφνικά ακούστηκαν πυροβολισμοί κι ακολούθησε μια ριπή. Βρισκόμαστε με τον Κόνι έξω από τα Παλαιά Ανάκτορα, απέναντι από τον κλοιό της αστυνομίας. Όταν άρχισαν οι πυροβολισμοί εγκλωβιστήκαμε ανάμεσα στις πρώτες γραμμές των διαδηλωτών και τους αστυνομικούς. Καλυφτήκαμε πίσω από το τοιχαλάκι του δρόμου που οδηγεί στα ανάκτορα.
Με τους πρώτους πυροβολισμούς οι διαδηλωτές έπεσαν κάτω.
«Πυροβολούν άοπλους», είπε ο Κόνι. «Ναι» , του απάντησα, «κοίτα αυτόν αριστερά».
Σχεδόν 15 πόδια μακριά μας, ένας άνδρας με πρόσωπο γεμάτο αίματα προσπαθούσε να σηκωθεί από το έδαφος. Κρατούσε το στομάχι του κι αίματα ανάβλυζαν μέσα απ’ τα δάκτυλά του. Οι σποραδικοί πυροβολισμοί σταμάτησαν μερικά δευτερόλεπτα. Οι διαδηλωτές σηκώθηκαν και άρχισαν να διαλύονται. Μερικά σώματα έμεναν ακίνητα στο δρόμο. Κάποιος ζητούσε βοήθεια. Όσοι τραυματίες μπορούσαν να περπατήσουν υποβαστάζονταν από τους συντρόφους τους. Μετά από μια μικρή διακοπή η αστυνομία πυροβόλησε ξανά. Όταν φάνηκε πως οι πυροβολισμοί σταματούν οριστικά, μερικοί διαδηλωτές εμφανίστηκαν στην Πλατεία Συντάγματος για να μαζέψουν τους νεκρούς και τους βαριά τραυματισμένους. Η αστυνομία πυροβόλησε και τους απώθησε.
Συνολικά η αστυνομία σκότωσε 23 και τραυμάτισε 140, ανάμεσα τους και πολλές γυναίκες. Αυτό, όμως, δε σταμάτησε τους διαδηλωτές που άρχισαν να κατευθύνονται προς τον αστυνομικό σταθμό απ’ όπου αναχαιτίστηκαν με νέα πυρά.
Την ίδια στιγμή τα βρετανικά τεθωρακισμένα που είχαν σταθμεύσει κατά μήκος της Πανεπιστημίου κινήθηκαν και εμφανίστηκαν στο δρόμο οι άντρες της βρετανικής στρατιωτικής αστυνομίας. Οι διαδηλωτές τους υποδέχτηκαν με ανακούφιση κι έτρεξαν στην Πλατεία Συντάγματος να τους αγκαλιάσουν και να τους φιλήσουν.
Ένας Βρετανός αξιωματικός φώναξε στο διευθυντή της αστυνομίας Άγγελο Έβερτ που στεκόταν στον εξώστην του αστυνομικού αρχηγείου.
«Σταματήστε αμέσως να πυροβολείτε».
Ο Έβερτ απάντησε με αθωότητα «Ποιος πυροβολεί;»
(Dmitri Kessel)
Είχε ξεκινήσει μια μεγάλη διαδήλωση
Οι οπαδοί του ΕΑΜ διαμαρτύρονταν για τον αφοπλισμό των δυνάμεων του ΕΛΑΣ
Η αστυνομία είχε διαταχθεί να σταματήσει τη διαδήλωση
Ένα τεράστιο πλήθος γέμιζε το δρόμο μπροστά από τον αστυνομικό κλοιό
Ξαφνικά ακούστηκαν πυροβολισμοί και ακολούθησε μια ριπή
Η επίθεση στη διαδήλωση της Κυριακής της 3ης του Δεκέμβρη, έγινε με εντολή της κυβέρνησης του Παπανδρέου και του αρχηγού της Ελληνικής αστυνομίας, Άγγελου Έβερτ.
54 νεκροί και 70 τραυματίες τα θύματα της.
(Σπύρος Λιναρδάτος: Πολιτική και Πολιτικοί)
Πυροβολούν άοπλους!
Μερικά σώματα έμειναν ακίνητα στο δρόμο
Συνολικά οι αστυνομία σκότωσε 23 και τραυμάτισε 140.
Ανάμεσα τους και πολλές γυναίκες
Την ίδια στιγμή τα βρετανικά τεθωρακισμένα κινήθηκαν
Εμφανίστηκαν οι άνδρες της βρετανικής στρατιωτικής αστυνομίας
Κάποιοι ζητούσαν βοήθεια
Οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν ξανά. Αυτή τη φορά κρατούσαν μια πελώρια αμερικάνικη σημεία και κατέβαιναν αργά το δρόμο φωνάζοντας ρυθμικά: «Ρούζσβελτ, Ρούζσβελτ». Δεν επιχείρησαν να επιτεθούν στον αστυνομικό σταθμό. Μετά από λίγο οι δρόμοι έμειναν έρημοι. Μερικοί άνδρες και γυναίκες άφηναν πρόχειρους ξύλινους σταυρούς στα σημεία που είχε χυθεί το αίμα των θυμάτων. Άλλες γυναίκες μάζευαν το αίμα σε χαρτοσακούλες και παλιές κονσέρβες.
Την επόμενη μέρα στην κηδεία των 23 θυμάτων καταλάβαμε γιατί.
Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στη Μητρόπολη κι ένα μεγάλο πλήθος προσευχόταν στη μικρή πλατεία. Από κει η νεκρική πομπή κατευθύνθηκε στο Σύνταγμα.
Τα φέρετρα παρατάχθηκαν σε μια γραμμή, εκεί όπου τα θύματα των πυροβολισμών της Κυριακής είχαν πέσει. Όλοι γονάτισαν σε σιωπηλή προσευχή. Μερικοί κρατούσαν πανώ γραμμένα με το αίμα των θανάτων.
Ένα που βρισκόταν στην κορυφή της πομπής, έγραφε: «όταν ο λαός είναι αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της τυραννίας πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα». Ήταν πιτσιλισμένο με αίμα.
(Dmitri Kessel)
Μερικοί άντρες άφηναν πρόχειρους ξύλινους σταυρούς
στα σημεία που είχε χυθεί το αίμα των θυμάτων
Θάβαμε τους νεκρούς μας συχνά τα τελευταία τέσσερα χρόνια … πολύ συχνά
Στους δρόμους χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν την πομπή να περάσει
Ήταν πιτσιλισμένο με αίμα
Στις 3 Δεκέμβρη συλλαλητήριο διαμαρτυρίας, για τη μονόπλευρη διάλυση του ΕΛΑΣ.
Ο κόσμος χτυπήθηκε δολοφονικά στο Σύνταγμα και υπήρξαν πολλοί νεκροί και τραυματίες.
Κηδεία με παλλαϊκή διαδήλωση την επόμενη. Νέα δολοφονικά χτυπήματα.
Στις 5 Δεκέμβρη και αφού οι διαδηλωτές χτυπιούνται για τρίτη συνεχόμενη μέρα, άνδρες του ΕΛΑΣ χτυπούν κι αυτοί.
Μπαίνουν στο παιχνίδι με τανκς και οι Εγγλέζοι.
Τις επόμενες μέρες, χρησιμοποιούν και αεροπλάνα.
4 του Γενάρη, ο ΕΛΑΣ παίρνει εντολή να αποχωρήσει από την Αθήνα.
Ούτε μια φορά, στις 33 μέρες των μαχών, δεν συνήλθε η ΚΕ, ούτε καν το ΠΓ του ΚΚΕ.
(Γρηγόρης Φαράκος: Μαρτυρίες και Στοχασμοί)
Ο εμφύλιος είχε αρχίσει
Βλέπω Έλληνες να σκοτώνονται μεταξύ τους
Ολόκληρη τη νύχτα της Δευτέρας και την ημέρα της Τρίτης ακούγαμε πυροβολισμούς και ριπές. Την Τετάρτη οι Βρετανικές δυνάμεις ανέλαβαν δράση. Βρετανοί αλεξιπτωτιστές κατέλαβαν τα κεντρικά γραφεία του κομμουνιστικού κόμματος. Εκείνο το πρωί οι δρόμοι της Αθήνας ήταν έρημοι και ένα γκριζογάλανο πέπλο καπνού απλωνόταν σε όλη την πόλη. Οι εκρήξεις των οβίδων και των όλμων ενώνονταν με τους ήχους των ντουφεκιών και των αυτομάτων, Τα πυρά ήταν πυκνά, Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο του ΕΛΑΣ. Το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετάνιας έγινε το κέντρο απ΄ όπου ο στρατηγός Σκόμπι, διοικητής των βρετανικών δυνάμεων, διεύθυνε τις επιχειρήσεις. Πολλά μέλη της ελληνικής κυβέρνησης, μερικοί με τις οικογένειες τους, έμεναν στο ξενοδοχείο. Η «πρώτη γραμμή» ήταν λίγα τετράγωνα πιο κάτω, στην πλατεία Ομονοίας. Από την άλλη πλευρά της πόλης, η περιοχή που ελεγχόταν από τους Βρετανούς και τους δεξιούς Έλληνες τέλειωνε στην Ακρόπολη.
(Dmitri Kessel)
Την Τετάρτη οι βρετανικές δυνάμεις ανέλαβαν δράση
Εκείνο το πρωί οι δρόμοι της Αθήνας ήταν έρημοι
κι ένα γκριζογάλανο πέπλο καπνού απλωνόταν σε όλη την πόλη
Η περιοχή που ελεγχόταν από τους Βρετανούς και τους δεξιούς Έλληνες τελείωνε στην Ακρόπολη
Ήταν πολλοί οι άμαχοι, γυναίκες και παιδιά που πέθαναν
Τα πυρά ήταν πυκνά
Η «πρώτη γραμμή» ήταν λίγα τετράγωνα πιο κάτω, στην πλατεία Ομονοίας. Από την άλλη πλευρά της πόλης, η περιοχή που ελεγχόταν από τους Βρετανούς και τους δεξιούς Έλληνες τέλειωνε στην Ακρόπολη.
(Dmitri Kessel)
Η «πρώτη γραμμή» ήταν λίγα τετράγωνα πιο κάτω στην πλατεία Ομόνοιας
Βρετανική περίπολος προσπερνά πτώματα κρατουμένων που είχαν προσπαθήσει
να δραπετεύσουν από τις φυλακές Αβέρωφ
Βρετανικό τεθωρακισμένο έχει ανατιναχθεί κοντά στην Ομόνοια
Κοντά στην Ομόνοια μια ώρα μετά την κατάπαυση του πυρός
Ο Δημητρώφ, ηγέτης του ΚΚ Βουλγαρίας, ζητούσε από τον Μολότωφ, να επιτρέψουν τουλάχιστον οι Σοβιετικοί στον Τύπο τους, να κάνει μνεία στη δράση και στις επιτυχίες του ΕΛΑΣ.
(Πολιτική και Πολιτικοί: Σπύρος Λιναρδάτος)
Έλληνες που έχουν συλληφθεί από τους Βρετανούς
Το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετάνιας έγινε το κέντρο απ΄ όπου ο στρατηγός Σκόμπι, διοικητής των βρετανικών δυνάμεων, διεύθυνε τις επιχειρήσεις. Πολλά μέλη της ελληνικής κυβέρνησης, μερικοί με τις οικογένειες τους, έμεναν στο ξενοδοχείο.
(Dmitri Kessel)
πηγές- αρχεία:
