Της Ελευθερίας Μηλάκη
Ένα παλιός συνεργάτης του Πέτρου Κωστόπουλου προσπαθεί να πει λίγα καλά λόγια γι’ αυτόν. Ήταν ο διανοούμενος, με πτυχίο και μεταπτυχιακά, μέχρι και διδακτορικό νομίζω, που «δεν τον ενδιέφεραν τα πτυχία του και ποτέ δεν μιλούσε γι’ αυτά». Είδες ο Κωστόπουλος; Όχι εμείς που νομίζαμε πως επειδή πήραμε ένα πτυχίο έπρεπε να προκύψει το οικονομικό θαύμα σε οποιαδήποτε μορφή του. Εμείς που ξεγελαστήκαμε, που αγνοήσαμε ότι ορισμένα πτυχία είναι πιο κατάλληλα για «επαγγελματική αποκατάσταση» για όσους προέρχονται από λαϊκές οικογένειες, σε σύγκριση με άλλα πτυχία «πολυτελείας»… Είχε δίκιο λοιπόν εκεί ο Κωστόπουλος, παίρνεις το πτυχίο για σένα και μετά κάνεις ένα άλλο επάγγελμα. Είναι ελευθερία αυτό, είναι ευτυχία και επιτυχία. Όλες οι γνώσεις, ό,τι σπουδάζει και ότι διαβάζει κάποιος και ό,τι μαθαίνει είναι πολύτιμα όχι για την εύρεση εργασίας, αλλά για την προσωπική εκπλήρωση.
Τι ώρα είναι αύριο η κηδεία; Στην Ελλάδα της καραντίνας λοιπόν, οι άνθρωποι που τηρούν ευλαβικά τα μέτρα κλεισμένοι στα σπίτια διψούν να δουν κάτι ενδιαφέρον. Γι’ αυτό μάλλον και η ΕΡΤ διοργάνωσε ειδική προβολή της κηδείας του βρετανού γαλαζοαίματου, με το φέρετρό του σκεπασμένο από μια ιδιόμορφη κουρελού εμπνευσμένη από διάφορες σημαίες, ανάμεσά τους και η ελληνική. Παρών και ένας γνωστός ειδικός observateur royal που μιλάει με ένα ιδιαίτερο καθαρευουσιάνικο τρόπο. Στο μυαλό μου στριφογύριζε ο στίχος που τραγούδησε ο Παύλος Σιδηρόπουλος τι να τις κάνω τις τιμές τους, τα λόγια τα θεατρικά, μες στην οθόνη του μυαλού μου, χάρτινα είδωλα, νεκρά… «Ο παππούς μου ήταν από σπουδαία γενιά», δήλωσε ο νεαρός διάδοχος Ουίλιαμ. Φυσικά και δικαιούται να είναι περήφανος για τους προγόνους του, αλλά η περηφάνεια για τους προγόνους είναι δικαίωμα όλων, ειδικά αν είχαν κάτι που μας κάνει περήφανους, πέρα από τους τίτλους ευγενείας ή την οικονομική δύναμη. Ωραίο το παλάτι τους, ωραίο το εκκλησάκι (τελικά ήταν πολύ μεγάλο για παρεκκλήσι), σπουδαία ζωή έζησε ο εκλιπών, πολύ καλόγουστη η τελετή, αλλά κάποια στιγμή το συναίσθημά μου αρνήθηκε να δει άλλο. Αρκετά. Φτάνει. Η ΕΡΤ επέλεξε το περίεργο φιλοβασιλικό σόου, με σχολιασμό των πάντων, από τα κοσμήματα και τα ρούχα των συγγενών, τη μουσική, την ιδιαίτερη νεκροφόρα και διάφορες άλλες πληροφορίες. Το έκανε αυτό, ελπίζω, για να ευχαριστήσει το κοινό της που διψούσε να απασχοληθεί βλέποντας κάτι ενδιαφέρον. Γιατί αν ταξιδέψει κανείς πίσω στο χρόνο, θα δει ένα κελί, έναν παπά, και δίπλα μια αίθουσα με μια καταπακτή κάτω από μία αγχόνη… Είναι οι τελευταίες στιγμές του δεκαοχτάχρονου ελληνοκύπριου ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη, που καταδικάστηκε σε θάνατο, όπως τόσοι άλλοι συμπατριώτες του, επειδή αγωνιζόταν εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατίας και παρά τις κινητοποιήσεις για τη σωτηρία του η queen υπέγραψε με τα χέρια της την ατιμωτική θανατική καταδίκη. Με τα ίδια χέρια που έγραψε τέσσερις μόνο λέξεις στο σημείωμα που συνόδευε την ανθοδέσμη στο φέρετρο. In loving memory, Elizabeth. Άνθρωποι είναι και αυτοί βέβαια και έδειξαν πραγματική συντριβή για το χαμό του δικού τους ανθρώπου. Αλλά αν το σκεφτεί κανείς, ο Ευαγόρας, άριστος μαθητής και εξαιρετικός ποιητής, με τον οποίο ασχολούνται ακόμα φιλόλογοι και καθηγητές νεοελληνικής λογοτεχνίας, δεν είχε την ευκαιρία ούτε να ζήσει, ούτε να σπουδάσει. Είχα την τύχη να βρεθώ σε μια εκδήλωση προς τιμήν του στη Λευκωσία, όπου ακούστηκαν μελοποιημένα τα ποιήματά του και μίλησαν παλιοί του φίλοι και συγγενείς. Αδέρφια, ο εχθρός καραδοκεί. Εννοούσαν φυσικά τους Τούρκους. Τους Βρετανούς δεν τους θεωρούν πια εχθρούς, πήγαν μέχρι και οι Cambridges, Ουίλιαμ και σύζυγος, χριστουγεννιάτικη επίσκεψη σε βρετανική βάση στο νησί, αλλά στους δρόμους δεν τόλμησαν να βγουν περίπατο.
Στα σχολικά βιβλία, όταν ήμουν μαθήτρια, είχαμε διδαχθεί ένα σχετικό κείμενο. Παρόντες όλοι; Κύριε ο Ευαγόρας λείπει. Τι μας λέγανε όμως για τον ήρωα της Κύπρου και για τους τόσους νεκρούς της Κατοχής και του Εμφυλίου ούτε κουβέντα; Και αυτοί θύματα ήταν της αδίστακτης βρετανικής εξωτερικής πολιτικής που πριν διαλυθεί η αυτοκρατορία έπρεπε πρώτα να κάψει όλο τον κόσμο… Για το Λαζαρέτο της Κέρκυρας, όπου εκτελούνταν οι αγωνιστές και τόσες άλλες «λεπτομέρειες», ούτε κουβέντα. Μόνο τώρα βγαίνουν κάποιοι και γράφουν ότι οι αριστεροί, επειδή ηττήθηκαν, παρουσιάστηκαν ως θύματα. Προσθέτοντας ότι δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ήρωες πρέπει να είναι τα θύματα και οι αδικημένοι… ΝΑ ΜΗΝ ΝΤΡΑΠΟΥΜΕ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΝΙΚΗΤΕΣ… Έτσι λένε. Μετράει άλλος ήρωας τώρα, ο βρετανός αριστοκράτης πάνω στο άλογό του, ψηλός, ευθυτενής, δυνατός, καλοζωισμένος. Ή δεκαεφτάχρονος δίπλα στην τότε καλλονή, γιαγιά του γνωστού μοντέλου Κάρα Ντελεβίν, πριν παντρευτεί την Ελισάβετ. Καλλονή στα νιάτα της και ακόμα στα 68 της και η έμπιστη φίλη του που ήταν και καλεσμένη στην κηδεία. Άλλο μια γλυκιά κοπέλα, άλλο μια όμορφη. Υπήρχαν σίγουρα πολύ πιο ωραίες κοπέλες από την Ελίζαμπεθ, αλλά και αυτή ήταν αρκετά γλυκιά. Σε ένα παλιό σχολείο είχα βρει ένα παλιό βιβλίο, ένα άλμπουμ με τίτλο Οι αληθινοί ήρωες της Κύπρου. Εκεί δεν είχε ούτε μοντέλα, ούτε κότερα, ούτε τιάρες, μόνο αγχόνες. Μεγάλος λιμός στα στις βρετανικές Ινδίες του κυρίου Τσώρτσιλ, σκελετωμένοι μικροί μεγάλοι «παιδάκια της Αιθιοπίας». Αυτό συνέβη αρκετές φορές στα χρόνια της βρετανικής αποικιοκρατίας, ήταν σαν το λιμό στην Αθήνα της γερμανικής κατοχής. Τώρα απέκτησαν την ανεξαρτησία τους και μπορούν πια οι Ινδοί να μαγειρεύουν χοιρινό vindaloo μακριά από τους μουσουλμάνους πρώην συμπατριώτες τους, που δημιούργησαν το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές.
Έχω δει παλιές φωτογραφίες με βασανιστήρια και εξευτελισμούς γυναικών από Γάλλους αποικιοκράτες στην γαλλική Τυνησία. Μου τις είχε στείλει ένα γνωστός μου, υποψήφιος διδάκτορας τότε. Στις χώρες αυτές νομίζω πως η εθνική συνείδηση είναι υπόθεση περισσότερο των πιο διαβασμένων, οι υπόλοιποι έχουν ένα άλλου είδους περηφάνεια και κυρίως θρησκευτική. Εμείς εδώ είμαστε αλλιώς. Όσοι μεγαλώσαμε στα χρόνια του τότε ΠΑΣΟΚ, είχαμε εθνική υπερηφάνεια, βασισμένοι «στους αρχαίους ημών προγόνους», αλλά και στους αγώνες για ελευθερία στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Όλοι, και οι διαβασμένοι και οι αδιάβαστοι είχαμε αυτή την περηφάνεια. Όπως νοθεύτηκαν οι εορτασμοί για την ελευθερία, έτσι έχει νοθευτεί και περηφάνεια των Ελλήνων, για να γίνει είτε «μίσος για τους ξένους», είτε «βλαχομπαρόκ νεοπλουτισμός» σε στιλ Κωστόπουλου. Όχι, δεν ήταν ΠΑΣΟΚ, αυτός πήγαινε αντίθετα στο ρεύμα πάντα, επιμένει ο φίλος του που αναλαμβάνει να πει καλά λόγια γι’ αυτόν. Αυτός δίδασκε την «αυτοπραγμάτωση μέσω της κατανάλωσης”, αμφισβητώντας κάθε παραδοσιακή αξία. Κατανοητό το νέο lifestyle που εισήχθη.Η ομορφιά, η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Η ομορφιά είναι στη φύση, αλλά και στα δημιουργήματα του ανθρώπου, στον πολιτισμό, είτε είναι υλικός είτε πνευματικός. Μια μέρα είχα πάει στο φούρνο της γειτονιάς και είδα ένα ωραιότατο αυτοκινητάκι σε παστέλ απόχρωση της μέντας, ενώ η γυναίκα οδηγός του είχε μακριά κατάμαυρα βαμμένα μαλλιά και φορούσε ένα κίτρινο πουλόβερ σε έντονη κίτρινη απόχρωση. Μια όμορφη, καλόγουστη εικόνα μπορεί να παραμονεύει παντού. Είναι μια γνωστή σεφ που η εμφάνισή της δεν μου άρεσε και γι’ αυτό απέφευγα και τις συνταγές της. Προτιμούσα να διαβάζω της συνταγές μιας άλλης σεφ, πιο chic. Όμως μια μέρα είδα την «άσχημη» ντυμένη με ένα ωραίο σεμιζιέ φόρεμα με λευκές και κόκκινες ρίγες, φορούσε ένα βραχιολάκι σαν «μαρτάκι», αλλά μπλε, με μια καρδούλα και αυτομάτως ανέβηκε στην εκτίμησή μου. Υπό αυτή την έννοια η εικόνα μετράει και θέλω και η ίδια να το εφαρμόσω αυτό όσο περισσότερο μπορώ. Η αισθητική των εορτασμών για τα 200 χρόνια ελευθερίας προϊδεάζει για την απεμπόληση κάθε ίχνους μνήμης και αποφασιστικότητας. Είδαμε τον αναμφισβήτητα φιλέλληνα Κάρολο να δακρύζει, όχι για μας, για τα δικά του θέματα. Money παλίο και καινούριο. Οι «ευγενείς» ας πούμε είναι το παλιό και οι επιχειρηματίες το καινούριο… Ο πλούτος όμως δεν πρέπει μόνο να παράγεται, πρέπει και να μοιράζεται δίκαια. Εν πάση περιπτώσει, η ομορφιά είναι «όλα τα λεφτά». Είναι στη φύση, στα λουλούδια, στους ανθρώπους, στα ζώα, στις δημιουργίες της αρχιτεκτονικής, της ζωγραφικής, της μουσικής, μα για μένα πάνω από όλα η μεγαλύτερη ομορφιά είναι τα γενναία και όμορφα λόγια, η λογοτεχνία των ηρώων που έγινε πράξη και κανείς κριτικός λογοτεχνίας δεν μπορεί να πει κάτι αρνητικό γι’ αυτά τα έργα. Κανείς. Των αθανάτων το κρασί το ‘βρετε σεις και πίνετε, ζωή για σας ο θάνατος και αθάνατοι θα μείνετε. Αυτό είχε γράψει ο νεαρός Ευαγόρας για τους φίλους του που θυσιάστηκαν. Ευχήθηκε να είναι ο τελευταίος. Και ήταν. Άλλη ομορφιά έχουν οι κανονικοί ήρωες και άλλοι εκείνοι του γλυκού νερού. Οι πιστοί λένε πως οι καλοί θα πάνε στον αληθινό παράδεισο – που είναι καλύτερος από τους επίγειους παραδείσους – και οι κακοί στην κόλαση. Ο Θεός υποτίθεται θα αποφασίσει. Να παίρνανε την εξουσία σε αυτόν τον κόσμο οι καλοί, αυτοί που δεν θα καταδέχονταν να ζουν μεγαλοπρεπώς και άλλοι να υποφέρουν και να καταπιέζονται – και δεν θέλω κάτι άλλο. Και ας μην υπάρχει άλλη ζωή. Μπορεί κάποιος να είναι συγχρόνως ήρωας και μπον βιβέρ; Ναι, μπορεί, όπως, ας πούμε, ο ηγέτης της Κούβας Φιντέλ Κάστρο. Αυτός πέρασε καλά τη ζωή του, αλλά έκανε και νοσοκομεία για το λαό – και ας λένε.
