Της Ελευθερίας Μηλάκη
Τους τελευταίους μήνες με τη βοήθεια της γραφής έχω καταφέρει να δω τα πράγματα πολύ καθαρά, όσον αφορά τον εαυτό μου, τους ανθρώπους γύρω μου, τον κόσμο. Όχι μόνο δεν έφτασα «στο μαύρο αδιέξοδο, την άβυσσο του νου» όπως λέει και ο ποιητής της θλίψης, Κ. Καρυωτάκης, αντίθετα έχω φτάσει σε μια πνευματική διαύγεια που με εκπλήσσει ευχάριστα και με χαροποιεί. Είναι αξιοθαύμαστο πόσο ωφέλιμος να είναι ο χρόνος που διαθέτεις στο να σκεφτείς, αν αυτόν τον χρόνο τον αξιοποιήσεις σωστά. Σκέφτομαι, σκέφτομαι, σκέφτομαι. Σκέφτομαι άρα υπάρχω. Για να χρησιμοποιήσω και πάλι το στίχο του Καρυωτάκη, είναι μεγάλος ο πειρασμός της αυτολύπησης αυτόν τον καιρό, είναι πολύ εύκολο να σκεφτεί κάποιος «δεν υπάρχω», ειδικά αν έχει πειθαρχήσει στα «μέτρα» τόσο πολύ, που έχει πάψει από καιρό να ζει, δηλαδή να ζει με αξιοπρέπεια. Και όμως, υπάρχω, επειδή μπορώ να σκέφτομαι και το καταφύγιό μου είναι η σκέψη, η οποία με οδήγησε σε ορισμένα συμπεράσματα και διαπιστώσεις.
Τελικά υπάρχουν κακοί άνθρωποι. Ήθελα να πιστεύω το σωκρατικό «ουδείς εκών κακός», δηλαδή δεν είμαστε κακοί με τη θέλησή μας αλλά από άγνοια. Αυτό σημαίνει ότι με την κατάλληλη εκπαίδευση, μόρφωση, παιδεία, όλοι μπορούν να γίνουν καλοί. Μακάρι να ήταν έτσι. Μπορεί να με είχαν διδάξει ότι δεν πρέπει να υποτιμούμε κανένα και ότι όλους τους έχουμε ανάγκη, όμως κακοί άνθρωποι υπάρχουν και πρέπει να είναι και αρκετοί. Αισθανόμουν άβολα, γιατί δεν ήθελα να παραδεχτώ ότι επιτρέπεται να χαρακτηρίσουμε έναν άνθρωπο ως «κακό». Μέχρι που άκουσα μια παλιά μου φίλη να μιλάει για «καλούς και κακούς ανθρώπους» σε ένα κείμενο που είχε γράψει. Τότε απενοχοποιήθηκα. Ο άνθρωπος που προσπαθεί να πληγώσει τον άλλο συνειδητά είναι κακός και αυτό μπορεί να συγχωρείται σε ένα παιδί, όχι όμως και σε έναν ενήλικο. Είχα ακούσει παιδάκι που ενώ γνώριζε ότι η συμμαθήτριά της ήταν παιδί χωρισμένων γονιών, τη ρωτούσε γιατί μένει πότε στο ένα σπίτι και πότε στο άλλο και γιατί περνάει πολύ χρόνο στο σπίτι της γιαγιάς της. Η μαμά του είχε κάνει κάτι πολύ πιο αποτρόπαιο που δεν είναι της παρούσης να αναλυθεί, αλλά φαίνεται ότι η κακία μαθαίνεται από νωρίς. Στο κοριτσάκι συγχωρείται όμως αυτό το φέρσιμο, γιατί είναι παιδί. Όταν όμως κρατικός λειτουργός φτάσει στο σημείο να ρωτήσει μπροστά σε πολλά άτομα μια μητέρα αν είναι… σύντροφος ή σύζυγος, ενώ γνωρίζει πολύ καλά τι είναι και τι δεν είναι, εκεί ξεπερνιούνται τα όρια της ευγένειας και προσβάλλεται βάναυσα η προσωπικότητα. Πόσο μάλλον όταν οι λόγοι αυτής της συμπεριφοράς είναι εκδικητικοί. Είμαστε κατά βάθος μεγάλα παιδιά, θέλουμε να μας αναγνωρίζουν, να μας επιβεβαιώνουν, να μας αγαπούν, αυτό όμως δεν δικαιολογεί το να συμπεριφερόμαστε σε άλλους ενήλικες και ειδικά στα πλαίσια της δουλειάς μας, σαν να είμαστε μια μικροσυμμορία παιδιών που στήνουν ενέδρα σε συμμαθητή τους για να του κάνουν μπούλινγκ, με σκοπό την εκδίκηση ή απλά την… ευχαρίστηση.
Διάβασα ότι νέοι στη Γαλλία πουλάνε σε εταιρίες τα προσωπικά τους δεδομένα για να ζήσουν. Δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Για έναν άνθρωπο που είναι ανοιχτό βιβλίο, που «φοράει την καρδιά του στο μανίκι του» είναι μεγάλο χτύπημα η συνειδητοποίηση ότι κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο κακοί που μπορούν να χρησιμοποιήσουν εναντίον σου την παραμικρή πληροφορία για σένα που εσύ ο ίδιος έχεις αποκαλύψει. Η ευγένεια, η φιλικότητα, δεν είναι απαραίτητα καλοσύνη. Μπορεί ένας άνθρωπος φιλικός και φαινομενικά καλοσυνάτος να κρύβει μεγάλη κακία και ανοησία. Για παράδειγμα, είχα αποκαλύψει σε ένα πολύ καλό κύριο, πρώην εργοδότη μου, ότι ο πατέρας μου που έφυγε ξαφνικά και πρόωρα στα 59 του, ήταν αξιωματικός και είχε το βαθμό του αντιστρατήγου. Τότε ο καλός ηλικιωμένος κύριος σχολίασε «οι στρατηγοί έπαιρναν πολύ μεγάλες συντάξεις, γι’ αυτό χρεοκόπησε η χώρα…». Πόση απανθρωπιά Θεέ μου, πόσος φθόνος, πόσο μίσος για το παιδί ενός ανθρώπου που επί δεκαετίες έσωζε ανθρώπους και περιουσίες από καταστροφές… Η τραγωδία είναι ότι αυτή την άποψη τη μοιράζονται αρκετοί, αρκεί μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο… Είναι ένα είδος υστεροφημίας όμως αυτό, να σε ζηλεύουν και νεκρό… Οι κακοί. Οι καλοί σε αγαπάνε. Όλο αυτό το διάστημα μοιράστηκα πράγματα για τον εαυτό μου και τη ζωή μου σε κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο candiadoc. Υπάρχουν άνθρωποι που ακόμα και αν γράψεις ένα λογοτεχνικό κείμενο ή ένα κείμενο γνώμης, θα νομίζουν ότι κάτι έμαθαν για σένα και κάτι βρήκαν εναντίον σου. Όπως όταν πήγα σε υπηρεσία για οικογενειακή μου υπόθεση και άκουσα το απάνθρωπο και κακιασμένο «δεν θα λύσουμε εδώ τα οικογενειακά σας προβλήματα…».
Κακός άνθρωπος είναι επίσης αυτός που συνειδητά εξαπατά για παράδειγμα το συνεργάτη του με σκοπό να επωφεληθεί ο ίδιος. Έτσι όπως είναι η δικαιοσύνη, αργή και γραφειοκρατική, συχνά απαρνείσαι το δίκιο σου, για να μην σε πούνε και δικομανή και γενικά για να μην μπλέξεις με όλα αυτά. Μπορώ να πω και άλλα παραδείγματα κακών ανθρώπων. Είναι αυτός που με την πρώτη ευκαιρία θα σου δείξει με βίαιο τρόπο «ποιος είναι το αφεντικό» σε μια σχέση, σε μια συνεργασία, ακόμα και σε μια οικογένεια. Αυτόν που σε έχει ευεργετήσει, σου έχει φερθεί και καλά, μπορεί να τον συγχωρήσεις, ειδικά αν είναι στενός συγγενής. Αλλά αυτόν που επιλέγει να σου φερθεί «απότομα», για να κάνει επίδειξη δύναμης και νομίζοντας πως το σύμπαν του χρωστάει, αυτός δεν αξίζει δεύτερη ευκαιρία. Είναι και μια άλλη σκέψη που μου πέρασε από το μυαλό, αλλά δεν είμαι και σίγουρη αν ισχύει. Η πολύ κακογουστιά μπορεί να φανερώνει και κακό χαρακτήρα ή έλλειψη ηθικής. Στο λόγο του Λυσία υπέρ Αδυνάτου έλεγε «τα του σώματος δυστυχήματας τοις της ψυχής επιτηδεύμασιν ιάσθαι». Δεν έχει να κάνει η ασχήμια με την κακογουστιά, μπορεί ένας άνθρωπος να μην έχει τέλεια χαρακτηριστικά στην εμφάνισή του, όμως η ακτινοβολία που εκπέμπει μπορεί να σε προϊδεάσει τι να περιμένεις από αυτόν. Λέγεται και ένστικτο αυτό, προαίσθημα. Για παράδειγμα όταν γνώρισα τον Α.Τ. (το πρώτο μας επαγγελματικό ραντεβού ήταν στη Λεωφόρο Κνωσού, σε ένα φούρνο – καφετέρια) πρόσεξα ότι δεν ήταν ακριβώς ο άνθρωπος που θα θεωρούσα ελκυστικό ή γοητευτικό. Την πρώτη φορά που τον είδε η μητέρα μου, η οποία φυσικά έχει περισσότερη εμπειρία από τη ζωή, σχολίασε «πού τον βρήκες αυτόν, έχει κακό ματάκι». Εγώ δεν είχα προσέξει ότι τα μικρά ματάκια του κάτι κακό έκρυβαν και γενικά το βλέμμα του ήταν ύπουλο και όχι καθαρό. Η μαμά αυτή τη φορά είχε δίκιο… Στις περιπτώσεις όμως ψεύτικων φίλων και άλλων απατεώνων, όταν το ανακαλύψεις είναι πολύ αργά.
Με φρίκη διάβασα την είδηση για τον πρόσφυγα που βρήκε φρικτό και μαρτυρικό θάνατο αβοήθητος στην Κω. Έτσι γιόρτασαν τα 200 χρόνια ελευθερίας, με τον φρικτό θάνατο ενός μαύρου, παραμονή 25ης Μαρτίου. Νομίζω πως η απανθρωπιά έχει πια διαποτίσει τη ζωή μας και είναι «η γραμμή του καταστήματος». Το έζησα η ίδια, ως σύντροφος μετανάστης. Περάσαμε πολλές δυσκολίες όλα αυτά τα χρόνια, αληθινές δυσκολίες και όχι σαν αυτές που οι γόνοι και οι σταχτοπούτες «εξομολογούνται» δημόσια, γιατί προφανώς οι αιώνιες διακοπές τους κουράζουν και εντάξει, άνθρωποι είναι και αυτοί και υποφέρουν, με διαφορετικό τρόπο από τους βιοπαλαιστές, αλλά υποφέρουν. Το ρατσισμό τον γνώρισα πάρα πολύ καλά, σαν να ήταν ασυγχώρητο που εγώ, μια «καλή νύφη» (είναι και μορφωμένη πατέρα, μορφωμένη – είχε πει εφοπλιστής στον πατέρα του την ώρα του γάμου του με βασίλισσα της ομορφιάς), επέλεξα ένα «λαθρομετανάστη Πακιστανό». Κάποιοι συγγενείς τον είχαν γνωρίσει στην αρχή και σχολίασαν «δεν πειράζει που δεν έχει εδώ ιδιοκτησίες, έχετε εσείς..». Έζησα πολύ μεγάλο ρατσισμό και υπέφερα, δεν περίμενα όμως ποτέ ότι μια μέρα θα άκουγα από κρατικούς λειτουργούς ότι «ας πνιγεί άλλος ένας, όπως τόσοι άλλοι». Στο Αιγαίο, στη Μεσόγειο, στον Έβρο. Οι ρατσιστές για παράδειγμα είναι κακοί άνθρωποι. Αν αυτοί που έχουν ως χόμπι να βρίζουν τους μετανάστες στο ίντερνετ είναι μία φορά κακοί, αυτοί που αρνούνται να τους φερθούν ανθρώπινα ενώ είναι η δουλειά τους είναι εγκληματικά κακοί. Επί τη ευκαιρία θα ήθελα να πω ότι αυτοί που κατηγορούν άδικα μετανάστες επειδή ξέρουν ότι δεν έχουν χαρτιά και φοβούνται την απέλαση, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με καχυποψία τόσο από την κοινωνία όσο και από τη δικαιοσύνη. Να τιμωρούνται για τις πράξεις τους όλοι, όχι για την καταγωγή τους, τη θρησκεία τους ή την κουλτούρα τους.
Αισθάνομαι ευγνώμων που επιτρέπω στον εαυτό μου να δικαιολογήσει πράξεις και συμπεριφορές με την απλή εξήγηση «είναι κακός άνθρωπος». Είμαι ευγνώμων που έχω το δικαίωμα αυτό. Πόσο λυπάμαι για τους ανθρώπους που νόμισα ότι για την απονιά και την κακία του κόσμου φταίνει οι ίδιοι… Ίσως και ο Καρυωτάκης να ήταν ένας από αυτούς, γι’ αυτό είχε αυτό το τέλος. Το σίγουρο είναι πως ήταν καλός άνθρωπος, γιατί μέσα από την τέχνη και την ποίηση αναζητούσε τον εαυτό του και την αλήθεια. Τελικά δεν θα έρθει μια μέρα που ο Θεός θα χωρίσει τα πρόβατα από τα ερίφια, ήδη υπάρχουν πρόβατα και ερίφια. Κάτω τα χέρια σας παλιάνθρωποι από τα αρνιά. Τόσο απλά. Υπάρχουν καλοί άνθρωποι και κακοί, ασυνείδητοι, μοχθηροί.
Νομίζω οι κακοί άνθρωποι είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συναντήσει κανείς στη ζωή. Η ζωή όμως έχει και όμορφες στιγμές και μεγάλες στιγμές. Στα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας στο γυμνάσιο είχαμε κάνει ένα κείμενο που περιέγραφε μια συναισθηματική κατάσταση, αυτή της πολύ μεγάλης και απερίγραπτης χαράς. Η φιλόλογος είχε πει ότι αυτή η συναισθηματική κατάσταση λέγεται «έκσταση». Το έχετε ζήσει αυτό; Εγώ το έχω ζήσει λίγες φορές. Στο πρώτο μου ταξίδι εκτός Κρήτης. Είχαμε πάει οικογενειακώς ένα ταξίδι στη Θεσσαλία, μόλις είχα τελειώσει την πέμπτη δημοτικού. Την πρώτη φορά που μετακόμισα σε ολοκαίνουριο σπίτι. Μέχρι τότε μέναμε σε σπίτια «ευρύχωρα και ευάερα», αλλά παλιά. Ζήλευα τα καινούρια σπίτια με τα γυαλιστερά μαρμάρινα πατώματα και σαν παιδί είχα αγοράσει μια… παρκετέζα και γυάλιζα τα πατώματα με την ελπίδα να γίνουν γυαλιστερά… Στο πρώτο μου ταξίδι εκτός Ευρώπης. Αυτές ήταν οι φορές της εκστατικής χαράς για μένα. Από τα 30 μου και μετά κάθε χαρά επισκιάστηκε, κάθε όμορφη στιγμή μου βγήκε ξινή. Πλήρωσα πάρα πολύ ακριβά και δεν χρωστάω, χρωστάω μόνο ευγνωμοσύνη στους καλούς ανθρώπους που έχω συναντήσει και φυσικά στους δικούς μου ανθρώπους που ήταν δίπλα μου, όσες διαφορές ή διαφωνίες και αν είχαμε κατά καιρούς. Είναι πραγματικά πολύ εξωφρενικό το να μην έχεις πειράξει ποτέ ούτε μηρμύγκι, να έχεις υπάρξει τόσο ευσυνείδητος σαν τον Καρυτάκη και να έχουν να σου προσάψουν μόνο «τους Πακιστανούς».
*Στίχος από το ποίημα του Κ. Καρυωτάκη Αισιοδοξία
