«Δουλεύαμε από την αυγή ως τη δύση του ηλίου 7 μέρες την εβδομάδα. Όσες δούλευαν σε μηχανές τις κουβαλούσαν στην πλάτη τους φθάνοντας και φεύγοντας από τη δουλειά. Ήταν κανονικό εργοστάσιο σκλάβων. Αν συζητούσαν οι πωλήτριες απολύονταν αμέσως. Το σφύριγμα των μηχανών, το ουρλιαχτό του επιστάτη έκαναν τη ζωή ανυπόφορη».
Κλάρα Λέμλικ, Εργάτρια σε βιοτεχνία ιματισμού
Δείτε επίσης: Ο ματωμένος Μάρτης των Γυναικών
Τα παραπάνω λόγια απεικονίζουν γλαφυρά την εργασιακή πραγματικότητα που βίωναν εκατομμύρια γυναίκες στα εργοστάσια και τις βιομηχανίες της Ευρώπης και της Αμερικής από τα μέσα του 19ου αιώνα. Ιδανικό φτηνό εργατικό δυναμικό, οι γυναίκες αποτελούσαν το 56% του εργατικού δυναμικού στις βαμβακομηχανίες, το 69% στις φάμπρικες κατασκευής μάλλινων ειδών, το 70% στα μεταξουργεία και στην λινονηματουργία. Πληρώνονταν τα μισά από τους άντρες καθώς θεωρούνταν ανειδίκευτες, δούλευαν κάτω από τις πιο άθλιες και βλαβερές για την ίδια τους την υγεία συνθήκες για 12 και 16 ώρες την ημέρα, 7 μέρες την εβδομάδα. Στις εργάτριες επιβάλλονταν πρόστιμα για οτιδήποτε βάζει ο νους: Επειδή μιλούσαν, επειδή γελούσαν ή τραγουδούσαν, για τους λεκέδες από τα λάδια των μηχανών πάνω στα υφάσματα, για τα γαζιά που ήταν πολύ σφιχτά ή πολύ χαλαρά. Οι γυναίκες, όπως και τα παιδιά, ήταν για τους εργοδότες το καλύτερο εργατικό δυναμικό μιας και μπορούσαν να το τραμπουκίζουν και να το εξαναγκάζουν να υπακούει πιο εύκολα. Μεγάλη πλειοψηφία ήταν επίσης μετανάστριες.
Οι υφάντρες στους δρόμους
Γινόταν όλο και πιο φανερό στις εργάτριες πως αν δεν ενώνονταν και δεν κινητοποιούνταν, δεν θα άλλαζε ποτέ το απάνθρωπο καθεστώς κάτω από το οποίο δούλευαν.
Στις 8 Μαρτίου του 1857 είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται μαζική διαδήλωση εργατριών στη Νέα Υόρκη. Εκατοντάδες γυναίκες εργαζόμενες στα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας και στα ραφτάδικα της περιοχής κατεβαίνουν στους δρόμους διεκδικώντας «δεκάωρη δουλειά, φωτεινές και υγιεινές αίθουσες εργασίας, μεροκάματα ίσα με των αντρών». Η πορεία χτυπήθηκε από την αστυνομία και βάφτηκε στο αίμα…
Το 1903 για πρώτη φορά ιδρύεται η πρώτη γυναικεία συνδικαλιστική οργάνωση στην Αμερική (Women’s Trade Union League) η οποία θα στηρίξει τις προσπάθειες των εργατριών να δημιουργήσουν εργατικά σωματεία στους χώρους δουλειάς τους. Η οργάνωση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση μαζικών απεργιών αλλά και στην διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου για τις γυναίκες.
Η πρώτη «διεθνής» ημέρα της γυναίκας ξεκίνησε ανεπίσημα στις 28η Φεβρουαρίου του 1909, μετά από μια δήλωση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αμερικής.
«Ψωμί και τριαντάφυλλα»
Το Φλεβάρη του 1910 έγινε στη Νέα Υόρκη μια μεγάλη απεργιακή κινητοποίηση, στην οποία πήραν μέρος πάνω από 20.000 εργάτριες παραλύοντας την παραγωγή. Για 13 βδομάδες, μέσα στο καταχείμωνο, γυναίκες από 16 ως 25 χρονών διοργάνωναν και συμμετείχαν σε πικετοφορίες σε καθημερινή βάση. Η αστυνομική καταστολή και βία αλλά και οι συλλήψεις που δεχόντουσαν οι εργάτριες ήταν επίσης επί καθημερινής βάσης. Τα δικαστήρια ήταν, φυσικά, προκατειλημμένα υπέρ των εργοδοτών. Ωστόσο, η απεργία δε διαλύθηκε, παρά μόνο όταν έγιναν συμβιβασμοί στις περισσότερες επιχειρήσεις.
«Αυτό που η γυναίκα που μοχθεί και θέλει είναι το δικαίωμα στη ζωή, όχι απλά να υπάρχει – το δικαίωμα στη ζωή. Τίποτα περισσότερο από το δικαίωμα ένα απλού ανθρώπου. Η εργάτρια πρέπει να έχει το ψωμί, αλλά πρέπει να έχει και τα τριαντάφυλλα» Rose Schneiderman, 1912
Την ίδια χρονιά στο Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο των Εργαζομένων Γυναικών, η Κλάρα Τσέτκιν εμπνευσμένη από τις κινητοποιήσεις των εργατριών έθεσε το ζήτημα της διοργάνωσης μιας Διεθνούς Μέρας της Εργαζόμενης Γυναίκας. Το συνέδριο αποφάσισε ότι κάθε χρόνο, σε κάθε χώρα, θα γιορτάζεται την ίδια μέρα μια «Μέρα της Γυναίκας» με το σύνθημα «Η ψήφος για τις γυναίκες θα ενώσει τις δυνάμεις μας στον αγώνα για το σοσιαλισμό».
Ένα χρόνο αργότερα, το 1911 θεσπίζεται για πρώτη φορά η 19 Μάρτη ως επίσημα η Διεθνής Ημέρα για τη Γυναίκα σε Αυστρία, Δανία, Γερμανία και Ελβετία.
Οι αγώνες δεν τελειώνουν: Η τραγωδία του Triangle Waist
Επιστρέφοντας στο εργοστάσιο της Triangle Waist, στα μέσα του Φλεβάρη, οι γυναίκες απεργοί κατάφεραν μεν να κερδίσουν τις παραχωρήσεις όσον αφορά τους μισθούς και το ωράριο δεν κατάφεραν ωστόσο να κερδίσουν την δυνατότητα δημιουργίας σωματείου εντός του εργασιακού χώρου τους που θα απαιτούσε και θα πίεζες για ασφαλέστερες και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας. Το πόσο σημαντικό ήταν αυτό φάνηκε σχεδόν αμέσως.
Στις 25 Μάρτη του 1911, για άγνωστο λόγο ξέσπασε φωτιά στον όγδοο όροφο του κτιρίου. Οι εργάτριες ήταν κλειδωμένες από τα αφεντικά μέσα στο εργοστάσιο, μια πάγια τακτική των εργοδοτών. Η φωτιά εξαπλώθηκε αστραπιαία, καθώς τα πάντα στο χώρο ήταν εύφλεκτα, εγκλωβίζοντας δεκάδες γυναίκες πίσω από την κλειδωμένη κύρια πόρτα και τις φραγμένες από στοίβες ραπτομηχανών δευτερεύουσες εξόδους. Κάποιες κατάφεραν να ξεφύγουν από τους ανελκυστήρες που πολύ γρήγορα όμως αχρηστεύτηκαν από την φωτιά που έφθασε στα φρεάτια, ενώ άλλες διέφυγαν από το δέκατο όροφο σε ταράτσες γειτονικών κτιρίων. Πλήθος όμως εργατριών εγκλωβίστηκαν χωρίς δυνατότητα διαφυγής, ιδιαίτερα στον όγδοο και τον ένατο όροφο του κτιρίου, καθώς οι σκάλες της πυροσβεστικής έφθαναν μέχρι τον έκτο όροφο. Πολλές γυναίκες, μην έχοντας άλλη επιλογή, άρχισαν να πηδούν απελπισμένες η μια μετά την άλλη στο κενό.
Μετά το σβήσιμο της πυρκαγιάς, 146 εργαζόμενες ήταν νεκρές. Η Rose Safran, μία από τις γυναίκες που συμμετείχαν το 1909 στην απεργία εναντίον της Triangle γράφει: “Ήταν μέσα στα αιτήματά μας η τήρηση κανόνων ασφαλείας, η δημιουργία εξόδων κινδύνου. Αλλά τα αφεντικά μας αγνόησαν. Αν είχαν εκπληρωθεί τα αιτήματα της απεργίας μας, οι συντρόφισσες μας δεν θα είχαν πεθάνει.” Την επόμενη μέρα 100.000 άτομα συγκεντρώνονται έξω από το εργοστάσιο, όπου εξακολουθούν να ανασύρονται τα πτώματα των απανθρακωμένων γυναικών.
Οι ιδιοκτήτες της εταιρείας που δικάστηκαν το 1914 με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας. Φυσικά…αθωώθηκαν, καθώς υποστήριξαν ότι δεν γνώριζαν για το κλείδωμα των εξόδων, ενώ πήραν από την ασφαλιστική εταιρεία 60,000 δολάρια για ζημίες.
«Ψωμί και Ειρήνη»
Η Επανάσταση στη Ρωσία ξεκίνησε τον Φεβρυαρίου κυρίως από γυναίκες εργάτριες στη ρωσική υφαντουργία οι οποίες ζητούσαν τερματισμό του πολέμου και ψωμί. Οι απεργίες εξαπλώθηκαν παντού αναγκάζοντας λίγο καιρό μετά τον Τσάρο να παραιτηθεί και την Δούμα και τα Σοβιέτ να αναλάβουν την διακυβέρνηση.
Μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η φεμινίστρια Αλεξάνδρα Κολοντάι έπεισε τον Λένιν να καθιερώσει την 8η Μαρτίου ως εθνική γιορτή.
Η επανάσταση του Οκτώβρη στη Ρωσία και η εξουσία των μπολσεβίκων άνοιξαν μια ολοκαίνουργια σελίδα στην ιστορία της χειραφέτησης της γυναίκας από την καπιταλιστική εκμετάλλευση. «Δεν αφήσαμε», αναφέρει ο Λένιν, «με την πραγματική σημασία της λέξης, πέτρα πάνω στην πέτρα από τους αισχρούς εκείνους νόμους για την ανισοτιμία της γυναίκας, για τους περιορισμούς στα διαζύγια, για τις απαίσιες διατυπώσεις που περιβάλλανε το διαζύγιο, για τη μη αναγνώριση των εξώγαμων παιδιών, για την αναζήτηση των πατεράδων τους κ.λπ.».
Η Επανάσταση ανοίγει διάπλατα την πόρτα για τη είσοδο των γυναικών στη νομοθεσία, στη διοίκηση, στην κυβέρνηση, σ’ όλους τους δημόσιους οργανισμούς, στην οικονομία και στην ιδεολογική αναμόρφωση της κοινωνίας. Την περίοδο εκείνη πολλαπλασιάζονται τα σχολεία, τα μαθήματα και τα μέτρα που συντελούν στη μόρφωση και την προετοιμασία των γυναικών για τη συνεργασία αυτή.
Ο Λένιν υποστήριζε στην εξωκομματική συνδιάσκεψη των εργατριών της Μόσχας το Σεπτέμβρη του 1919: «Για να απελευθερωθεί ολοκληρωτικά η γυναίκα …πρέπει να συμμετέχει στην κοινωνική παραγωγική εργασία. Τότε η γυναίκα θα κατέχει την ίδια θέση με τον άνδρα. Φυσικά, εδώ δεν πρόκειται για εξίσωση της γυναίκας σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας, τον όγκο της εργασίας, τη διάρκειά της, τους όρους δουλειάς κλπ. αλλά πρόκειται για το εξής: Η γυναίκα να μην είναι καταπιεζόμενη λόγω της οικονομικής της θέσης σε διάκριση από τον άνδρα».
Γυναίκες, αντάρτισσες, μαχήτριες: Η γυναικεία χειραφέτηση στην Ελλάδα
«Στην Ελεύθερη Ελλάδα, η γυναίκα αποφασιστικά δουλεύει στην παραγωγή, κυβερνάει πλάι στον άνδρα στη λαϊκή εξουσία, είναι γερό στήριγμα στο ΔΣΕ. Χιλιάδες αγωνίστριες στη σκλαβωμένη Ελλάδα σκάβουν το λάκκο του νεοφασισμού, αλύγιστες μπροστά στον κίνδυνο και την τρομοκρατία. Και στο βουνό γράφουν καινούριες δοξασμένες σελίδες, με το φλογερό τους πατριωτισμό, οι αντάρτισσες του Δημοκρατικού μας Στρατού» (Περιοδικό του ΔΣΕ, τεύχος Απρίλη 1948, σελ. 130)
Στα χρόνια του τριάντα οι κομμουνίστριες δούλεψαν δραστήρια στις γυναίκες ενάντια στον φασισμό και τον πόλεμο. Προέβαλαν σοβαρή και ενωμένη αντίδραση ενάντια στη φασιστική δικτατορία τόσο πριν εγκαθιδρυθεί όσο και μετά την εγκαθίδρυσή της το 1936. Τα χρόνια της ιταλικής επίθεσης και μετέπειτα της ναζιστικής κατοχής 1940 – 1944 αλλά και τις μέρες του Δεκέμβρη οι γυναίκες συμμετείχαν ενεργά στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη και από την θέση της μαχήτριας. Η ΕΑΜική αντίσταση ήταν σταθμός για την μαζική τους δράση. Για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία ψήφισαν οι γυναίκες το 1944, για την ανάδειξη εθνικού συμβουλίου, την περίοδο της λαϊκής εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα. Με διάταγμα της Κυβέρνησης του Βουνού δόθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι και αναδείχτηκαν 5 γυναίκες αντιπρόσωποι στο Εθνικό Συμβούλιο. Γυναίκες εκλέχτηκαν στα όργανα της λαϊκής αυτοδιοίκησης. Επίσης συμμετείχαν στην σύνθεση των δικαστηρίων και ήταν απόλυτα ισότιμες με τους άντρες, ως δικαστές.
Το 1946 ιδρύθηκε η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΟΓ) από 35 γυναικείους συλλόγους και οργανώσεις. Οι σκοποί της οργάνωσης ήταν: α) Η προστασία της μητέρας και του παιδιού, β) η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ισοτιμία των γυναικών και γ) η άμυνα κατά του φασισμού και εμπέδωση της ειρήνης.
Το 1ο Πανελλαδικό Συνέδριο της ΠΟΓ (Μάης 1946) εξέδωσε ψήφισμα που παραδόθηκε στη Βουλή και διακήρυσσε την ανάγκη αναγνώρισης ίσων πολιτικών δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών: «Να δοθούν και στην Ελληνίδα πολιτικά δικαιώματα ίσια με τον άντρα για να εκλέγει και να εκλέγεται στις δημοτικές και στις βουλευτικές εκλογές».
Η ΠΟΓ λειτούργησε δύο χρόνια και συγκέντρωσε στις γραμμές της δεκάδες χιλιάδες γυναίκες.
Οι γυναίκες συμμετείχαν ένοπλες και σε μαζική κλίμακα στον Δημοκρατικό στρατό Ελλάδας. Το 30% των μάχιμων τμημάτων του, πάνω από οκτώ χιλιάδες, ήταν γυναίκες. Σε 688 ανέρχονταν οι γυναίκες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Σε 55 απονεμήθηκαν μετάλλια ανδρείας. 244 προήχθησαν για ανδραγαθίες. Εκατοντάδες πήραν έπαινο για τους ηρωισμούς τους. Η συμμετοχή των γυναικών στα στρατιωτικά τμήματα ανέβαζε την άμιλλα και τη μαχητικότητα των ανταρτών και έριχνε το ηθικό του αντίπαλου. Υποχρέωσε και τους μαχητές σε όλη την ιεραρχία του δημοκρατικού στρατού να αναγνωρίσουν την αξία τους. Το 1948 καθιερώθηκε ο θεσμός των πολιτικών επιτρόπων του ΔΣΕ.
Η Ελληνίδα κερδίζει το δικαίωμα Ψήφου
Η Ελληνική Βουλή ψηφίζει το νόμο 2159 στις 28 Μαΐου 1952 ο οποίος παραχωρεί ίσα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Ωστόσο δεν ασκείται το δικαίωμα στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου αφού δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Λίγους μήνες αργότερα, όμως, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Πρόκειται για την Ελένη Σκούρα, του Ελληνικού Συναγερμού, η οποία μαζί με την Βιργινία Ζάννα, του Κόμματος Φιλελευθέρων, υπήρξαν οι πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα.
Σε βουλευτικές εκλογές, οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά στις 19 Φεβρουαρίου 1956, οπότε η Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ και η Βάσω Θανασέκου της Δημοκρατικής Ένωσης κέρδισαν την είσοδό τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Μάλιστα η Λίνα Τσαλδάρη έγινε και η πρώτη γυναίκα υπουργός, αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή. Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια χρονιά εξελέγη και η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα στην Κέρκυρα. Πρέπει να περάσουν ακόμα δυο δεκαετίες, ώσπου το Σύνταγμα του 1975 να ορίσει επιτέλους ότι «οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι».
Θα μας έπαιρνε δεκάδες σελίδες να γράψουμε για τους αγώνες των γυναικών κατά της Χούντας, για τις γυναίκες που πήραν μέρος στα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου κι είδαν έπειτα τον εαυτό τους να συνθλίβεται στα υπόγεια της Μπουμπουλίνας. Για αυτό αφήνουμε το ντοκυμαντέρ της Αλίντα Δημήτρια «Τα κορίτσια της Βροχής» και τις γυναίκες που πήραν μέρος να μιλήσουν…
