Του Μανόλη Αστυρακάκη
Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; (Διονύσιος Σολωμός)Θα συνεχίσουμε σήμερα το γλωσσικό ταξίδι, το παιγνίδι των λέξεων της “κοινής νεοελληνικής” γλώσσας μας. Δηλαδή, της γλώσσας που μιλάμε όλοι εμείς, ο λαός, για να συνεννοούμαστε. Και πρέπει να την αγαπάμε τη γλώσσα μας, γιατί είναι πολύ όμορφη και κουβαλάει από τα βάθη των αιώνων ένα ανεκτίμητο πλούτο! Να μην αφήσουμε ποτέ χέρσο το χωράφι της, διαρκώς να το καλλιεργούμε! Είναι η γλώσσα της παράδοσης, των δημοτικών τραγουδιών, που είναι συνέχεια των τραγουδιών του Ομήρου, του Ευριπίδη, του Ερωτόκριτου!Συνεχίζοντας το παιγνίδι μας, ας δούμε τώρα μερικές λέξεις και φράσεις, που συχνά ξεφυτρώνουν σαν ζιζάνια στην ομιλία μας:Είναι αλήθεια ότι σε όλους αρέσει να διανθίζουν τον λόγο τους με λέξεις ή φράσεις λόγιες, που καμιά φορά μάλιστα έρχονται κατευθείαν από την αρχαία Ελληνική. Όμως συχνά γίνεται παραποίηση του γραμματικού τύπου ή της σύνταξης.
Λέμε λοιπόν “υπέρ του δέοντος”, ενώ το σωστό είναι “υπέρ το δέον”. Δηλαδή με Αιτιατική, υπέρ το δέον, όταν δείχνει υπέρβαση, το παραπάνω, και με Γενική, όταν δείχνει υπεράσπιση, π.χ. ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν.
Σύγχυση πολλή γίνεται με την αυτοπαθή αντωνυμία “ἑαυτόν”. Η αντων. στα αρχ. ελλην. έχει τρία πρόσωπα: ἐμαυτόν, σεαυτόν (σαυτόν), ἑαυτόν (και στον πληθ. ἡμᾶς αὐτούς κ.λπ.). Όμως συχνά γίνεται χρήση του γ΄ προσώπου, “εαυτόν”, για όλα τα πρόσωπα, π.χ. εγώ υπερέβαλα εαυτόν, εσύ υπερέβαλες εαυτόν, αυτός υπερέβαλε εαυτόν. Προφανώς το μόνο σωστό είναι στο γ’ πρόσωπο, αυτός υπερέβαλε εαυτόν. Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να πούμε σήμερα “υπερέβαλα εμαυτόν”! Γι’ αυτό, το πιο σωστό θα ήταν να λέμε: τον εαυτό μου, τον εαυτό σου, τον εαυτό του, τους εαυτούς μας κ.λπ.
Τα ρήματα “αιτούμαι” και “δικαιούμαι” συντάσσονται με Αιτιατική. Είναι σωστό να λέμε αιτούμαι άδεια και όχι αιτούμαι άδειας (η χρήση του βέβαια είναι σπάνια, ίσως μόνο στις αιτήσεις σε δημόσιες υπηρεσίες). Πιο συχνά ακούγεται το ρήμα “δικαιούμαι”. Είναι λοιπόν σωστό να λέμε δικαιούμαι δάνειο και όχι δικαιούμαι δανείου. Η σύγχυση ίσως προήλθε από τη σύνταξη του ονόματος “δικαιούχος” με προσδιορισμό σε Γενική, π.χ. ο δικαιούχος δανείου.
“Το παρών”, το παρόν! Η λέξη “το παρών” είναι, είναι μια τυπική λέξη, άκλιτη, που λειτουργεί ως επιφώνημα (είναι η Μετοχή, παρών , παρούσα, παρόν, παρόντες κ.πλ.). Δεν είναι σωστό λοιπόν να λέμε, έδωσα το παρόν, αλλά, έδωσα το παρών. Φυσικά , η λέξη το παρόν είναι ο γνωστός χρονικός προσδιορισμός: το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον. Θα δούμε βέβαια και τη Μετοχή “παρόν” που προσδιορίζει ουσιαστικό ουδετέρου γένους, π.χ. όλο το σόι ήταν παρόν.
Τέλος, για μερικές λέξεις: Λέμε “βρόχος”(=θηλιά), και όχι βρόγχος, “αντεπεξέρχομαι”, και όχι ανταπεξέρχομαι, “σβήνω”(έσβησα), και όχι σβύνω(έσβυσα).Υ.Γ. Ελευθερία και γλώσσα, λοιπόν, αγαπητέ μας Διονύσιε! Και σήμερα θα φώναζες, Ελευθερία και Παιδεία! Παιδεία Δημόσια και Δωρεάν, ελεύθερη και αδέσμευτη και όχι χαλιναγωγημένη και υπό αστυνομική επιτήρηση!
