Τα πρακτικά της διαδικτυακής εκδήλωσης του Δικτύου για την Καθολική Κάλυψη Υγείας και την Υπεράσπιση της Δημόσιας Περίθαλψης με θέμα : “Εμβόλια χωρίς πατέντες για όλους: η ΕΕ μπροστά στην πρόκληση της καθολικής κάλυψης”.
Το ζήτημα της διαχείρισης των εμβολίων Covid-19 ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, απαλλαγμένο από το κέρδος, προσβάσιμο προς όλους, τέθηκε κατά τη δημόσια διαδικτυακή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του «Δικτύου για την Καθολική Κάλυψη Υγείας και την Υπεράσπιση της Δημόσιας Περίθαλψης» στις 20 Ιανουαρίου 2021 με θέμα: «Εμβόλια χωρίς πατέντες για όλους: Η ΕΕ μπροστά στην πρόκληση της καθολικής κάλυψης» και ομιλητές τον τ. Υπ. Υγείας κ. Ανδρέα Ξανθό, Τομεάρχη Υγείας Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ, τον κ. Γιώργο Παπανικολάου, Επ. Καθηγητή στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, τον κ. Απόστολο Βεΐζη, διευθυντή προγραμμάτων των ‘’Γιατρών Χωρίς Σύνορα” και τον κ. Γιάννη Νάτση, μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκου.
Χαιρετισμό απηύθυνε ο κ. Δημήτρης Παπαδημούλης, Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Παρεμβάσεις πραγματοποίησαν επίσης, η κα Κατερίνα Αντωνίου, τ. Πρόεδρος ΕΟΦ, Αν. Καθηγήτρια Φαρμακολογίας στο Παν/μιο Ιωαννίνων και ο κος Γιάννης Καλομενίδης, Αν. Καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και υπεύθυνος της Μονάδας CoViD-19 του Ευαγγελισμού, ενώ ο Πάνος Παπαδόπουλος, διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ανδρέα Ξανθού συντόνισε τη συζήτηση.
Όπως συνομολογήθηκε από τους ομιλητές και ομιλήτριες, η άρση των πνευματικών δικαιωμάτων στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (“πατέντες”) θα ενισχύσει αποφασιστικά τη δυνατότητα άμεσης και μαζικής παραγωγής εμβολίων με σκοπό την καθολική εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού και άρα την ταχύτερη προστασία της Δημόσιας Υγείας, ενώ, αντίθετα, τα πεπερασμένα παραγωγικά όρια των φαρμακοβιομηχανιών, οι οποίες παράγουν το εμβόλιο, αποτελούν τροχοπέδη.
Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, τονίστηκε απ’ όλους τους ομιλητές, δε μπορεί να γίνονται αντικείμενο μονοπωλιακής εκμετάλλευσης ειδικά στις παρούσες συνθήκες που καθιστούν επιτακτικής σημασίας τη γρήγορη ανοσοποίηση του γενικού πληθυσμού και τη δημιουργία συλλογικής ανοσίας απέναντι στον SARS-CoV-2.
Για το στόχο αυτό απαιτείται συστράτευση προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων, ακαδημαϊκών, υγειονομικών, οργανώσεων ασθενών και κοινωνίας των πολιτών προς την κατεύθυνση της διάθεσης των εμβολίων προς όλους χωρίς ανισότητες.
Παρακάτω συνοψίζονται τα κύρια σημεία από τις εισηγήσεις των συμμετεχόντων: 2
Δημήτρης Παπαδημούλης: “Το αίτημα για εμβόλιο δημόσιο αγαθό δεν είναι αριστερή ιδεοληψία αλλά πραγματική ανάγκη”
Ο κ. Δ. Παπαδημούλης, επέστησε την προσοχή όλων στην κοινή παραδοχή “αν δεν είμαστε όλοι ασφαλείς δεν είναι κανείς ασφαλής”, επαναλαμβάνοντας την ρήση του κ. Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, ΓΓ Δ/ντή του ΠΟΥ αναπτύσσοντας στη συνέχεια την κεντρική θέση της ομιλίας του σύμφωνα με την οποία το εμβόλιο κατά του SARS-CoV-2 θα πρέπει να αποτελεί δημόσιο αγαθό.
Ο αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπογράμμισε ότι η ανακάλυψη των εμβολίων δεν αποτέλεσε προϊόν ρίσκου ιδιωτικών συμφερόντων αλλά στηρίχθηκε κατά βάση σε δημόσιες δαπάνες για έρευνα και παραγωγή από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πυκνώνουν οι φωνές, όπως δήλωσε, οι οποίες απαιτούν “να σπάσουμε το ταμπού” ότι το φάρμακο είναι εμπόρευμα και υποχρεωτικά υπόκειται σε πατέντες. Η καθυστέρηση στην παραγωγή και παράδοση των εμβολίων από τις κατασκευάστριες εταιρείες μας υποχρεώνει να αναζητήσουμε λύσεις. Επεσήμανε ότι ειδικά για την Ελλάδα η ανάγκη άμεσης και μαζικής προμήθειας εμβολίων είναι επιτακτικής σημασίας, καθώς σύμφωνα με στοιχεία η χώρα μας κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μίας πανευρωπαϊκής καταγραφής διανομής δόσεων εμβολίων.
( β λ . hrps://www.staxsta.com/staxsxcs/1196071/covid-19-vaccinaxon-rate-in-europe-by-country/? Ñclid=IwAR2W8_iQYKe2pNIBnsfXxxf75E4ZHHx5nv7TQowEvVfOX2rwifH0vO722Eo)
Τόνισε, τέλος, ότι η ανθρώπινη ζωή και η προστασία της δημόσιας υγείας υπερέχουν των κερδών και των ιδιωτικών συμφερόντων, και στο πλαίσιο αυτής η Ευρωομάδα της Αριστεράς έχει αποφασίσει να εντείνει τη σχετική καμπάνια και να ενώσει δυνάμεις με την κοινωνία των πολιτών και την επιστημονική κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό η GUE/NGL αποφάσισε να οργανώσει το Φεβρουάριο του 2021 μια μεγάλη διαδικτυακή ευρωπαϊκή ημερίδα έτσι ώστε να συγκροτηθεί μία μεγάλη προοδευτική συμμαχία με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων, εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών αλλά και ανθρώπων που έχουν ειδική γνώση για το θέμα η οποία θα μπορέσει να επεξεργαστεί και να εισηγηθεί μία πρόταση η οποία θα υπερβεί τα εμπόδια που θέτει η πολιτική της “πατέντας”.
Η άρση της πατέντας για τα εμβόλια, κατέληξε, “δεν είναι ιδεοληψία της Αριστεράς αλλά πιεστική ανθρώπινη ανάγκη.”
Ανδρέας Ξανθός: Στο θέμα της πατέντας συγκρούεται το δικαίωμα της ισότιμης πρόσβασης των ανθρώπων με το εταιρικό «δικαίωμα» στο υπερκέρδος
Κεντρικό σημείο της τοποθέτησης του Τομεάρχης Υγείας της Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ- τ. Υπ. Υγείας, κ. Α. Ξανθό, αποτέλεσε το δικαίωμα των πολιτών του κόσμου, της Ευρώπης, της χώρας μας, να έχουν άμεση πρόσβαση σε μια ένα επίτευγμα της παγκόσμιας επιστήμης το οποίο που θωρακίζει την ατομική τους αλλά και τη δημόσια υγεία.
Στο δικαίωμα αυτό αντίκειται το «δικαίωμα» των εταιρειών, των μεγάλων πολυεθνικών του φαρμάκου, να διατηρούν και να περιφρουρούν ως το «άγιο δισκοπότηρο», την υπόθεση της πνευματικής ιδιοκτησίας και του υπερκέρδους που συνεπάγεται.
Ωστόσο η λογική της καπιταλιστικής αγοράς, δηλαδή αφενός του θεσμικού μονόδρομου και αφετέρου του εμπορικού μονοπωλίου με σκοπό τη συσσώρευση κεφαλαίων, στις παρούσες συνθήκες μπορεί να αποβεί ολέθρια καθυστερώντας την παραγωγή εμβολίων και προκαλώντας ανισότητες ανάμεσα στα κράτη.
Ως παράδειγμα, ο κ. Ξανθός ανέφερε ότι επί του παρόντος μόλις 51 χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν πρόσβαση στα εμβόλια (περίπου το 1/4 των χωρών του πλανήτη), ενώ υπάρχουν χώρες ακόμα και στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, γειτονικές προς τη χώρα μας, όπως τα Δυτικά Βαλκάνια , η Αλβανία , η Βόρεια Μακεδονία, οι οποίες δεν έχουν καθόλου πρόσβαση στα εμβόλια.
Σύμφωνα με τον κ Ξανθό, η πανδημία ανάγκασε την Ευρώπη να κινηθεί προς μία σωστή κατεύθυνση που ήταν η κεντρική διαπραγμάτευση και η συμφωνία προαγοράς δόσεων επαρκών για να καλύψουν με έναν ισότιμο τρόπο και με βάση πληθυσμιακά κριτήρια όλους τους πολίτες της Ευρώπης. Τώρα όμως αυτό πρέπει να συνεχιστεί και να αναβαθμιστεί με πολιτικές πρωτοβουλίες που υπό το πρίσμα των αυξημένων αναγκών και αμφισβητώντας τα «ιερά και τα όσια» του διεθνούς εμπορικού δικαίου, θα διασφαλίσουν στην πράξη το εμβόλιο ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό.
Η χώρα μας τόνισε ο τ. Υπουργός Υγείας, ακριβώς επειδή είναι σε δυσμενέστερη θέση σε επίπεδο διμερών σχέσεων και διαπραγματεύσεων, οφείλει και έχει συμφέρον να ενισχύσει, να στηρίξει και να πιέσει στο να υλοποιηθεί χωρίς προβλήματα, στον ταχύτερο δυνατό χρόνο η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία και μάλιστα με το πιο προχωρημένο βήμα που είναι η άρση της προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Γιώργος Παπανικολάου: Ήρθε η ώρα να μοιραστούμε τα δεδομένα για να δράσουμε πιο γρήγορα
Αφετηρία της εισήγησης του κ. Γ. Παπανικολάου, Επ. Καθηγητή στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, αποτέλεσε η παρατήρηση ότι το ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας στον φαρμακευτικό τομέα δεν είναι ούτε πρωτοφανές, ούτε πρόσκαιρο, θέτοντας έτσι το ευρύτερο πλαίσιο αδειοδότησης της “ευρεσιτεχνίας” το οποίο εξάλλου προβλέπεται από τις διεθνείς συμβάσεις σε περίπτωση έκτακτων καταστάσεων όπως την παρούσα, αναφερόμενος και στην Συμφωνία για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου, γνωστή ως TRIPs, η οποία συνιστά τμήμα των συμφωνιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (σ.σ.: Η TRIPS διευρύνθηκε χάρη στη Διακήρυξη της Ντόχα, μια πρωτοβουλία των αναπτυσσόμενων χωρών να διασφαλίζεται ισότιμη πρόσβαση σε ιατροτεχνολογικά προϊόντα. Στη συνέχεια εγκρίθηκε σχετικό Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 12ης Ιουλίου 2007 σχετικά με τη Συμφωνία TRIPS και την πρόσβαση στα φάρμακα).
Ο κ. Παπανικολάου τόνισε την ανάγκη ύπαρξης ισχυρής πολιτικής βούλησης σε διεθνές επίπεδο προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος συναινετικής λύσης, επισημαίνοντας το σχέδιο Κόστα Ρίκα του Π.Ο.Υ. -δεξαμενή τεχνολογιών για την αντιμετώπιση του κοροναϊού-, το οποίο ενώ κινήθηκε σε αυτό το πνεύμα και αρχικά έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής, δεν απέδωσε καρπούς.
“Φαίνεται λοιπόν ότι η πολιτική βούληση είναι να μη δυσαρεστήσουμε τις εταιρείες γιατί αυτό ίσως έχει συνέπειες στις εταιρείες, όχι στον τομέα των εσόδων, αλλά συμβολικές: ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν και αλλιώς” είπε ο κος Παπανικολάου, γιατί αν αποδειχτεί πως μπορεί να εφαρμοστεί ένα άλλο μοντέλο στην παραγωγή και διακίνηση του φαρμάκου, πράγμα το οποίο θα επιφέρει ριζοσπαστικές αλλαγές.
Επιπρόσθετα ο Καθηγητής ανέδειξε μία εγγενή αντίφαση στην ευρωπαϊκή φαρμακευτική πολιτική: ενώ δαπανώνται δημόσιοι πόροι για την έρευνα και την ανακάλυψη ιατροφαρμακευτικών προϊόντων, δεν υπάρχει ανταποδοτικότητα, καθώς τα παραγόμενα προϊόντα εμφανίζονται ως ιδιοκτησία των ιδιωτικών εταιρειών, ενώ το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο δεν προστατεύει έτσι το δημόσιο συμφέρον. Στον αντίποδα του συγκεκριμένου νομοθετικού υποδείγματος βρίσκεται το αμερικάνικο δίκαιο, το οποίο περιλαμβάνει σχετικές προβλέψεις, μολονότι δεν εφαρμόζονται.
Καταλήγοντας, ο κος Παπανικολάου, έκρινε ότι αυτό που απαιτείται από την Ε.Ε. είναι να προωθήσει την ανοιχτή επιστήμη, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το συμφέρον των φορολογουμένων και να μην εγκαθιδρύονται από το δημόσιο χρήμα, μονοπώλια. “Δεν μιλάμε για αγορές και ελεύθερο ανταγωνισμό” υπογράμμισε, “αλλά για την απονομή μονοπωλιακών δικαιωμάτων τα οποία στην τελική ανάλυση εμποδίζουν τον ανταγωνισμόαποκλείοντας παράλληλα το δημόσιο από την καινοτομία”.
Γιάννης Νάτσης: Είναι θέμα πολιτικής βούλησης και συντονισμού
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το δημόσιο χρηματοδότησε την έρευνα για τα εμβόλια δίνοντας ως λευκή επιταγή πάρα πολλά χρήματα προς τις φαρμακευτικές εταιρείες. Επομένως έχει την υποχρέωση να συμπεριφερθεί ως ένας συνετός επενδυτής και να προασπίσει το δημόσιο συμφέρον και το δημόσιο χώρο, εξήγησε ο κ Νάτσης, εκπρόσωπος μιας πανευρωπαϊκής συμμαχίας ασθενών και μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ), υπογραμμίζοντας ότι η Ευρώπη διαθέτει ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη η οποία αν χρησιμοποιηθεί, οι εταιρείες θα συμμορφωθούν.
Σύμφωνα με τον κ. Νάτση, τώρα είναι μία ευκαιρία για την Ευρώπη, όχι μόνο για φτηνά εμβόλια, αλλά και να στηρίξει την ιατρική καινοτομία που είναι πολύ σημαντική τόσο για τις σπάνιες παθήσεις, την ογκολογία όσο και σε πάρα πολλούς τομείς.
Ο κ. Νάτσης στηλίτευσε το εξοργιστικό καθεστώς αδιαφάνειας με τις μυστικές συμβάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τους φαρμακευτικούς κολοσσούς για την προαγορά αυτών των εμβολίων, τονίζοντας ότι μόνο η απόλυτη διαφάνεια από Ε.Ε. μπορεί να αντιμετωπίσει όσους εκφράζουν ένα σκεπτικισμό σε σχέση με τα εμβόλια απαντώντας παράλληλα και στην ευρύτερη δυσπιστία των πολιτών στο σύστημα έγκρισης των φαρμάκων και των εμβολίων.
Απόστολος Βεΐζης: Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μία πανδημία όταν δεν έχουν πρόσβαση στα εμβόλια όλοι;
Αυτό που βλέπουμε ουσιαστικά να συμβαίνει με τα εμβόλια είναι ένα Απαρτχάιντ που για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα δεν είναι καινούργιο, επεσήμανε, ο διευθυντής προγραμμάτων των ΓΧΣ στην Ελλάδα, κ. Απόστολος Βεϊζης υπογραμμίζοντας ότι οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες θα έχουν πρόσβαση στο εμβόλιο το 2022, ενώ η Αφρική θα έχει πρόσβαση το 2023 στην καλύτερη των περιπτώσεων.
Σύμφωνα με τον κ. Βεϊζη, ο αποκλεισμός λόγω των πατεντών και η απεμπόληση της ευθύνης για τη δημόσια υγεία από την πλευρά των Κυβερνήσεων, έχει ως αποτέλεσμα περισσότεροι από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι να μην έχουν πρόσβαση στα βασικά φάρμακα που θα τους επιτρέψουν να συνεχίσουν τη ζωή τους.
Αν και εφόσον τα κράτη αναλάβουν τη διαχείριση των συστημάτων δημόσιας υγείας προκειμένου να μην συνιστά πολυτέλεια η πρόσβαση στα εμβόλια και στα φάρμακα, τα προβλήματα λύνονται τόνισε ο κ. Βεϊζης. Ως παράδειγμα ανέφερε την καμπάνια των ΓΧΣ το 2003 με τίτλο «Φάρμακα για τις ξεχασμένες ασθένειες», όπου χρηματοδοτήθηκαν οι ερευνητές του δημοσίου τομέα, με αποτέλεσμα σε πολύ λίγα χρόνια, επειδή δεν υπήρχε πια πατέντα, να ανακαλυφθεί φάρμακο για την ελονοσία που κοστίζει λιγότερο από 1 ευρώ. Επίσης, όπως σημείωσε, λείπει η διαφάνεια για το πραγματικό κόστος, αναφέροντας τα παραδείγματα των φαρμάκων για τον HIV, όπως και για τη θεραπεία της ηπατίτιδας C, που κοστίζουν δεκάδες χιλιάδες ευρώ ανά θεραπεία ενώ το κόστος της δεν ξεπερνά τα 160 ευρώ.
Πάνος Παπαδόπουλος: Τα πλούσια κράτη θα έχουν πολλαπλάσια οφέλη εάν χρηματοδοτήσουν το πρόγραμμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Αν τα πλούσια κράτη πληρώσουν τα 20 δισεκατομμύρια τα οποία απαιτεί το πρόγραμμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (COVAX) ώστε να διασφαλιστεί πρόσβαση στα φάρμακα και στα εμβόλια και για τις φτωχές χώρες του κόσμου, τότε οι ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου θα έχουν να λαμβάνουν 446 δισεκατομμύρια στην επόμενη πενταετία, 20 φορές δηλαδή παραπάνω σε βάθος περίπου πενταετίας σύμφωνα με μελέτη του ιδρύματος Bill και Melinda Gates τόνισε ο κ. Παπαδόπουλος.
Μπορεί το ποσό να ακούγεται μεγάλο, αλλά, όπως εύλογα διαπίστωσε, αν υπολογίσουμε ότι αυτή τη στιγμή έχουν δοθεί τρισεκατομμύρια από τις πλούσιες χώρες του πλανήτη για τη στήριξη των οικονομιών τους, καταλαβαίνουμε ότι είναι ένα ελάχιστο ποσό μπροστά στα πολύ μεγάλα κέρδη που θα τους αποφέρει.
Γιάννης Καλομενίδης: Απαιτείται πολιτική απόφαση γιατί το όνειρο του εμβολίου καταρρέει.
Οι εξελίξεις με τα εμβόλια ακυρώνουν τη λογική που υπαγόρευε “κάντε λίγη υπομονή, μη ζητάτε ενίσχυση του ΕΣΥ, της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας που υποστηρίζουν οι αριστεροί”, σημείωσε ο Αναπληρωτής Καθηγητής Πνευμονολογίας στο ΕΚΠΑ και Υπεύθυνος της μονάδας Covid στον Ευαγγελισμό, Γιάννης Καλομενίδης. Ο Καθηγητής θεωρεί ότι απαιτείται πολιτική απόφαση για την συνολική αντιμετώπιση ενός προβλήματος που θα η διάρκεια του δεν έχει προσδιοριστεί.
Ο μόνος περιορισμός για την ανάπτυξη των απαραίτητων εμβολίων που θα αναχαιτίσουν την απειλή της πανδημίας είναι η πολιτική απόφαση που λέει ότι – παρά το γεγονός ότι πληρώσαμε 12 δισεκατομμύρια στις ΗΠΑ και 2.5 δισεκατομμύρια ως Ευρωπαϊκή Ένωση για την έρευνα – δεν σας επιτρέπουμε να παράγετε το εμβόλιο, απόφαση όπως υπογράμμισε ο κ Καλομενίδης, εντελώς αρνητική και επικίνδυνη για τη Δημόσια Υγεία και το μέλλον του κόσμου.
Κατερίνα Αντωνίου: Χρειάζεται βούληση για να αλλάξει ηφαρμακευτική νομοθεσία έτσι ώστε να αποκτηθεί η δυνατότητα παραγωγής των φαρμάκων και των εμβολίων.
Στην ανάγκη ανάπτυξης μιας στρατηγικής που θα επενδύσει σε προγράμματα ανοιχτών δεδομένων και πηγών (opensource) παντού προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις πατέντες που περιβάλλουν ένα φάρμακο ή εμβόλιο και το ασύμφορο κόστος για τα κράτη που καταλήγει ως εμπορικό προϊόν, αναφέρθηκε κατά την παρέμβασή της, η κα Κατερίνα Αντωνίου, τ. Πρόεδρος ΕΟΦ και Αν. Καθηγήτρια Φαρμακολογίας στο Παν/μιο Ιωαννίνων.
Όπως τόνισε, ο μοναδικός μοχλός ανάπτυξης για να έχουμε φάρμακα είναι η επένδυση του κράτους στην ανάπτυξη της βασικής έρευνας σε ένα επίπεδο πρωτογενών μορφών το οποίο θα μπορέσει να υποστηρίξει την υγεία για όλους, κάτι που για να επιτευχθεί απαιτείται από την Ευρώπη να δημιουργήσει ένα κανονιστικό πλαίσιο που να ελέγχει την πρώτη ύλη και για ανάγκες Δημόσιας Υγείας και έκτακτες, να κάνει αποδεκτή τη δυνατότητα παραγωγής του τελικού προϊόντος από χώρες που μπορούν να παράγουν σε μεγαλύτερη εμβέλεια από την Ευρώπη.
