Δίκες σε Ελλάδα και Ιταλία
Eξι χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη ναυτική τραγωδία στα νερά της Αδριατικής, όταν το επιβατηγό-οχηματαγωγό «Norman Atlantic», σημαίας Ιταλίας και ναυλωμένο από την ελληνική εταιρεία ΑΝΕΚ, που εκτελούσε δρομολόγιο Πάτρα-Ηγουμενίτσα-Ανκόνα, τυλίχτηκε στις φλόγες, 32 ναυτικά μίλια βορειοδυτικά των Οθωνών.
Οι περισσότεροι από 450 επιβάτες έζησαν μια εφιαλτική νύχτα καθώς εγκλωβίστηκαν στο κατάστρωμα του πλοίου, αντιμέτωποι με τσουχτερό κρύο, δυνατή βροχή, χαλάζι και πολύ δυνατούς ανέμους.
Η δραματική και πολύ δύσκολη επιχείρηση διάσωσης από αέρος, οι απεγνωσμένες εκκλήσεις των επιβατών για βοήθεια και η αγωνία τους να κρατηθούν ζωντανοί μεταδίδονταν ζωντανά από τα ΜΜΕ για περισσότερες από 40 ώρες. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό: 12 νεκροί και 18 αγνοούμενοι μέχρι σήμερα.
Ακολούθησε αλαλούμ και μια πρωτοφανής δυσχέρεια συνεννόησης ανάμεσα στις ελληνικές και ιταλικές λιμενικές αρχές τόσο για την επιχείρηση διάσωσης όσο και για τον κατάλογο νεκρών, διασωθέντων και αγνοουμένων. Μέρες μετά την τραγωδία συγγενείς επιβατών, κρατώντας φωτογραφίες, αναζητούσαν απελπισμένοι κάποιο νέο, ενώ 18 μέρες μετά την τραγωδία οι σοροί επιβατών δεν είχαν παραληφθεί από τους οικείους τους. «Εμείς κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν.
Τη διαχείριση ανέλαβε η Ρώμη και δυστυχώς ήμασταν υποχρεωμένοι να την ακολουθήσουμε», είπαν στελέχη της ηγεσίας του Λιμενικού Σώματος σε πολύωρη συνέντευξη Τύπου στο υπουργείο Ναυτιλίας, παρουσία του τότε υπουργού Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη.
Ωστόσο, βροχή ήταν οι καταγγελίες των ναυτεργατικών σωματείων για το πώς δόθηκε άδεια απόπλου σε ένα πλοίο φορτωμένο με εκατοντάδες οχήματα και ενώ έπνεαν άνεμοι έντασης 9-10 Μποφόρ, όπως επίσης για την κατάσταση και την οργανική σύνθεση του πλοίου καθώς, σύμφωνα με τα σωματεία, αυτή δεν κάλυπτε τις ανάγκες ειδικά σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Τα αίτια της φωτιάς
Από την έκθεση των Ιταλών εμπειρογνωμόνων προέκυψε ότι η φωτιά ξέσπασε στο γκαράζ 4 από φορτηγό μεταφοράς ψαριών που είχε σε λειτουργία το ντιζελοτροφοδοτούμενο μοτέρ του για συνεχή οξυγόνωση του θαλάμου μεταφοράς του φορτίου. Αυτό δεν αποσυνδέθηκε όπως έπρεπε και δεν συνδέθηκε σε πρίζα του πλοίου. Προέκυψε, επίσης, από καταθέσεις ότι οδηγοί φορτηγών είχαν τη δυνατότητα να ανεβοκατεβαίνουν στο γκαράζ 4, παρ’ όλο που απαγορεύεται, ενώ οδηγός φορτηγού που ήταν στο γκαράζ 4 όταν ξέσπασε η φωτιά, συνάντησε περίπου δέκα λαθρεπιβάτες που προσπαθούσαν να απεγκλωβιστούν.
Οι παραλείψεις του Ιταλού πλοίαρχου ήταν εγκληματικές: η Γέφυρα καθυστέρησε να αντιδράσει στις πρώτες ενδείξεις καπνού, το σύστημα κατάσβεσης ενεργοποιήθηκε σε λάθος κατάστρωμα, δεν δόθηκαν οδηγίες στο ιταλικό και ελληνικό πλήρωμα και δεν εφαρμόστηκε σχέδιο έκτακτης ανάγκης, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει έλεγχος και καθοδήγηση των επιβατών που αναζητούσαν μόνοι τους σωσίβια και εξόδους διαφυγής.
Υστερα από έξι χρόνια οι οικογένειες θυμάτων/αγνοουμένων και οι διασωθέντες αναμένουν δικαίωση. Σε εξέλιξη είναι δύο παράλληλες δίκες σε Ελλάδα και Ιταλία επειδή εμπλεκόμενοι στο δυστύχημα είναι αφ’ ενός η πλοιοκτήτρια ΑΝΕΚ (ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Γιάννης Βαρδινογιάννης και ο πρόεδρος Γιώργος Κατσανεβάκης) και το ελληνικό πλήρωμα, αφ’ ετέρου ο Ιταλός πλοίαρχος Αρτζίλιο Τζιακομάτσι και το ιταλικό πλήρωμα.
Στο εδώλιο του Β’ Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Πειραιά κάθονται έντεκα κατηγορούμενοι, ενώ στο Ποινικό Δικαστήριο του Μπάρι δικάζονται 32 άτομα, μεταξύ των οποίων η πλειονότητα των Ελλήνων κατηγορουμένων. Εκτός από ίδιους κατηγορουμένους, οι δύο δίκες έχουν κοινούς μάρτυρες και αναγνωστέα έγγραφα (εκθέσεις εμπειρογνωμόνων, ναυλοσύμφωνο κ.λπ.) αλλά και μία σημαντική διαφορά: στην Ελλάδα οι κατηγορίες που αποδόθηκαν είναι πλημμεληματικού χαρακτήρα (ανθρωποκτονία από αμέλεια), ενώ το κατηγορητήριο στην ιταλική δίκη είναι σημαντικά βαρύτερο (ανθρωποκτονία από σοβαρή απερισκεψία). Ετσι, έχουμε το παράδοξο κατηγορούμενοι για την ίδια υπόθεση να δικάζονται σε δύο διαφορετικές χώρες και να αντιμετωπίζουν διαφορετικό κατηγορητήριο.
Οι διώξεις
Πρώτα ξεκίνησε η δίκη στην Ιταλία, τον Μάιο του 2019. Βάσει του άρθρου 57 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα, «αν σε βάρος του ίδιου προσώπου για την ίδια πράξη ασκήθηκαν περισσότερες διώξεις, κηρύσσονται απαράδεκτες λόγω εκκρεμοδικίας εκείνες που ασκήθηκαν μεταγενέστερα». Ωστόσο η μεταγενέστερη δίωξη στην Ελλάδα προχώρησε επειδή στις 18/11/2019 προστέθηκε στο συγκεκριμένο άρθρο η παράγραφος 4, που αναφέρει ότι «ο εισαγγελέας μπορεί να απόσχει» από τη δίωξη προσώπου «εάν έχει ήδη ασκηθεί δίωξη σε βάρος του για τα ίδια πραγματικά περιστατικά σε άλλο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης».
Αυτή την προσθήκη επικαλείται το ελληνικό κατηγορητήριο, απέχει από τη δίωξη των Ιταλών και της πλοιοκτήτριας εταιρείας και ασκεί διώξεις μόνο κατά της ελληνικής πλευράς. Η διπλή δίκη δημιουργεί το απαράδεκτο να μην προσέρχονται μάρτυρες και κατηγορούμενοι και στα δύο δικαστήρια επικαλούμενοι ότι δικάζονται στη χώρα τους και έτσι κανένα δικαστήριο να μην έχει πλήρη εικόνα ως προς τις καταθέσεις και τις απολογίες τους.
Οσο για το αν η μία δικαστική απόφαση θα δεσμεύσει την άλλη και σε ποιον βαθμό, είναι πολύ νωρίς να αξιολογηθεί, αφού σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για αμετάκλητες αποφάσεις και εκτιτέες ποινές. Ας δούμε την εξέλιξη της υπόθεσης στα ποινικά δικαστήρια του Πειραιά και του Μπάρι.
Μάρτυρες, ναυλοσύμφωνο και emails «καίνε» την ΑΝΕΚ
Στην τελική ευθεία έχει μπει η δίκη στο Β΄ Τριμελές Πλημμελειοδικείο Πειραιά και στις 12 Ιανουαρίου 2021 αναμένεται η πρόταση του εισαγγελέα για τους έντεκα κατηγορουμένους: τον διευθύνοντα σύμβουλο της ΑΝΕΚ Γιάννη Βαρδινογιάννη, τον πρόεδρο της εταιρείας Γιώργο Κατσανεβάκη, τον υποπλοίαρχο, τον αρχιφροντιστή, τον βοηθό ηλεκτρολόγο, τον ναύκληρο και τους ναύτες που συμμετείχαν στην «έχμαση» (στερέωση) του φορτίου.
Οι κατηγορούμενοι στις απολογίες τους επιχείρησαν να υποδείξουν ως μόνους υπεύθυνους τους Ιταλούς (που αποδεδειγμένα έχουν υποπέσει σε πολύ σημαντικές παραβάσεις), ωστόσο το ναυλοσύμφωνο του «Norman Atlantic» και καταθέσεις μαρτύρων δεν αφήνουν περιθώρια απαλλαγής των Ελλήνων κατηγορουμένων.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ναυλοσύμφωνο που υπογράφηκε στις 28/11/2014, η ΑΝΕΚ ήταν υπεύθυνη για:
α) τη φόρτωση και το στοίβαγμα οχημάτων, εμπορευματοκιβωτίων ή άλλου φορτίου (ήτοι για τα υπεράριθμα οχήματα που μπήκαν στο γκαράζ 4, όπου ξέσπασε η φωτιά, και τις αποστάσεις ασφαλείας που δεν τηρήθηκαν)
β) τους ελέγχους των συνδέσεων μεταξύ των σημείων/βυσμάτων ψυγείων και μονάδων (οι εμπειρογνώμονες υποδεικνύουν την αιτία της πυρκαγιάς σε ντιζελοτροφοδοτούμενο μοτέρ φορτηγού που ήταν σε λειτουργία)
γ) τους επιβάτες και την ασφαλιστική κάλυψή τους σε περίπτωση κινδύνου
δ) την παρεμπόδιση πρόσβασης λαθρεπιβατών.
Εξίσου ενοχοποιητικά είναι τα emails που είχαν ανταλλάξει δύο μέρες πριν από την τραγωδία Ελληνες και Ιταλοί με δεδομένο ότι, σύμφωνα με την πραγματογνωμοσύνη, στο «Norman Atlantic» φορτώθηκαν 7 επιπλέον φορτηγά-ψυγεία από αυτά που άντεχε η ηλεκτρική παροχή του πλοίου.
Χαρακτηριστικό είναι το email που έστειλαν οι Ιταλοί στην ΑΝΕΚ στις 26/12/2014: «Υπάρχει ακόμα ένα ζήτημα σε σχέση με τα φορτηγά-ψυγεία καθώς οι πλοιοκτήτες πληροφορήθηκαν ότι το ηλεκτρικό φορτίο (ποσότητα) που παρέχουν οι ναυλωτές πάνω στο πλοίο είναι υψηλότερο από αυτό που μπορεί να σηκώσει το πλοίο. Οι πλοιοκτήτες υπενθυμίζουν στους ναυλωτές ότι κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης δόθηκε στους ναυλωτές το ανώτατο ηλεκτρικό φορτίο/κατανάλωση για μονάδες ψυγείων και θα πρέπει να τηρείται. Για τον λόγο αυτό οι πλοιοκτήτες ζητούν από τους ναυλωτές να αποφύγουν να εκδώσουν εισιτήρια για περισσότερα φορτηγά-ψυγεία από εκείνα που μπορεί να σηκώσει το πλοίο».
Η απολογία του Γ. Βαρδινογιάννη
Σε αντίθεση με τον πρόεδρο της ΑΝΕΚ, Γιώργο Κατσανεβάκη, που επέλεξε να μην απολογηθεί, ο διευθύνων σύμβουλος της ΑΝΕΚ απολογήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου, δήλωσε «συγκλονισμένος από το τραγικό δυστύχημα», αλλά προκάλεσε αίσθηση η φράση του «εκ του αποτελέσματος αποδείχθηκε ότι όλα λειτούργησαν σωστά», όταν εκ του αποτελέσματος υπάρχουν τριάντα νεκροί.
Ο Γιάννης Βαρδινογιάννης εξήγησε ότι πολλοί επιβάτες είχαν αρχικά εισιτήριο για άλλο πλοίο που αντικαταστάθηκε από το «Norman Atlantic» και παραδέχτηκε ότι οι καμπίνες του δεύτερου ήταν λιγότερες. Ετσι εξηγείται γιατί οδηγοί φορτηγών αναγκάστηκαν να μείνουν στα οχήματά τους αφού δεν βρήκαν καμπίνα. Παραδέχτηκε, επίσης, ότι η ΑΝΕΚ ήταν υπεύθυνη για τη διαχείριση του γκαράζ και για την επιβίβαση ατόμων χωρίς εισιτήριο, αλλά επιχείρησε να αποσείσει τις ευθύνες του 57μελούς πληρώματος (εκ των οποίων οι 34 ήταν Ελληνες) λέγοντας: «Στο καράβι μετά τον Θεό είναι ο καπετάνιος, αν αυτός δεν δώσει οδηγίες… Ο,τι είχε να κάνει το πλήρωμα το έκανε, όλοι οι επιβάτες ήταν με σωσίβια». Οπως του επισήμαναν οι δικαστές, «μάρτυρες καταθέτουν ότι σωσίβια έδινε ο ένας στον άλλον» και «κάποιοι που είχαν σωσίβιο έπεσαν στη θάλασσα μέσα στον πανικό και χάθηκαν».
Επίμονες ήταν οι ερωτήσεις που δέχτηκε ο κατηγορούμενος για το υπεράριθμο φορτίο στα γκαράζ, που ήταν ευθύνη της ΑΝΕΚ.
Δικαστές: Είχατε υποχρέωση να παρέχετε την κατάλληλη πληροφόρηση στον πλοίαρχο για το φορτίο. Το κάνατε;
Γ. Βαρδινογιάννης: Ξέρω ότι ενημερώθηκε για τον αριθμό των επιβατών. Εκείνη τη στιγμή λέμε και τα φορτία.
Δικαστές: Στο γκαράζ 4 υπήρχαν 40 πρίζες αλλά 47 φορτηγά που είχαν ανάγκη από ρεύμα. Το επιβεβαιώνετε;
Γ. Βαρδινογιάννης: Δεν είχα εικόνα. Εκ των υστέρων το πολύ πολύ να του λέγαμε «περίμενε έξω». Δεν θα το αφήναμε να μπει.
Δικαστές: Υπάρχουν μαρτυρίες ότι εν γνώσει του υπαλλήλου της ΑΝΕΚ που ήταν ο «σύνδεσμος» με τους Ιταλούς μπήκαν φορτηγά με αναμμένες μηχανές για να δουλεύουν τα ψυγεία.
Γ. Βαρδινογιάννης: Ο κανονισμός και εμείς το απαγορεύουμε. Δεν ξέρω τι μπορεί να λένε κάποιοι επιβάτες.
Καθυστερούν τα ιταλικά δικαστήρια λόγω της πανδημίας
Η τραγωδία του «Norman Atlantic» διεξάγεται στα ποινικά και αστικά δικαστήρια. Το Ποινικό Δικαστήριο του Μπάρι συνεδρίασε για πρώτη φορά τον Μάιο του 2019, αλλά τον Φεβρουάριο του 2020 η δίκη είχε πολύμηνη διακοπή εξαιτίας των δραματικών εξελίξεων της πανδημίας στη γειτονική χώρα.
Τον περασμένο Οκτώβριο η διαδικασία συνεχίστηκε στο δικαστικό μέγαρο Bitonto με κατανομή δικαστών, εισαγγελέων, συνηγόρων υπεράσπισης και πολιτικής αγωγής σε τρεις διαφορετικές αίθουσες του κτιρίου, συνδεδεμένες μεταξύ τους με βίντεο, λόγω των αυξημένων μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας.
Μέχρι σήμερα δεν έχει προχωρήσει η ουσιαστική εκδίκαση της υπόθεσης καθώς εξετάζονται ενστάσεις και επιμέρους δικονομικά θέματα και αυτό αναμένεται να συνεχιστεί στη δικάσιμο της 17ης Φεβρουαρίου 2021, με την εξέταση των αποδεικτικών στοιχείων να προσανατολίζεται στις αρχές Μαρτίου. Παράλληλα, μια μεγάλη ομάδα θυμάτων, τόσο συγγενείς νεκρών και αγνοουμένων όσο και επιζώντες από τη ναυτική τραγωδία, εκπροσωπούμενοι από τα δικηγορικά γραφεία «Παυλάκη-Μόσχου και Συνεργατών» και «A. & Κ. Μεταξόπουλος και Συνεργατών», με Ιταλούς συνεργάτες τους δικηγόρους, έχουν ασκήσει αγωγή αποζημίωσης στα αστικά δικαστήρια. Η αστική δίκη βρίσκεται σε εξέλιξη.
