Η ζωή στον κλοιό της γραφειοκρατίας και της ασάφειας
Στο Ειδικό Πολαιοδομικό Σχέδιο προβλέπονται οι κατεδαφίσεις τουλάχιστον 120 οικιών. Οι κάτοικοι δεν γνωρίζουν ακόμα ποια ακριβώς σπίτια θα γκρεμιστούν, αλλά αντιδρούν καθώς ήδη βλέπουν τους κόπους που έκαναν εδώ και αρκετά χρόνια -και ανάλογα με το εκάστοτε πλαίσιο για να νομιμοποιήσουν τις περιουσίες τους- να απειλούνται
ΜΑΤΙ 2 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ: Ο βουβός θρήνος, οι δικαστικές εξελίξεις και τα νέα ζητήματα που ανοίγει το σχέδιο ανασυγκρότησης
Στο Μάτι ακόμα θρηνούν καθώς συμπληρώνονται δύο χρόνια από την τραγωδία που στοίχισε τη ζωή σε 102 ανθρώπους, άφησε 58 εγκαυματίες να παλεύουν καθημερινά, όπως και ψυχικά τραύματα για μια ζωή στους κατοίκους. Οι Ματιώτες ζητούν να απονεμηθεί δικαιοσύνη καθώς μας αφηγούνται ότι εκείνη τη μέρα αφέθηκαν κυριολεκτικά στην τύχη τους, δεν θέλουν πολιτικά και επιχειρησιακά παιχνίδια στις πλάτες τους και στο όνομα των χαμένων φίλων και συγγενών τους και παραμένουν από άποψη στο «χωριό τους» όπου μεγάλωσαν, προσπαθώντας να το αφήσουν καλύτερο στην επόμενη γενιά.
Με μια περιήγηση στο Μάτι διαπιστώνει κανείς ότι ο χρόνος έχει αρχίσει να ξεπαγώνει, αφού βλέπει τα δειλά σημάδια αναγέννησης, αλλά και αρκετές εικόνες που θυμίζουν την τραγωδία, ενόσω συνεχίζονται οι συζητήσεις για τη μοιραία μέρα και το «τι θα γινόταν αν». Η αναδόμηση προχωράει με αργούς ρυθμούς καθώς εντοπίζονται προβλήματα και αργοπορίες στη Στεγαστική Συνδρομή και γραφειοκρατικά εμπόδια. Εκτός όμως από τα νέα δικαστικά μέτωπα μετά τις αποκαλύψεις συνομιλιών στελεχών της Πυροσβεστικής, που αναζωπύρωσαν την πολιτική αντιπαράθεση και έκαναν αρκετούς πυρόπληκτους να «ξαναζήσουν» τις εφιαλτικές στιγμές, υπάρχουν κι άλλα ζητήματα που μόλις άνοιξαν.
Στις 2 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΕΠΣ) για τις πυρόπληκτες περιοχές (Μάτι, Κόκκινο Λιμανάκι, Προβάλινθος, Αμπελούπολη), με τις μελέτες να φέρουν την υπογραφή του Τεχνικού Επιμελητηρίου (ΤΕΕ). Διακηρυγμένος στόχος, η ορθολογική αναδόμηση ώστε να μπει τέλος σε ένα άναρχο περιβάλλον και να αποφευχθούν μελλοντικές φυσικές καταστροφές από πυρκαγιές και πλημμύρες. Ομως, εκτός από τα φυσικά φαινόμενα, κάτοικοι της περιοχής βλέπουν τώρα να «απειλεί» τις περιουσίες τους και το ίδιο το σχέδιο ανασυγκρότησης. Η «Εφ.Συν.» εξέτασε το σχέδιο και βρέθηκε στο Μάτι, μιλώντας με μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων (ΣΕΚΜΑ), που μας περιέγραψαν τη μεγάλη προσπάθεια που κάνουν για να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
Οι βασικές προβλέψεις του ΕΠΣ, τα ακατάλληλα κτίρια και τα ρέματα
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του ΕΠΣ, η ανασυγκρότηση θα διέπεται από ένα νέο πρότυπο χωρικής οργάνωσης, βασισμένο στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, της ορθολογικής οργάνωσης των χρήσεων γης και της κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων, της διαφύλαξης των φυσικών πόρων, καθώς και της εξασφάλισης συνθηκών ασφαλείας. Προβλέπεται η δημιουργία περισσότερων διόδων προς τη θάλασσα αφού θα γκρεμιστούν μάντρες, όπως και η κατασκευή πεζόδρομων, ποδηλατόδρομων, παράκτιου περιπάτου 3,5 χλμ. από τον Αγιο Ανδρέα ώς το Κόκκινο Λιμανάκι και χώρων δημόσιου πρασίνου και αθλητισμού. Στα προτεινόμενα σχέδια βρίσκεται ακόμη η δημιουργία τόπου μνήμης για τα θύματα της τραγωδίας, που «θα κρατά ζωντανή την επαγρύπνηση για τον τόπο έτσι ώστε ο θλιβερός απόηχος μιας τέτοιας καταστροφής να δώσει τη θέση του σε νέες, καλύτερες προοπτικές».
Σημαντικό γνώρισμα της περιοχής άμεσης επιρροής και επέμβασης του ΕΠΣ χαρακτηρίζεται η αυθαίρετη δόμηση. Με βάση τα στοιχεία του ΤΕΕ, καταγράφονται 1.652 δηλώσεις νομιμοποίησης που αφορούν 118.610 τ.μ. σε κύριους χώρους και 42.225 τ.μ. σε βοηθητικούς. Η πλειονότητα των δηλώσεων έχει υποβληθεί στο πλαίσιο του Ν. 4178/2013 (65,5% των δηλώσεων και το 63,81% των συνολικά δηλωθέντων τ.μ.). Σχετικά με τη σημερινή κατάσταση των κτισμάτων, τα στοιχεία της ΔΑΕΦΚΑ (Διεύθυνση Αποκατάστασης Επιπτώσεων Φυσικών Καταστροφών) που επικαλείται η μελέτη κάνουν λόγο για 929 δηλώσεις για ακατάλληλες κατοικίες, εκ των οποίων το 72,3% εντοπίζεται στην Περιοχή Επέμβασης, και για 403 επικίνδυνες, εκ των οποίων το 83,6% εντοπίζεται στην Περιοχή Επέμβασης. Οπως καταγράφεται στο ΕΠΣ: «Εντός της Περιοχής Επέμβασης η μεγαλύτερη συγκέντρωση ακατάλληλων και επικίνδυνων κατοικιών καταγράφεται στο Μάτι, στο χερσαίο τμήμα ανάντη της λεωφ. Ποσειδώνος. Συγκεκριμένα στο Μάτι συγκεντρώνεται το 49,55% των ακατάλληλων κατοικιών της Περιοχής Επέμβασης και το 43,32% των επικίνδυνων κατοικιών. Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα υψηλές με δεδομένο ότι τα αμέσως μεγαλύτερα ποσοστά καταγράφονται στο Κόκκινο Λιμανάκι, στην εκτός σχεδίου περιοχή (μη συμπεριλαμβανομένης της παραλιακής ζώνης), και είναι 13,39% σε ό,τι αφορά τις ακατάλληλες κατοικίες και 15,73% για τις επικίνδυνες». Ιδιαίτερο γνώρισμα της περιοχής αποτελεί και η παρουσία 8 ρεμάτων: Ζούμπερι, Αγ. Ανδρέα, Αμπελούπολης, Ματιού, Νέου Βουτζά, Παππά, Καλαβρύτων και Πευκώνα. Στόχος των μελετών διευθέτησης που εκπονήθηκαν είναι να περιοριστούν κατά το δυνατόν οι κατεδαφίσεις.
Πότε θα αρχίσουν τα έργα;
Μόλις ολοκληρωθεί η δημόσια διαβούλευση, που όπως ανακοινώθηκε χθες από το ΥΠΕΝ θα διαρκέσει έως τις 17 Αυγούστου, θα προχωρήσουν όσες διορθώσεις αποφασιστεί ότι μπορεί να γίνουν στο ΕΠΣ. Παράλληλα, θα πρέπει να ξεκινήσει η μελέτη για το Οριστικό Πολεοδομικό Σχέδιο και να διαμορφωθεί το τελικό λεπτομερές σχέδιο (Πολεοδομικό Σχέδιο Εφαρμογής) που θα περιγράφει τις οικοδομικές ρυμοτομικές γραμμές και τους δρόμους που απαιτούνται έτσι ώστε το καλοκαίρι του 2021 να υπάρχει ένα οριστικό σχέδιο. Εν συνεχεία θα εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα για να ξεκινήσουν τα έργα, τα οποία προβλέπεται να ολοκληρωθούν μέσα σε 3-4 χρόνια, δηλαδή περί το 2024-25.
Στο ΕΠΣ προβλέπονται οι κατεδαφίσεις τουλάχιστον 120 οικιών (στην ευρύτερη περιοχή παρέμβασης) σε ένα «καλό» σενάριο όπου θα πραγματοποιηθούν διευθετήσεις ρεμάτων και άλλα έργα ώστε να περιοριστούν όσο το δυνατόν οι κατεδαφίσεις. Χωρίς τα προτεινόμενα τεχνικά έργα, οι κατεδαφίσεις εκτοξεύονται σε 335. Οι κάτοικοι δεν γνωρίζουν ακόμα ποια ακριβώς σπίτια θα κατεδαφιστούν, αλλά αντιδρούν, καθώς ήδη βλέπουν τους κόπους που έκαναν εδώ και αρκετά χρόνια και ανάλογα με το εκάστοτε πλαίσιο για να νομιμοποιήσουν τις περιουσίες τους να απειλούνται.
Τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων Ματιού (ΣΕΚΜΑ) εντοπίζουν αρκετά μελανά σημεία και προχειρότητες στο ΕΠΣ, ειδικά στο κομμάτι των κατεδαφίσεων. «Επάνω που πήγαμε να ορθοποδήσουμε, έρχονται νέα προβλήματα» λένε χαρακτηριστικά. Ετοιμάζονται να παρέμβουν δυναμικά στην εν εξελίξει διαβούλευση, ακόμα και να κινηθούν νομικά.
Για τον Πέτρο Δεμέναγα, μέλος της ΣΕΚΜΑ, το ΕΠΣ ολοκληρώθηκε βιαστικά χωρίς να λαμβάνει υπόψη πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ματιού και της γύρω περιοχής που «ενοποιείται» με το Κόκκινο Λιμανάκι της Ραφήνας: «Μετά την καταστροφή βαφτίστηκε Μάτι το σύνολο μιας μεγάλης περιοχής με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αναρχη δόμηση υπάρχει και στη Ραφήνα, τη Νέα Μάκρη, τη Λούτσα, εκεί τι γίνεται; Εκμεταλλεύονται το Μάτι για να ρυθμίσουν κακώς κείμενα άλλων περιοχών. Σε 1.500 μέτρα ακτογραμμής στο Μάτι υπάρχουν 27 δίοδοι προς τη θάλασσα. Την περίοδο της τραγωδίας κάποια ΜΜΕ έδειχναν μάντρες στη Χαλκιδική κι έλεγαν για το Μάτι. Μας κούνησαν το δάχτυλο ότι εμείς φταίμε. Βολεύει και τις δύο τελευταίες κυβερνήσεις αυτό το αφήγημα».
Ο φωτογράφος Βασίλης Βρεττός βρισκόταν σε διακοπές την αποφράδα 23η Ιουλίου 2018 και επέστρεψε στο Μάτι περίπου μία εβδομάδα μετά, αδυνατώντας να βρει ακόμα και το σπίτι του μετά την τόσο βίαιη αλλαγή στο τοπίο. Παρά την αποκαρδιωτική κατάσταση, έκανε αυτό που ξέρει καλύτερα, πήρε την κάμερά του και αποτύπωσε τις εικόνες. Το φωτογραφικό οδοιπορικό του και λεύκωμα με τίτλο «23.07.2018» φιλοξενήθηκε από τον Οκτώβριο ώς τον Δεκέμβριο του 2019 στο Μουσείο Μπενάκη, με τα έσοδα να διατίθενται στους πυρόπληκτους. Το σπίτι του είναι αρκετά κοντά στον αιγιαλό, κάτι που τον φοβίζει για την τύχη της περιουσίας του με βάση το ΕΠΣ. Φύλακας στην πόρτα του ο Κανέλλος, αδέσποτος σκύλος που υιοθέτησε μετά την καταστροφή. «Το κράτος αμφισβητεί τη νομιμότητα του παραλιακού μετώπου και τις άδειές μας. Οταν χτίστηκε το σπίτι το 1968, ο νόμος έλεγε για 30 μ. απόσταση από τον αιγιαλό. Τώρα μας βγάζουν παράνομους, πρέπει για άλλη μια φορά να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες…» μας λέει με πικρία.
Οπως συμπληρώνει ο Πέτρος Δεμέναγας, δύο χρόνια μετά όλοι στο Μάτι παραμένουν ψυχικά και σωματικά τραυματισμένοι, ενώ περισσότεροι από 100 άνθρωποι ζουν ακόμα στις κατασκηνώσεις των πυρόπληκτων όπου και ο ίδιος έμεινε επί αρκετούς μήνες μετά τις ζημιές που υπέστη το σπίτι του: «Η Στεγαστική Συνδρομή προχωρά με αργούς ρυθμούς. Πάνω που πάμε να σηκώσουμε κεφάλι έρχεται το κράτος και μας βάζει τρικλοποδιές. Θέλουμε την ησυχία μας. Εχουμε περάσει δράματα. Είναι λες και έγινε το σχέδιο σε λευκό χαρτί. Η περιοχή απαιτεί ήπιες παρεμβάσεις, όχι γκρέμισμα σε νόμιμα πλέον κτίσματα. Η μελέτη του αμερικανικού πανεπιστημίου Notre Dame αυτό έλεγε». Σε έρευνα που πραγματοποίησε η ΣΕΚΜΑ μεταξύ Δεκεμβρίου 2019 και Ιανουαρίου 2020 σε 263 πυρόπληκτους, διαπιστώθηκαν ως κυριότερα προβλήματα για την ανοικοδόμηση η πολυπλοκότητα στη διαδικασία χορήγησης Στεγαστικής Συνδρομής, όπως και τα εμπόδια που θέτουν δημόσιες υπηρεσίες στα ενδιάμεσα στάδια της διαδικασίας.
Και οι δύο «οικοδεσπότες» μας υποστηρίζουν ότι στις μελέτες του ΕΠΣ υπάρχουν λάθη και προχειρότητες. «Εγινε γρήγορα, σε έναν χρόνο, για να παρουσιάσουν κάτι. Ελπίζουμε να μην είχαν άλλα πράγματα στο μυαλό τους, ειδάλλως θα μας βρουν απέναντι. Επί χρόνια ήμασταν όμηροι του Δασαρχείου, μη γίνουμε τώρα όμηροι του κράτους», τονίζουν. Εάν μάλιστα αφαιρεθεί η δυνατότητα μεταβίβασης των περιουσιών στα παιδιά τους, όπως και η δυνατότητα τεχνικών παρεμβάσεων και επισκευών σε αυτές, όπως έχει προταθεί, τότε θα απαξιωθούν. Στόχος άλλωστε της ΣΕΚΜΑ είναι να αποκατασταθούν όσοι έχουν νόμιμες ιδιοκτησίες στο Μάτι ή τις έχουν νομιμοποιήσει με τους κατά σειρά νόμους.
Αρκετές αντιρρήσεις και ενστάσεις για το ΕΠΣ άκουσε και ο υπουργός Περιβάλλοντος, Κωστής Χατζηδάκης, όταν βρέθηκε στο Μάτι στις 2 Ιουλίου, συνομιλώντας με εκπροσώπους φορέων, συλλόγων και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πέρα από τις ειδικές συνθήκες για κάθε περιοχή που εξετάζεται στο ΕΠΣ και τα κατά τόπους αιτήματα, συνισταμένη όλων ήταν η προστασία των περιουσιών τους. Ο κ. Χατζηδάκης από την πλευρά του υποστήριξε ότι γνώμονας της κυβέρνησης είναι να κινηθεί ανάμεσα στα δύο άκρα, δηλαδή αυτό τις ισοπέδωσης με εκατοντάδες κατεδαφίσεις και εκείνο του «μπαλώματος», που ενέχει τον κίνδυνο για νέα τραγωδία.
Δεν εκπλήσσονται με τις συνομιλίες…
Είναι αυτονόητο ότι η απονομή δικαιοσύνης για τα όσα συνέβησαν αποτελεί διαχρονικό αίτημα των κατοίκων, που όπως μας λένε δεν εκπλήσσονται από τα όσα ακούγονται στις ηχογραφημένες συνομιλίες μεταξύ στελεχών τις Πυροσβεστικής, για τις οποίες διατάχθηκε νέα εισαγγελική έρευνα. «Το ότι υπήρξε μπάχαλο στον συντονισμό το γνωρίζαμε από την πρώτη στιγμή. Το Μάτι κάηκε μόνο του. Κανείς δεν ήρθε να ειδοποιήσει, να πει «παιδιά, φύγετε». Εμείς από την αρχή ζητήσαμε δικαιοσύνη. Οσα βγαίνουν στη φόρα επιβεβαιώνουν αυτά που πιστεύαμε. Τώρα ελπίζουμε η Δικαιοσύνη να κάνει το καθήκον της. Υπάρχουν 102 άνθρωποι που χάθηκαν άδικα», σχολιάζει ο Βασίλης Βρεττός.
Τον αποτροπιασμό του και την ψυχολογική ανάγκη απονομής δικαιοσύνης εξέφρασε στην «Εφ.Συν.» και ο Πέτρος Δεμέναγας: «Λέμε από την πρώτη μέρα ότι δεν υπήρχε κανένας. Δεν μπορούσαν να συντονιστούν. Δεν έφταιγε η αυθαίρετη δόμηση και τα πεύκα. Αυτή η συνομιλία είναι ντροπή. Το χειρότερο είναι ότι ακούμε και για άλλες περιοχές όπως τα Κύθηρα και η Μάνη. Κάνουν παιχνίδια στις πλάτες των ανθρώπων. Ποιος μου λέει ότι δεν γίνονται και σε άλλα σώματα ασφαλείας αυτά; Πρέπει κάποιοι να μπουν φυλακή για παραδειγματισμό. Μιλάμε για τους άμεσα υπεύθυνους, μετά να πάμε και στις πολιτικές ευθύνες».