Σύμφωνα με την έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ – Μόλις μισό εκατομμύριοι πρόσφυγες τον χρόνο μπορούν να επιστρέψουν στις εστίες τους – Η πρόταση της γερμανικής προεδρίας για τη μεταρρύθμιση του Δουβλίνου – Ανοιχτές δομές σε όλη την Ε.Ε. για την εξέταση αιτημάτων ασύλου προτείνει το SPD
Το 2019 ήταν η χειρότερη χρονιά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και το 2020 αναμένεται να είναι ακόμη χειρότερο, καθώς στους πολέμους, στην τρομοκρατία, στα αυταρχικά καθεστώτα, στις περιβαλλοντικές καταστροφές και στους λιμούς ήρθε να προστεθεί και η πανδημία. Χρονιά ρεκόρ για το προσφυγικό, καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους άγγιξε τα 80 εκατομμύρια το 2019. Ο αρμόδιος επίτροπος του ΟΗΕ Φίλιπο Γκράντι ανακοίνωσε προχθές από την ειδυλλιακή Γενεύη ότι το 1% του πληθυσμού της Γης έχει τραπεί σε φυγή κυνηγημένο από τη βία, τις διακρίσεις, τις συγκρούσεις στην πατρίδα του: 79.530.000 άνθρωποι. Και οι ελπίδες να γυρίσουν στα σπίτια τους είναι πολύ περιορισμένες. Καμία σύγκρουση δεν τερματίστηκε το 2019, αντιθέτως ξεκίνησαν κι άλλες – για παράδειγμα στο Κονγκό και σε πολλές περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής. Επίσης, το 2019 κανένα αυταρχικό καθεστώς δεν έγινε δημοκρατικό, αντιθέτως οι διακρίσεις και η καταπίεση εντάθηκαν.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών, το 68% των προσφύγων προέρχονται από μόλις πέντε χώρες: τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Νότιο Σουδάν, τη Μιανμάρ και τη Βενεζουέλα. «Εάν τελειώσει η κρίση σε αυτές τις χώρες, θα μπορούσε το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων του πλανήτη να γυρίσει στο σπίτι του» τόνισε ο Γκράντι. Ωστόσο, κανείς δεν έχει λόγο να αισιοδοξεί.
Επιπλέον, δεν είναι μόνο ότι αυξάνονται αυτοί που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Μειώνονται κι αυτοί που επιστρέφουν σ’ αυτές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας, στη δεκαετία του 1990 κάθε χρόνο επέστρεφαν στον τόπο τους 1,5 εκατομμύρια πρόσφυγες. Την τελευταία δεκαετία ο αριθμός αυτών που καταφέρνουν να επιστρέψουν δεν ξεπερνά το μισό εκατομμύριο τον χρόνο.
Οι πρόσφυγες θέλουν να μείνουν κοντά
Η ετήσια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών δείχνει ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα τα τελευταία χρόνια, ότι οι κυνηγημένοι αναζητούν καταφύγιο όσο πιο κοντά στο σπίτι τους μπορούν. Οι περισσότεροι πρόσφυγες, κάτι παραπάνω από 46 εκατομμύρια, παραμένουν στη χώρα τους σε περιοχές που θεωρούνται κάπως πιο ασφαλείς, ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτών που περνάνε τα σύνορα στοιβάζονται σε προσφυγικούς καταυλισμούς σε γειτονικές χώρες, κατά κανόνα φτωχές. Αυτή τη στιγμή τους περισσότερους πρόσφυγες φιλοξενούν κατά σειρά η Τουρκία, η Κολομβία, το Πακιστάν και η Ουγκάντα, ενώ πέμπτη και με μεγάλη απόσταση έρχεται η Γερμανία, με 1,1 εκατομμύρια πρόσφυγες στο έδαφός της.
«Ντρέπομαι ως Ευρωπαίος»
Ο Γκράντι, Ιταλός στην καταγωγή, δηλώνει ότι δεν μπορεί να καταλάβει γιατί τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να βρουν μια κοινή πολιτική στο προσφυγικό. «Ομολογώ ότι ντρέπομαι ως Ευρωπαίος για την ανικανότητα της Ε.Ε. να μοιράσει δίκαια στα μέλη της την ευθύνη για τους ανθρώπους που ζητούν άσυλο στη Γηραιά Ήπειρο» λέει.
Στην έκθεση του ΟΗΕ προφανώς δεν υπάρχουν στοιχεία για τις πιθανές επιπτώσεις της πανδημίας στο προσφυγικό. Πάντως, μέχρι τώρα δεν σημειώθηκε σε κανέναν από τους μεγάλους και υπερφορτωμένους προσφυγικούς καταυλισμούς επικίνδυνη διασπορά του κορωνοϊού. Βέβαια, αυτή θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, ενώ τα lockdown έχουν κάνει ακόμη χειρότερη τη δύσκολη ζωή πολλών προσφύγων απανταχού της Γης. Επιπλέον, οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, η αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας, θα οδηγήσουν σε κλιμάκωση των κρίσεων και των συγκρούσεων, αλλά και θα ωθήσουν πολλούς πρόσφυγες που παραμένουν κοντά στα σπίτια τους, στην Τουρκία, στο Πακιστάν ή στην Ουγκάντα, να πάρουν τον δρόμο για την Ευρώπη.
Το γερμανικό στοίχημα
Μια Ευρώπη που δεν μπορεί ακόμη να συνέλθει πολιτικά από το 2015. Στη συγκριτικά πλούσια ήπειρο των 500 εκατομμυρίων κατοίκων, η περίθαλψη και στη συνέχεια η ένταξη 1 και 2 και 3 εκατομμυρίων προσφύγων θα έπρεπε να είναι σχετικά απλή υπόθεση. Αρκεί όλα τα κράτη – μέλη να επιδείκνυαν πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύη. Αντ’ αυτού, έστησαν διαγωνισμούς για το ποια χώρα θα κλείσει πιο γρήγορα τα σύνορα, ποιοι πολιτικοί θα εμφανιστούν πιο «προσφυγοφάγοι». Εν πάση περιπτώσει, το 2020, και με τις προσφυγικές ροές εντυπωσιακά συρρικνωμένες σε σχέση με το 2015 -χάρη και στη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας και παρά την εργαλειοποίηση των προσφύγων από την Άγκυρα από τις αρχές του χρόνου-, η Ε.Ε. είναι στην τελική ευθεία για τη μεταρρύθμιση της πολιτικής ασύλου. Ή, τουλάχιστον, πιστεύει ότι είναι, καθώς από την ερχόμενη εβδομάδα αναλαμβάνει την προεδρία η Γερμανία, που έχει αναγάγει τη μεταρρύθμιση του «Δουβλίνου» σε προτεραιότητά της.
Η ιδέα της «προεξέτασης»…
Ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας και σκληρός δεξιός Χορστ Ζέεχοφερ είχε κάνει μια εντυπωσιακή στροφή τον Οκτώβριο του 2019, όταν παρουσίασε στους ομολόγους του από τη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, τη Βρετανία και την Πολωνία -αλλά όχι από την Ελλάδα- το σχέδιό του για διαχείριση του προσφυγικού. Κεντρική ιδέα του ήταν οι διαδικασίες ασύλου της Ε.Ε. να ξεκινούν στις χώρες που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., αλλά να ολοκληρώνονται σε άλλα κράτη – μέλη. Μέχρι στιγμής, και βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου, αρμόδιες για ολόκληρη τη διαδικασία παροχής ασύλου είναι οι χώρες πρώτης εισόδου. Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Μάλτα, η Ιταλία. Ο Ζέεχοφερ προτείνει στις χώρες αυτές να γίνεται μια «προεξέταση» και να αποφασίζεται, στη βάση ενιαίων ευρωπαϊκών κριτηρίων, αν κάποιος δικαιούται την παροχή προστασίας στην Ε.Ε. ή όχι. Όσοι δεν τη δικαιούνται θα επαναπροωθούνται με τη βοήθεια της Frontex στις χώρες προέλευσης. Αντιστρόφως, αιτούντες άσυλο με την προοπτική να αναγνωριστούν ως πρόσφυγες θα προωθούνται σε εκείνα τα κράτη – μέλη της Ε.Ε. που θα είναι πρόθυμα να τους δεχτούν. Κι εκεί θα αποφασίζεται οριστικά για το αίτημα ασύλου.
…και η αντιπρόταση του SPD
Μία εβδομάδα πριν από την έναρξη της γερμανικής προεδρίας της Ε.Ε., οι Σοσιαλδημοκράτες -ο μικρός κυβερνητικός εταίρος της Μέρκελ- δεν στηρίζουν πια τα σχέδια του Ζέεχοφερ. Το SPD διαφωνεί με την υποχρεωτική παραμονή των προσφύγων στα κέντρα υποδοχής όσο διαρκεί η «προεξέταση». Και αντιπροτείνει ανοιχτά κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, όχι υποχρεωτικά στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., αλλά π.χ. και στη Γερμανία. Με άλλα λόγια, οι Σοσιαλδημοκράτες θέλουν την κατανομή όλων των προσφύγων αμέσως μετά την άφιξή τους σε προσφυγικά κέντρα παντού στην Ε.Ε., όπου και θα εξετάζεται το αίτημα για άσυλο.