Του Μανόλη Αστυρακάκη
Κάτω απ΄τον ίσκιο τση Νίδας
Στις άγριες πλαγιές του Ψηλορείτη
Αγναντεύεις την Κρήτη
(Από την ποιητ. Συλλογή του Μιχ. Σταυρακάκη)
Μέσα στην αλλόκοτη συγκυρία νιώθω την ανάγκη να πω ένα εγκάρδιο χαιρετισμό στα Ανώγεια. Τώρα πιο πολύ, που αντάριασαν οι βουνοκορφές του Ψηλορείτη και μαύρα σύννεφα σκεπάζουν το χωριό.
Φαίνεται πως ο Κρόνος αγρίεψε πάλι και μανιασμένος κυνηγάει τα παιδιά του, να τα αφανίσει! Μοίρα σκληρή σαν τα βράχια του βουνού. Οι Ανωγειανοί ανά τους αιώνες ξεπληρώνουν το τίμημα για την αποκοτιά των προγόνων τους Κουρητών, να αντισταθούν στην οργή του Κρόνου.
Τα Ανώγεια πάντα τα αγαπούσα για ιδιαίτερους λόγους. Το χωριό μου, η Τύλισος, βρίσκεται κοντά στα όρια του Μυλοποτάμου. Για να πας στα Ανώγεια, περνάς από την Τύλισο. Αλλά και οι Ανωγειανοί, όταν κατέβαιναν για το Ηράκλειο ή άλλα μέρη του νομού, από το χωριό μου περνούσαν. «Στην Τύλισο οφείλουν πολλά οι Ανωγειανοί», γράφει ο γιατρός συγγραφέας Ορέστης Μανούσος στο ωραίο βιβλίο του «Οι Παλαιοί Ανωγειανοί».
Στις παιδικές μου αναμνήσεις πάντα είχαν τον χώρο τους οι Ανωγειανοί. Θυμάμαι τις μέρες μετά το ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους Γερμανούς. Τις χαροκαμένες γυναίκες με τα παιδιά τους, κουβαλώντας ό,τι μπορούσαν να μεταφέρουν, καθώς περνούσαν από την Τύλισο και τραβούσαν τον δρόμο της προσφυγιάς. Στην ψυχή μου έμειναν χαραγμένες οι μορφές τους, με τον πόνο, τη δυστυχία, τα θρηνητικά μοιρολόγια, αλλά συνάμα και τη γενναιοφροσύνη και τη θέλησή τους για επιβίωση.
Κάθε χειμώνα οι Ανωγειανοί βοσκοί με τα κοπάδια τους κατέβαιναν προς τον κάμπο, για να βρουν χειμαδιά. Καθώς περνούσαν από το χωριό μου, γέμιζαν οι δρόμοι αιγοπρόβατα και αντηχούσαν οι φωνές των βοσκών, τα βελάσματα και τα κουδουνίσματα. Έτσι θυμάμαι τους Ανωγειανούς, σε ατέλειωτα περάσματα από το χωριό μου! Όταν έβλεπα Ανωγειανούς βοσκούς, η ματιά μου στρεφόταν προς τη χιονισμένη κορυφή του Ψηλορείτη και απορούσα πώς μπορούν να ζουν εκεί ψηλά, και καθώς άκουγα την ιδιάζουσα προφορά τους και έβλεπα τα μαύρα ρούχα και τους χοντρούς μάλλινους γαμπάδες τους, τους θεωρούσα υπερφυσικά όντα.
Όταν αργότερα γνώρισα αρκετούς Ανωγειανούς, ανάμεσα σ΄αυτούς και τον βοσκό ποιητή Μιχάλη Σταυρακάκη, άρχισα να μαθαίνω περισσότερα γι΄αυτόν τον ξεχωριστό τόπο. Είχα μάλιστα την ευκαιρία να εκφράσω την αγάπη μου και τον θαυμασμό μου για τα Ανώγεια, προλογίζοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του, όπου έγραφα: «Ο Μιχάλης Σταυρακάκης είναι ένας γεννημένος ποιητής, χάρισμα που δεν είναι σπάνιο στην ξεχωριστή ράτσα των Ανωγειανών. Όποιος τους ξέρει, δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία γι΄αυτό. Είναι άνθρωποι λεύτεροι και ανυπόταχτοι, μιλούν με μαντινάδες και χωρατάδες. Κάτω από το βλέμμα του Δία της Νίδας, οι Ανωγειανοί ζουν με ένα ξεχωριστό τρόπο. Συνταιριάζουν τον αγώνα για επιβίωση πάνω στα σκληρά βράχια με ένα αισιόδοξο αντίκρισμα της ζωής».
Ίσως φανεί ότι γίνεται εξιδανίκευση. Αλλά έτσι είναι οι Ανωγειανοί. Όπως έλεγε ο Μενέλαος Παρλαμάς, «δύσβατα είναι και το χωριό και οι άνθρωποι και ζητούν περισσότερα απ΄όσα μπορείς να δώσεις, μα δίδουν και πιο πολλά απ΄όσα μπορείς να πάρεις».
Δεν επιχειρείται εδώ ηρωοποίηση των Ανωγειανών. Ούτε και οι ίδιοι θα το ήθελαν. Αν έχουν ελαττώματα; Και ποιος δεν έχει; Αν ανοίξετε το βιβλίο του Μανούσου, θα δείτε περιγραφές και ομολογίες από τους ίδιους. Να πω εδώ το πιο χαρακτηριστικό, την εγωιστική αντίληψη για τον εαυτό τους και για το χωριό τους. Αν ρωτήσεις οποιονδήποτε Ανωγειανό, ποιο είναι το κέντρο του κόσμου, θα σου απαντήσει χωρίς σκέψη, «τα Ανώγεια βέβαια» !
Έχουν όμως και αρετές περισσότερες. Το φιλότιμο, η αλληλεγγύη και η αλληλοϋποστήριξη, ξεχωρίζουν. Μα πάνω απ΄όλα έχουν την ύψιστη αρετή της φιλοπατρίας. Σε όλους τους αγώνες για την ελευθερία της Κρήτης οι Ανωγειανοί έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Πολλοί διανοούμενοι, συγγραφείς, αρχαιολόγοι, έχουν εκφράσει με λόγια εγκωμιαστικά τον θαυμασμό τους γι αυτόν τον ξεχωριστό τόπο. Ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης, που έκανε ανασκαφές στο Ιδαίο Άντρο έγραφε: «τα χρόνια που έζησα στον Ψηλορείτη, στο Ιδαίο Άντρο, τη Νίδα, τη Ζώμινθο, τα Ανώγεια, σ΄ολόκληρο σχεδόν το ορεινό Μυλοπόταμο, είναι οι πιο ευτυχισμένες μέρες της ζωής μου…Δεν ήταν βέβαια πρώτη φορά που γίνεται η διαπίστωση πως κάτι το ξεχωριστό συμβαίνει εκεί πάνω, που είναι όλα διαφορετικά, ο αέρας, οι πέτρες, οι άνθρωποι, πέρα και πάνω από το συνηθισμένο για μας τους άλλους μέτρο».
Τα τελευταία χρόνια τα Ανώγεια γνώρισαν μια τεράστια άνθηση πολιτιστική και ανάπτυξη οικονομική. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ιδαίο Άντρο και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, κυρίως μουσικές, ανέδειξαν τα Ανώγεια σε γοητευτικό τουριστικό τόπο.
Οι επισκέπτες έρχονται να δουν και να θαυμάσουν τον τόπο, όπου γεννήθηκε ο Δίας, τα άγρια τοπία, και τους ανθρώπους, που διατηρούν τις παραδόσεις τους, τα ήθη και έθιμά τους, χορεύουν τον πυρρίχιο χορό τους, και έχουν ονόματα αρχαία ελληνικά, Σωκράτης, Ευριπίδης, Σοφοκλής, Δημοσθένης, Μενέλαος, Αριστομένης, Δημάρατος, Ορέστης, Επαμεινώνδας!
Υ.Γ. Το κείμενο αυτό το αφιερώνω στα νέα παιδιά των Ανωγείων. Να είναι υπερήφανοι για την ένδοξη ιστορία του τόπου τους. Να νιώθουν ευτυχείς για την εύνοια της μοίρας τους να γεννηθούν σε αυτόν τον ξεχωριστό τόπο. Να γίνουν συνεχιστές των παραδόσεων και να κρατήσουν γερά τη σκυτάλη για τις επόμενες γενιές. Και να θυμούνται πάντα ότι οι πρόγονοί τους έδειχναν παλικαριά στους εθνικούς αγώνες, σύνεση και αγάπη για ζωή και δημιουργία στις ειρηνικές περιόδους.