Η πολιτική των κρίσεων ως φυσικά φαινόμενα
Του Νίκου Μακράκη*
«Κρίση ήρθε και θα περάσει». Έτσι έλεγαν κάποιοι για την ελληνική οικονομική κρίση του 2010-2019. «Όταν περάσει η κρίση τότε θα…».
Πάνω σε αυτήν την αντίληψη βασίστηκαν η ΝΔ και το Πασοκ. Δηλαδή, ότι δεν κάνουμε τίποτα λάθος, η κρίση ήρθε από μόνη της και άρα απλά πρέπει να συνεχίσουμε να κάνουμε τα ίδια πράγματα με πριν, και μάλιστα ακόμη καλύτερα.
Τι είναι η πολιτική με βάση αυτή την αντίληψη; Η χώρα χρειάζεται έναν ισχυρό καπετάνιο, που θα κυβερνήσει παλικαρίσια το πλοίο μέχρι να περάσει η φουρτούνα και δεν χρειάζεται αλλαγή πορείας.
Εκείνη την περίοδο, αυτή η αντίληψη σχολιάστηκε από κάποιους πως αντιμετωπίζει την κρίση σαν φυσικό φαινόμενο, σαν μετεωρολογικό. Ότι αγνοεί πως η οικονομική κρίση οφειλόταν σε συγκεκριμένες οικονομικές πολιτικές. Και ότι αν το αγνοήσουμε αυτό, τότε όχι μόνο δεν θα βγούμε από αυτήν, αλλά και αν βγούμε, μετά θα ξαναμπούμε. Αυτή η κριτική έγινε από την αριστερά, που έβαλε στο επίκεντρο την αλλαγή πορείας.
Η ιστορία, όμως, τα φέρνει πάντα περίεργα τα πράγματα. Έτσι, αργότερα, εμφανίστηκε η πανδημία του κορονοϊού και μαζί της μια υγειονομική κρίση. Και το τραγικό είναι ότι αυτή η κρίση ξεκίνησε από ένα, όντως, φυσικό φαινόμενο, δηλαδή τον ιό.
Τι έγινε τώρα που η κυβέρνηση της ΝΔ συνάντησε μια κρίση από φυσικό φαινόμενο και την αντιμετώπισε αποτελεσματικά; Πάρα πολύς κόσμος βλέπει θετικά την κυβέρνηση και η ΝΔ ανεβαίνει δημοσκοπικά. Είναι, όμως, μόνο αυτό;
Ο Zizek περιγράφει ότι η ανθρώπινη νόηση λειτουργεί με έναν αναδρομικό τρόπο. Ότι κάθε νέο σημαίνον νοηματοδοτεί με αναδρομικό τρόπο προηγούμενα σημαίνοντα, έτσι ώστε να νομίζουμε ότι είχαν από πριν το νόημα που τους αποδίδουμε τώρα. Περιγράφει αυτόν τον χαρακτήρα της ιδεολογίας και με το παράδειγμα: «Όταν γίνει η επανάσταση, τότε θα δικαιωθούν αναδρομικά και οι προηγούμενες επαναστάσεις που απέτυχαν».
Εδώ, όμως, συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο. Πολλοί ψηφοφόροι νοιώθουν δικαιωμένοι που ψήφισαν ΝΔ γιατί αντιμετώπισε την κρίση του κορονοϊού, που οφείλεται σε φυσικό φαινόμενο. Όμως, αναδρομικά στο μυαλό πολλών από αυτών δικαιώνεται η ΝΔ και για την προηγούμενη οικονομική κρίση την οποία αντιμετώπιζε πάλι ως φυσικό φαινόμενο. Άρα έχουμε μια βαθιά εδραίωση της ηγεμονίας της δεξιάς της ΝΔ, πιο βαθιά από όσο νομίζουμε.
Τι είδους πολιτική μπορούμε να έχουμε σε τέτοιες συνθήκες; Υπάρχει δημοκρατία στο πλοίο που βρίσκεται σε φουρτούνα; Όχι, γιατί κάθε αμφισβήτηση του καπετάνιου σε κρίσιμες συνθήκες είναι προδοτική (δεν είναι τυχαία η φράση του Μητσοτάκη «Έχουμε πόλεμο» και η γενικά πολεμική φρασεολογία). Έτσι, ηγεμονεύει ένα κλίμα συναίνεσης στο πολιτικό σκηνικό.
Όμως, ένα παρόμοιο φαινόμενο υπάρχει σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Τα περισσότερα κόμματα που βρίσκονται στην κυβέρνηση ανέβηκαν στις δημοσκοπήσεις, καθώς σε περιόδους τέτοιων κρίσεων παρατηρείται το φαινόμενο της συσπείρωσης γύρω από την σημαία.
Φυσικά και την σκληρή περίοδο μιας κρίσης η συναίνεση έχει νόημα. Όπως και έχει νόημα να αποδοθούν τα εύσημα στον Μητσοτάκη και στον Τσιόδρα για την έγκαιρη λήψη μέτρων. Όμως, τώρα που ήρθε η ώρα να κάνουμε ταμείο, είναι αυτό το μόνο που μετράει;
Πέρα από την απόφαση της κυβέρνησης να πάρει νωρίς μέτρα, πώς ήταν οι υπόλοιπες πολιτικές αποφάσεις της; Όπως το σκάνδαλο με τα «Σκοιλ Ελικικού» των εκατομμυρίων ευρώ στα ΚΕΚ, ο διπλασιασμός της αποζημίωσης των κρεβατιών ΜΕΘ στις ιδιωτικές κλινικές, η παύση συμβάσεων εργαζομένων και μάλιστα με επιδότηση, οι πληρωμές στα κανάλια για σποτ που έπρεπε να είναι δωρεάν κ.α.; Τουλάχιστον τραγικές. Επίσης, η ΝΔ έχει ευθύνες και για την ίδια την κρίση του κορονοϊού (π.χ. για τις απολύσεις γιατρών και για την μείωση των κλινών ΜΕΘ της περιόδου 2012-5). Έχει ευθύνη και για το ότι η οικονομία είχε αρχίσει να πέφτει από πριν την κρίση του κορονοϊού, όπως λένε τα στοιχεία για το τέταρτο τετράμηνο του 2019. Κι όμως αυτά δεν τα ακούει κανείς. Στα μάτια της πλειοψηφίας ο Μητσοτάκης είναι δικαιωμένος και μόνο.
Πώς εκμεταλλεύεται η ΝΔ του Μητσοτάκη αυτό το πλεόνασμα ηγεμονίας; Με το να επισπεύσει νομοσχέδια της που γνωρίζει ότι αν τα κατέβαζε σε άλλη περίοδο θα είχε μεγάλες αντιδράσεις, όπως το τραγικό νομοσχέδιο για την Παιδεία και το νομοσχέδιο για το περιβάλλον (λένε για, ίσως, 26 νομοσχέδια μέχρι το φθινόπωρο, παρ’ όλο που η βουλή υπολειτουργεί). Τέτοιες κινήσεις αναγκάζουν όσους διαφωνούν μαζί της να αντιδρούν δυναμικά, να σπάνε το κλίμα συναίνεσης που κυριαρχεί στα μάτια του κόσμου και έτσι ο κόσμος να στρέφεται εναντίον τους και να έχουν μεγαλύτερο πολιτικό κόστος.
Ποια θα μπορούσε να είναι η απάντηση σε μια τέτοια πολιτική τακτική; Σίγουρα ξεκινάμε με μειονέκτημα και η ΝΔ με πλεονέκτημα. Αλλά, επειδή η Ιστορία επαναλαμβάνεται μόνο σαν φάρσα, τίποτα δεν έχει τελειώσει.
*Ο Νίκος Μακράκης είναι Μαθηματικός
