Τις νύχτες, στα άγρια χρόνια της Τουρκιάς, ο καπετάν Μιχάλης του Καζαντζάκη χιμούσε με τη φοράδα του στους τούρκικους μαχαλάδες του Μεγάλου Κάστρου. Να προκαλέσει τους Τούρκους, να τους φοβίσει και, τελικά, να ξεφοβίσει τους Καστρινούς, που κλείνονταν στα σπίτια τους, στους ρωμαίικους μαχαλάδες. Εκεί όπου τριγύρναγε τις νύχτες ο Άη Μηνάς, ο προστάτης, καβάλα το άσπρο άλογό του, και σφαλνούσε τις πόρτες των ρωμαίικων σπιτιών που τις είχαν ξεχάσει ανοικτές.
Οι περιγραφές του Καζαντζάκη στον “Καπετάν Μιχάλη”, αλλά και σε άλλες αναφορές του, μας φέρνουν τις εικόνες από το Ηράκλειο του 19ου αιώνα. Με τους τούρκικους και ρωμαίικους μαχαλάδες, τις γειτονιές, δηλαδή, που έμεναν, χωριστά, Τούρκοι και χριστιανοί. Οι μαχαλάδες στο Ηράκλειο, παλιά τούρκικα σπίτια, ήταν όμως μια πραγματικότητα σε όλο τον πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Όταν πια οι Τουρκοκρητικοί έφυγαν, με την ανταλλαγή, όλοι οι μαχαλάδες κατοικήθηκαν από τους ντόπιους.
Στη φωτογραφία που δημοσιεύουμε, από τις συλλογές του Αμερικανού, Steve Burre, που τότε υπηρετούσε στη βάση των Γουρνών κι έχει καταγράψει σημαντικό υλικό, φιλμ και φωτογραφίες, από την Κρήτη στα τέλη του ’60, βλέπουμε τον τελευταίο μαχαλά που υπήρχε στο Ηράκλειο. Βρισκόταν νότια της Καστέλλας, στην οδό Μιτσοτάκη (η επίσημη γραφή είναι “Μητσοτάκη”, όμως το όνομα της οδού δεν έχει σχέση με την πολιτική οικογένεια των Χανίων, αλλά με την οικογένεια του Ιωάννη Μιτσοτάκη, εύπορου Ηρακλειώτη του 19ου αιώνα, υποπρόξενου της ρωσικής αυτοκρατορίας κρυφού συμβούλου και χρηματοδότη της επανάστασης του 1866).
Είχε μια κεντρική είσοδο, ενιαία αυλή και γύρω μικρά σπίτια. Μέσα στην αυλή υπήρχαν και 4 στενοί “παράδρομοι”, στην αρχή και στο τέλος της αυλής, δεξιά και αριστερά, που οδηγούσαν και σε άλλα σπίτια. Συνολικά σ’ αυτό μαχαλά θα πρέπει να υπήρχαν περισσότερες από 10 κατοικίες. Μικρά σπίτια, με ξύλινους οντάδες.
Το ερειπωμένο κτίριο στο βάθος ήταν κι αυτό κατοικήσιμο περίπου μέχρι της δεκαετία του 1950.
Ο τελευταίος μαχαλάς του Ηρακλείου γκρεμίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Στον ίδιο δρόμο, μέχρι τη δεκαετία του 1960, υπήρχαν άλλοι δυο μαχαλάδες, με την ίδια μορφή της φωτογραφίας.
