Πανελλήνιο Συνέδριο για τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας 2019

Εισήγηση Α.Ξανθού, τομεάρχη Υγείας του ΣΥΡΙΖΑ στο Πανελλήνιο  Συνέδριο για τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας 2019

« Το πρόταγμα της καθολικής κάλυψης υγείας στη μεταμνημονιακή περίοδο»

• Το  πολιτικό  σχέδιο της καθολικής κάλυψης σε συνθήκες Μνημονίου και λιτότητας 

Η κορυφαία πολιτική προτεραιότητα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ήταν να διασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση των ανασφάλιστων στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη , την αποτροπή του λειτουργικού black out στο ΕΣΥ και την αναδιοργάνωση  του δημόσιου συστήματος υγείας . Παρά τα συνεχιζόμενα και διαχρονικά προβλήματα , παρά τις δυσκολίες και τους περιορισμούς , ο βασικός αυτός στόχος επιτεύχθηκε. Στην Ελλάδα της σκληρής λιτότητας και της δημοσιονομικής επιτροπείας , σταμάτησαν από το 2015 οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες υγείας , από το 2016 το ισοζύγιο προσλήψεων/αποχωρήσεων στο ΕΣΥ είναι θετικό και μετά το ν.4368/2016  οι πάνω από 2 εκατομμύρια ακόμα ανασφάλιστοι πολίτες έχουν εγγυημένη και δωρεάν πρόσβαση στις δημόσιες δομές υγείας , στις εξετάσεις , τα φάρμακα και τη νοσηλευτική φροντίδα που έχουν ανάγκη. Την κανονικότητα στο Σύστημα Υγείας την εξασφάλισε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ , ενισχύοντας το ΕΣΥ με προσωπικό , εξοπλισμό και πόρους, θεσμοθετώντας την ισότιμη πρόσβαση των ανασφάλιστων, πληρώνοντας στην ώρα τους προσωπικό και προμηθευτές, ανοίγοντας δομές που είχαν κλείσει ( όπως το Νοσοκομείο Πατησίων που επαναλειτούργησε ως ΚΥ Αστικού Τύπου ) . 

• Μείωση των ανισοτήτων στην Υγεία 

Η πολιτική της καθολικής κάλυψης , η αποσύνδεση του θεμελιώδους δικαιώματος στην Υγεία από τη εργασία , την ασφάλιση και το εισόδημα των πολιτών , είναι η μεγάλη μεταρρύθμιση στην πολιτική υγείας και στην κοινωνική πολιτική της χώρας. Με αυτό το πολιτικό σχέδιο αντιμετωπίστηκε δραστικά η «υγειονομική φτώχεια» και η ανισότητα στη φροντίδα υγείας μειώθηκε με μετρήσιμο τρόπο : οι πολίτες με ανικανοποίητες ανάγκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης από 14,4% του πληθυσμού το 2016 υποχώρησαν στο 10,4% το 2018 ( βλ. Δελτίο 2019  ΕΛΣΤΑΤ ) . Η εγγυημένη κάλυψη των υγειονομικών  αναγκών όλων των πολιτών, η μείωση των ανισοτήτων και η ενίσχυση του Δημόσιου Συστήματος Υγείας , είναι προοδευτική  πολιτική . Και έχει τεράστια σημασία για την κοινωνική συνοχή και αξιοπρέπεια , ειδικά σε περίοδο κρίσης . Πολύ περισσότερο  , επειδή υλοποιήθηκε όχι σε περίοδο επάρκειας πόρων αλλά σε περιβάλλον λιτότητας. Αποδεικνύοντας ότι ήταν δυνατόν στο ίδιο μνημονιακό πλαίσιο να υπάρξουν άλλες κοινωνικές και πολιτικές προτεραιότητες και να εφαρμοστεί ένα διαφορετικό πολιτικό σχέδιο στην Υγεία και στο Κοινωνικό Κράτος. Έχει σημασία να επισημάνουμε ότι η  πολιτική της καθολικής πρόσβασης και της ενίσχυσης του ΕΣΥ ήταν πολιτική και για τη μεσαία τάξη, μεγάλα τμήματα της οποίας από-ασφαλίστηκαν και βρέθηκαν χωρίς ιατροφαρμακευτική κάλυψη. Όπως έχει σημασία να τονίσουμε ότι ήδη η νέα κυβέρνηση υπονομεύει τη στρατηγική της καθολικής κάλυψης με τη μη χορήγηση ΑΜΚΑ σε πρόσφυγες-αιτούντες άσυλο , προσπαθώντας να «κλείσει το μάτι» στα ξενοφοβικά-ρατσιστικά-μισαλλόδοξα ακροατήρια που τη στήριξαν. Μόνο που η γραμμή « η χώρα δεν έναι ξέφραγο αμπέλι» , η πολιτική της  κράτησης και όχι της μέριμνας , εκτός από ακροδεξιά είναι και επικίνδυνη για τη Δημόσια Υγεία , γιατί αφήνει χρονίως πάσχοντες χωρίς φροντίδα , παιδιά χωρίς εμβόλια και πρόσβαση στα σχολεία, έγκυες χωρίς παρακολούθηση , ανθρώπους με λοιμώδη νοσήματα χωρίς ευχερή πρόσβαση σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.  

• Η Υγεία μετά το Μνημόνιο : προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις – η ανάγκη για ένα νέο  ΕΣΥ 

Το πολιτικό σχέδιο στην  Υγεία για τη μεταμνημονιακή περίοδο είναι :  καθολική , ισότιμη και αποτελεσματική κάλυψη των σύγχρονων  υγειονομικών αναγκών της κοινωνίας μέσα από ένα νέο Δημόσιο Σύστημα Υγείας .  Το στοίχημα  της νέας φάσης είναι η εξάλειψη των ανισοτήτων  στην Υγεία και η ενδυνάμωση της δημόσιας περίθαλψης. Χρειαζόμαστε ένα νέο ΕΣΥ με  περισσότερους ανθρώπινους και υλικούς πόρους, με λιγότερη λιτότητα , με οικονομική ανακούφιση των πολιτών και θεσμικές αλλαγές που ενισχύουν την ανθρωποκεντρική φροντίδα και τα δικαιώματα των ασθενών , την «ηθικοποίηση» του συστήματος,   τη διαφάνεια, την αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών , τον κοινωνικό έλεγχο στη Διοίκηση του συστήματος, τη δραστική αντιμετώπιση της σπατάλης , της διαφθοράς και της εκμετάλλευσης του αρρώστου. Πολιτική προτεραιότητα εξακολουθεί να  είναι η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας ( ΠΦΥ) , η Επείγουσα Ιατρική και η ενίσχυση των ΤΕΠ , οι πρωτοβάθμιες και κοινοτικές υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας , οι δημόσιες δομές Αποθεραπείας-Αποκατάστασης , η έμφαση στην πρόληψη , την αγωγή υγείας και τη Δημόσια Υγεία.   

Προέχει : 

1. η  ενίσχυση της «χωρητικότητας» (capacity) του Δημόσιου Τομέα και η επικουρική – συμπληρωματική λειτουργία του Ιδιωτικού Τομέα , ο οποίος θα συμβάλλεται με τον ΕΟΠΥΥ για διαγνωστικές και θεραπευτικές πράξεις που δεν μπορούν να καλυφθούν με πληρότητα και σε εύλογο χρόνο  από το ΕΣΥ . Κρίσιμος όρος για την εφαρμογή αυτού του μεταμνημονιακού πολιτικού σχεδίου στην Υγεία είναι η διασφάλιση αυξημένου «δημοσιονομικού χώρου» για τη Δημόσια Περίθαλψη και το Κοινωνικό Κράτος. 

1. η ακόμα μεγαλύτερη μείωση των ανικανοποίητων υγειονομικών  αναγκών  . Αυτό συνεπάγεται , α. μείωση της  ιδιωτικής δαπάνης ( των out off pocket πληρωμών ) , που πρέπει να περιλαμβάνει , εκτός από  τα φάρμακα , και άλλες κατηγορίες δαπανών όπως η οδοντιατρική φροντίδα , οι εργαστηριακές εξετάσεις και η μετανοσοκομειακή φροντίδα-αποκατάσταση β. μείωση των χρόνων αναμονής για την εξυπηρέτηση στο Σύστημα Υγείας , ιδιαίτερα στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών( ΤΕΠ) , στα Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία των νοσοκομείων , στα Χειρουργεία και στα Εργαστήρια  και γ. μέτρα για την αντιμετώπιση προβλημάτων πρόσβασης συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού ( ηλικιωμένοι σε απομακρυσμένες περιοχές της επαρχίας ) στις υπηρεσίες υγείας, με «εργαλείο» τις Κινητές Μονάδες ΠΦΥ. 

1. Η έμφαση στην αξιολόγηση της ποιότητας των παρεχόμενων από το ΕΣΥ υπηρεσιών υγείας , στην διαφανή-δημοκρατική-συμμετοχική διακυβέρνηση του , στη διαμόρφωση κριτηρίων για ένα «κοινωνικό management»  στη Διοίκηση του ΕΣΥ, στον έλεγχο της αποδοτικότητας των πόρων που επενδύονται στη δημόσια περίθαλψη. 

• Νέες ανάγκες ολοκληρωμένης  υγειονομικής και κοινωνικής φροντίδας 

 Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο  , με βάση τα νεότερα επιστημονικά και επιδημιολογικά δεδομένα , ότι η μεγάλη πρόκληση των επομένων δεκαετιών για τα  Συστήματα Υγείας και Κοινωνικής Προστασίας θα είναι η αντιμετώπιση των νέων αναγκών που δημιουργεί η γήρανση του πληθυσμού , ο επιπολασμός των χρονίων  παθήσεων και των νοσημάτων «φθοράς» , η πολυνοσηρότητα που πλήττει ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους , αλλά και οι εντυπωσιακές εξελίξεις στην εξατομικευμένη ιατρική .   Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ για την πρόληψη των ανισοτήτων λόγω γηρατειών ( Preventing Ageing Unequally) , οι άνθρωποι στα επόμενα χρόνια θα ζουν περισσότερο αλλά με μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας ,  κακής υγείας και κοινωνικής ανισότητας . Η απάντηση από τη σκοπιά της πολιτικής υγείας είναι αναβαθμισμένο δίκτυο κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας , δημόσιων υπηρεσιών αποθεραπείας-αποκατάστασης , ψυχοκοινωνικής φροντίδας, , γηριατρικής φροντίδας , κέντρων ημέρας για ν. Altzheimer και άνοια , κατ’ οίκον φροντίδας ,  ανακουφιστικής φροντίδας, φροντίδας τελικού σταδίου για τον καρκίνο.  Αυτό είναι το μεγάλο έλλειμμα στο Κοινωνικό Κράτος της χώρας μας , εδώ εντοπίζεται η απόκλιση από οργανωμένα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας άλλων ευρωπαϊκών χωρών, αυτός πρέπει να είναι ο προνομιακός χώρος για ανάπτυξη σύγχρονων κοινωνικών πολιτικών για την Ελλάδα του αύριο .  Προς την κατεύθυνση αυτή απαιτείται η αναδιοργάνωση της δημόσιας περίθαλψης σε επίπεδο κοινότητας , με την ΠΦΥ ως «κλειδί» συνεχούς, ανθρωποκεντρικής , ισότιμης και ποιοτικής φροντίδας υγείας . Η ΠΦΥ λόγω του «οριζόντιου» χαρακτήρα της εστιάζει τις δραστηριότητες της όχι μόνο στο άτομο  και στη νόσο αλλά ταυτόχρονα στην οικογένεια και στην κοινότητα , συμβάλλοντας πολύ πιο αποτελεσματικά στις πολιτικές πρόληψης και Δημόσιας Υγείας. 

Απαιτείται :  

1. H συνέχιση , χωρίς παλινωδίες και υποχωρήσεις σε συντεχνικά συμφέροντα , της ανάπτυξης του νέου  μοντέλου ΠΦΥ που στηρίζεται στη λειτουργία των Τοπικών Μονάδων Υγείας ( ΤΟΜΥ) και στο θεσμό  του οικογενειακού γιατρού  και δίνει για 1^η φορά  έμφαση όχι μόνο στη θεραπεία αλλά κυρίως στην πρόληψη της ασθένειας.  Τα ποιοτικά στοιχεία του νέου μοντέλου ΠΦΥ είναι η δομημένη πρόσβαση στο Σύστημα Υγείας , η συνέχεια στη φροντίδα, η τήρηση του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας του πολίτη, η επικουρική συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα μέσω συμβεβλημένων οικογενειακών γιατρών  , η παρακολούθηση συγκεκριμένων δεικτών υγείας του εγγεγραμμένου πληθυσμού , η εξωστρέφεια των δομών και η παρέμβαση στο σχολείο, στην κοινότητα , στους χώρους εργασίας , η κατ’ οίκον φροντίδα , η αξιολόγηση των υπηρεσιών και η κοινωνική λογοδοσία . Ίσως η πιο σημαντική καινοτομία είναι η συνεργασία ΕΣΥ και Πανεπιστημίου μέσω των Ακαδημαϊκών Μονάδων  ΠΦΥ που θα αναλάβουν την ευθύνη της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και της έρευνας στον τομέα αυτό. Η ΠΦΥ αποτελεί μια πραγματική επένδυση στην τεκμηριωμένη ιατρική ( evidence based medicine) , στην αποδοτική αξιοποίηση των πόρων , στην αντιμετώπιση της ευαλωτότητας ειδικών ομάδων του πληθυσμού και στη βιωσιμότητα του Συστήματος Υγείας . 
2. Η δικτύωση των υπηρεσιών ΠΦΥ- Ψυχικής Υγείας- Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων- Κοινωνικής Προστασίας ( Κέντρα Κοινότητας, ΚΑΠΗ, ΚΗΦΗ, Βοήθεια στο Σπίτι ) με στόχο ένα ολοκληρωμένο σύστημα πρόληψης, προαγωγής  της υγείας , ολιστικής και συνεχούς υγειονομικής φροντίδας , ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης  ( αξιολόγηση και γενίκευση της πιλοτικής εφαρμογής ενός προγράμματος του ΠΟΥ στην περιοχή των Ιωαννίνων) 
3.  Η εγγυημένη  και αποτελεσματική κάλυψη μέσα από δημόσιες πολιτικές των διευρυμένων υγειονομικών αναγκών της κοινωνίας ( πχ  στοματική υγεία-οδοντιατρική περίθαλψη, αποθεραπεία-αποκατάσταση, ειδική αγωγή, ψυχοθεραπεία κλπ) . 
4. Η πρόσβαση όλων των ασθενών στη φαρμακευτική καινοτομία, στα επιτεύγματα στον τομέα της μοριακής ιατρικής , της ιατρικής ακριβείας και των  γονιδιακών θεραπειών , που καθιστούν μη βιώσιμο το σύστημα σε οποιαδήποτε χώρα και επιβάλλουν την επανεξέταση του σημερινού πλαισίου φαρμακευτικής πολιτικής τόσο στην Ευρώπη , όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. 
5. Η νέα δέσμη κινήτρων στελέχωσης των άγονων-νησιωτικών περιοχών και άρση των περιφερειακών ανισοτήτων στη φροντίδα υγείας . 
6. Η επικαιροποίηση-αναδιοργάνωση του Χάρτη Υγείας της χώρας και της χωροταξίας των δημόσιων δομών , με αξιολόγηση της αποδοτικής λειτουργία τους . 
7. Η ανάπτυξη και ολοκλήρωση των εθνικών στόχων που διαμορφώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στην πολιτική υγείας (ΠΦΥ-Επείγουσα Ιατρική- Αποκατάσταση – Ψυχική Υγεία-Εξαρτήσεις , πολιτική για τον Καρκίνο , κεντρική διαχείριση του αίματος, βιώσιμη φαρμακευτική πολιτική , ιατρική εκπαίδευση , δικαιώματα ασθενών κλπ). 
8. Η μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στη Δημόσια Υγεία και η ενσωμάτωση πολιτικών πρόληψης ή αποτροπής τους μέσα από αναβαθμισμένες υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο . 

• Νέοι πόροι για το Σύστημα Υγείας 

To προφίλ Υγείας της χώρας μας παρουσιάζεται σε πρόσφατη έκθεση  της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ( State of Health in Greece 2019 ) σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ  , που αφορά όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Στην Ελλάδα η κατά κεφαλή δαπάνη υγείας / έτος είναι 1623 ευρώ( μειωμένη κατά 30% σε σχέση με το 2009)  , δηλαδή στο 60% της αντίστοιχης της ΕΕ ( 2884 ευρώ) , ενώ οι άμεσες πληρωμές από τους ασθενείς στο σύνολο των δαπανών υγείας είναι στο 35% με μέσο όρο της ΕΕ το 15%. Το μείζον λοιπόν πρόβλημα του Συστήματος Υγείας για να ανταποκριθεί με επάρκεια στην αυξημένη ψυχοσωματική  ευαλωτότητα και νοσηρότητα που προκάλεσε η οικονομική κρίση και για να καλύψει αξιόπιστα τις σύγχρονες ανάγκες ολιστικής υγειονομικής και κοινωνικής φροντίδας , είναι οι ανεπαρκείς δημόσιες δαπάνες υγείας ( 5,0% του ΑΕΠ ) . Με δεδομένο ότι ο μέσος όρος των δημόσιων δαπανών υγείας στην Ευρώπη είναι περίπου στο 7,0%  του ΑΕΠ , είναι προφανές ότι το μεγάλο στοίχημα είναι η σταδιακή άρση των εμποδίων της λιτότητας για την έμπρακτη υλοποίηση του πολιτικού στόχου της ισότητας στην Υγεία και της εγγυημένης κάλυψης των υγειονομικών αναγκών όλων των ανθρώπων  χωρίς διακρίσεις . Μόνο με λιγότερη λιτότητα και περισσότερες μεταρρυθμίσεις μπορεί να  υλοποιηθεί μια συνεκτική πολιτική Υγείας που διασφαλίζει την αξιόπιστη κάλυψη των νέων αναγκών , την οικοδόμηση ενός νέου , βιώσιμου και αποδοτικού  ΕΣΥ και τη συνεχή βελτίωση των δεικτών υγείας του πληθυσμού και της Δημόσιας Υγείας. Ο στόχος της σταδιακής  σύγκλισης με τους μέσους ευρωπαϊκούς όρους στις δημόσιες δαπάνες υγείας , με πρώτο βήμα την υπέρβαση του 6% σε βάθος 4ετίας , πρέπει  να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα στο προσεχές διάστημα. Αυτή η πολιτική ατζέντα ( κάλυψη νέων αναγκών , νέο ΕΣΥ , νέοι πόροι) μπορεί να απαντήσει αποτελεσματικά στη διαχρονική κρίση του Συστήματος Υγείας  , να μειώσει το κόστος χρόνου και χρήματος που επιβαρύνει τον ασθενή και να εγγυηθεί το πρόταγμα «να μη μείνει κανείς πίσω» του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.  Αντίθετα, δεν μπορεί να απαντήσει σε κανένα από τα δομικά προβλήματα του ΕΣΥ η ιδεοληπτική γραμμή των ΣΔΙΤ ,  που αποτελούν μια μορφή επιθετικής ιδιωτικοποίησης στο χώρο της Υγείας.  Ούτε οι ΣΔΙΤ ούτε , πολύ περισσότερο,  η ιδιωτική ασφάλιση υγείας , που επίσης προωθείται συστηματικά από την κυβέρνηση  , μπορούν να αντιμετωπίσουν το μείζον πρόβλημα του Δημόσιου Συστήματος Υγείας που είναι η δυσκολία στην γρήγορη  και επαρκή κάλυψη αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης για την αποδοτικότερη αξιοποίηση των υποδομών του , οι οποίες -παρά τη δημοσιονομική στενότητα-αναβαθμίζονται σταδιακά μέσω πολλαπλών  χρηματοδοτικών εργαλείων ( ΕΣΠΑ, ΠΔΕ, αποθεματικό Υπουργείου Υγείας, διασυνοριακά προγράμματα Interreg , πόροι Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης , δωρεές ιδιωτών και Ιδρυμάτων κλπ). Οι ΣΔΙΤ δεν στοχεύουν στην ενδυνάμωση του Δημόσιου Συστήματος Υγείας και στην ενίσχυση της πολιτικής της καθολικής κάλυψης με περισσότερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες  , αλλά στην εκχώρηση «κερδοφόρων» τμημάτων του ΕΣΥ στην ιδιωτική αγορά , στη δημιουργία επενδυτικών ευκαιριών για τον  ιδιωτικό τομέα εντός του «σκληρού πυρήνα» του ΕΣΥ και , ως αποτέλεσμα , στην συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα και στην περαιτέρω εμπορευματοποίηση της Υγείας  .