Του Παναγιώτη Γεωργουδή- Εφημερίδα των Συντακτών
Ο πολιτισμός και η παιδεία βάθους είναι η μόνη θετική απάντηση στην πολιτισμική κρίση που διαπερνά την Ευρώπη και οδηγεί προς την Ακροδεξιά, τον ρατσισμό και την καταστροφή, πιστεύει ο διάσημος καλλιτέχνης Ρος Ντέιλι, υποψήφιος ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ στις προσεχείς εκλογές.
Ο κ. Ντέιλι δημιούργησε σε ένα χωριό του Ηρακλείου, το Χουδέτσι, το μεγαλύτερο φεστιβάλ μονοφωνικής μουσικής στον κόσμο, όπου στην τελευταία παράστασή του συμμετείχαν περίπου πενήντα χιλιάδες άνθρωποι και προσωρινά διακόπηκε λόγω έλλειψης βασικών υποδομών.
Η Ευρώπη σήμερα διέρχεται μια βαθιά πολιτισμική κρίση αξιών η οποία έχει μεταβληθεί και σε πολιτική, με ροπή προς τον συνεργαζόμενο νεοφιλελευθερισμό με την Ακροδεξιά, ο οποίος είναι κίνδυνος για τη Δημοκρατία. Τι νομίζετε ότι πρέπει να γίνει σε επίπεδο πολιτισμού για να βγούμε από το αδιέξοδο;
Ο άνθρωπος, όσο έχει αυτά που του χρειάζονται προκειμένου να ζήσει ο ίδιος και το άμεσο περιβάλλον του ικανοποιητικά και με μια σχετική άνεση, τείνει να βλέπει τους άλλους ανθρώπους πιο θετικά, να οραματίζεται, να ελπίζει και, κυρίως, να νοιάζεται για τους άλλους.
Οταν όμως η ζωή του χαρακτηρίζεται από τη στέρηση, την ανέχεια και την αβεβαιότητα, τότε αρχίζει και βλέπει τους άλλους ανθρώπους (και ειδικά αυτούς που, με οποιονδήποτε τρόπο, διαφέρουν από τον ίδιο) ως απειλή, ως εχθρούς ακόμη, καθώς κυριαρχείται πλέον από τον φόβο και από όλα τα αρνητικά αισθήματα που πηγάζουν από αυτόν.
Αρχίζει και ενδιαφέρεται μονάχα για μια σχετικά μικρή ομάδα άλλων ανθρώπων που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως ομοίους του και με αυτόν τον τρόπο κατακερματίζεται η κοινωνία σε ομάδες που βλέπουν η μια την άλλη εχθρικά, ανταγωνιστικά και μέσα από το πρίσμα του φόβου.
Φυσικά, υπάρχουν πάντα και αυτοί που έχουν αντιληφθεί ότι ο φόβος, η ανισότητα, και η ανέχεια που πηγάζει από αυτήν, είναι από τα ισχυρότερα εργαλεία ελέγχου και, κατά συνέπεια, καταπίεσης της κοινωνίας, και στη συνέχεια προάγουν τα δικά τους συμφέροντα (που δεν είναι άλλο από τη διαιώνιση της δικής τους κυριαρχίας) σε βάρος των δικαιωμάτων ευζωίας όλων των άλλων.
Μια πολύ παλιά ιστορία που την ξέρουμε όλοι…. Δυστυχώς, όμως, παρόλο που όλοι την ξέρουμε, δεν έχουμε διανύσει πάρα ένα ελάχιστο κομμάτι του δρόμου μιας πνευματικής και πολιτισμικής ανάπτυξης ώστε να έχουμε ισχυρές αντιστάσεις απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις.
Ακόμα ταλανιζόμαστε από διχαστικές ιδεοληψίες και τις απορρέουσες από αυτές πολιτικές, από ακραίες νοοτροπίες ιδιοτέλειας και βέβαια από κοντόφθαλμες πρακτικές που, σε σχετικά λίγο χρόνο από τώρα, ενδέχεται να φέρουν μέχρι και την ολοκληρωτική καταστροφή του είδους μας.
Ο πολιτισμός;
Απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα οφείλει να βρίσκεται ο πολιτισμός (με την ευρύτερη έννοια), η τέχνη και η παιδεία, καθώς είναι τα ισχυρότερα και ενδεχομένως τα μοναδικά εργαλεία που διαθέτουμε προκειμένου να μπορέσουμε να επιφέρουμε μια θετική αλλαγή σε αυτό που διαφαίνεται καθαρά πια ως μια πορεία καταστροφική – και μάλιστα αυτοκαταστροφική.
Βέβαια, δεν αποτελούν όλα όσα λέγονται γενικώς και αορίστως πολιτισμός, παιδεία και τέχνη αυτό που στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν αυτές οι λέξεις.
Ακόμα και αυτές οι έννοιες έχουν διαβρωθεί και διαστρεβλωθεί από ένα ολόκληρο σύστημα που ευτελίζει ό,τι εν δυνάμει έχει αξία προκειμένου να εδραιώσει ακόμα περισσότερο την κυριαρχία του.
Βλέπουμε ακόμα και την παιδεία και την υγεία να μετατρέπονται σε εμπόριο, ο καλλιτέχνης, από υπηρέτης του πνεύματος, να μεταμορφώνεται σε εμπορεύσιμο προϊόν με τη μορφή του «σταρ», καθώς και άλλες αναρίθμητες περιπτώσεις εκμαυλισμού και κυνικής παραμόρφωσης υψηλών ιδανικών που θα μπορούσαν, σε άλλη μορφή και σε άλλη διάσταση, να φέρουν θετικές αλλαγές στην πορεία μας. Και μάλιστα, το ότι στοχεύονται ακριβώς αυτά που θα μπορούσαν να προάγουν τις θετικές αυτές αλλαγές δεν είναι καθόλου τυχαίο.
Αν υπάρχουν αξίες που απειλούν πολύ σοβαρά την κυριαρχία ενός νοσηρού συστήματος ανισότητας και απληστίας είναι αυτές του πολιτισμού και της παιδείας (με ό,τι συνεπάγεται σε αυτές τις δύο έννοιες) ως τα ιδανικά μέσα με τα οποία υπηρετεί ο άνθρωπος τον συνάνθρωπό του.
Με αυτόν τον τρόπο, με το να προσφέρει και να προσφέρεται ο κάθε άνθρωπος σε μια κοινωνία ισότητας που ταυτόχρονα αποδέχεται και σέβεται την ιδιαιτερότητα του καθενός μας, μπορούμε να προσδοκούμε σε μια πραγματική και ολοκληρωμένη εξέλιξη και ανάπτυξη.
Η ανισότητα, η δαιμονοποίηση του «άλλου», η διεκδίκηση της δυνατότητας και του δικαιώματος της κυριαρχίας του ενός επί του άλλου, η άδικη εκμετάλλευση του κόπου και του μόχθου του άλλου, καθώς και η μανία της συγκέντρωσης πλούτου αδιαφορώντας για την ανέχεια του άλλου είναι τα συμπτώματα μιας ψυχικής και πνευματικής ασθένειας που, στην κυριολεξία, απειλεί την προοπτική επιβίωσης του ανθρώπινου είδους.
Δημιουργήσατε στο χωριό Χουδέτσι το μεγαλύτερο παγκόσμιο φεστιβάλ μονοφωνικής μουσικής. Μαζί με το εργαστήριο «Λαβύρινθος» είναι μια συνταγή του πώς η τοπικότητα μπορεί να γίνει οικουμενικότητα;
Σίγουρα μπορούμε να το δούμε έτσι. Ο «Λαβύρινθος» είναι ένας χώρος όπου η γνώση (μουσική γνώση στην προκειμένη περίπτωση) συγκεντρώνεται, συσσωρεύεται και μοιράζεται. Οι δάσκαλοι του «Λαβύρινθου» είναι και μαθητές, και οι μαθητές συχνά γίνονται δάσκαλοι.
Το μάθημα δεν περιορίζεται σε μια αίθουσα διδασκαλίας και μόνο, επεκτείνεται σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινότητας. Σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, και για κάποιες εβδομάδες κάθε χειμώνα, ο «Λαβύρινθος» λειτουργεί ως μια κοινότητα στην οποία συμμετέχουν άνθρωποι από -μέχρι στιγμής- 40 διαφορετικές χώρες.
Ο καθένας από αυτούς φέρνει ένα δικό του όραμα και έναν δικό του μουσικό κόσμο, που τα καταθέτει στο σύνολο και μέσα από τη συνεργασία και τη συνύπαρξη με όλους τους άλλους διευρύνει τους ορίζοντές του και εμπλουτίζει τις γνώσεις του.
Στην ουσία, ο «Λαβύρινθος» στηρίζεται σε μια παρά πολύ απλή ιδέα και εκεί ακριβώς βρίσκεται η ομορφιά του, καθώς και η αποτελεσματικότητά του. Μπορώ να πω ότι ένα μεγάλο μέρος του αγώνα όλων εμάς που εργαζόμαστε για τον «Λαβύρινθο» εστιάζεται στο να διατηρήσουμε και να διαφυλάξουμε αυτή την απλότητα σε μια εποχή που τείνει να κάνει όλα τα πράγματα ασκόπως πολύπλοκα και συχνά δυσνόητα.
Μπορεί μια νέα σύνδεση μουσικής, ποίησης και φιλοσοφικού Λόγου να δημιουργήσει μια ριζοσπαστική, ανατρεπτική πρόταση πολιτισμού και παιδείας στις συνθήκες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης;
Πιστεύω ότι η τέχνη γενικότερα εμπεριέχει το κλειδί μιας πραγματικής και αληθινής προόδου και ανάπτυξης. Να διευκρινίσω όμως ότι, λέγοντας τέχνη, δεν εννοώ μονάχα τις 9 μέχρι στιγμής αναγνωρισμένες τέχνες.
Για μένα η έννοια της τέχνης είναι πολύ ευρύτερη και επεκτείνεται σε οτιδήποτε κάνει ο άνθρωπος με αγάπη και αφοσίωση. Εχω συναντήσει πολλούς ανθρώπους στη ζωή μου που υπηρετούν κάποιον χώρο, κάποιο αντικείμενο με αυτόν τον τρόπο και, για μένα, αυτοί είναι οι αληθινοί καλλιτέχνες.
Δεν έχει τόση σημασία ποιο είναι το αντικείμενό τους, έχει σημασία ο τρόπος που προσεγγίζουν αυτό που κάνουν. Αυτοί μπορεί να είναι μηχανικοί, σερβιτόροι, γεωλόγοι, κηπουροί, αγρότες ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό που τους καθιστά καλλιτέχνες είναι η αγάπη και η αφοσίωση που καταθέτουν σε αυτό που κάνουν, και που «ποτίζει» το έργο τους.
Ενα από τα θετικά της τεχνολογικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών είναι ότι πολλές δουλειές που είναι δυσάρεστες αλλά απαραίτητες μπορούν πια να γίνονται μηχανικά, χωρίς να χρειάζεται να απασχολήσουν και να δεσμεύσουν ανθρώπους.
Αυτό εν δυνάμει απελευθερώνει πάρα πολύ ανθρώπινο χρόνο για απασχόληση με πράγματα που ταιριάζουν καλύτερα στην ανθρώπινη φύση.
Για να συμβαίνει αυτό, όμως, πρέπει όλοι οι άνθρωποι να έχουν όφελος από την τεχνολογική εξέλιξη και όχι μόνο κάποιοι λίγοι που βρίσκονται σήμερα στην κορυφή μιας πυραμίδας ανισότητας.
Η μηχανοποίηση, καθώς και η εκτέλεση πολλών έργων πια με υπολογιστές, παράγει τεράστια κέρδη που δυστυχώς δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι μερίδιο από αυτά, παρόλο που η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί έργο του ενός αλλά συνολική κατάκτηση των πολλών.
Συχνά μάλιστα η μηχανοποίηση απλώς παράγει ανεργία για πολλούς και μεγάλα κέρδη για λίγους. Αυτό, πέρα από μια σκανδαλώδη σπατάλη και κατάχρηση ανθρώπινου δυναμικού, είναι και μια ανεπίτρεπτη αδικία.
Τι σημαίνει η μουσική για εσάς εκτός από το βαθύ βίωμα;
Η μουσική για μένα είναι η γλώσσα της συνομιλίας μου με ό,τι αντιλαμβάνομαι ο ίδιος ως «ιερό». Λέγοντας ιερό, δεν συνδέω αυτή την έννοια με κάποια συγκεκριμένη θρησκευτική παράδοση και ούτε απαραίτητα με την έννοια της θρησκείας γενικότερα.
Το ιερό, για μένα, είναι οτιδήποτε μπορεί, ακόμα και μέσα από την περιορισμένη και «φτωχή» του διάσταση, να δείχνει ή να φανερώνει με κάποιον τρόπο το άπειρο. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς και αντικειμενικοί, νομίζω ότι αυτή η έννοια εμπεριέχεται σε όλες τις θρησκείες, αλλά σίγουρα όχι μόνο σε αυτές.
Η μουσική φανερώνει σε μένα την έννοια του ιερού ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στη δική μου ζωή και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο βιώνω και αντιλαμβάνομαι τα πάντα. Θα μπορούσα να πω πολύ απλά ότι είναι ο κεντρικός πόλος της δικής μου ύπαρξης.
