Η τοποκεντρική προσέγγιση της στρατηγικής για τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ στηρίζεται στη δημιουργία πλεονεκτημάτων, τα οποία δεν είναι ευάλωτα στην εξωστρέφεια και τον ανταγωνισμό χαμηλού κόστους. Αυτό προϋποθέτει ότι οι τοπικές επιχειρήσεις αναπτύσσουν εξειδικευμένες ειδικότητες που δύσκολα μπορούν να αντιγραφούν από ανταγωνιστές.
Η Περιφέρεια Κρήτης συγκεντρώνει ισχυρές ερευνητικές δυνάμεις και κέντρα αριστείας σε τομείς τεχνολογικής αιχμής, καθώς και ικανό αριθμό σημαντικών επιχειρήσεων που χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια και δυναμισμό. Στο πλαίσιο της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης πραγματοποιήθηκε μια σημαντική προσπάθεια επιχειρηματικής ανακάλυψης και επιβεβαίωσης του προσανατολισμού των προτεραιοτήτων. Στη διαδικασία αυτή συμμετείχαν εκατοντάδες ερευνητές και επιχειρηματίες. Όμως, το γενικότερο μακροοικονομικό περιβάλλον, το εθνικό θεσμικό πλαίσιο και οι διαδικασίες χρηματοδοτικής στήριξης, δεν ευνοούν την αποτελεσματική υλοποίηση της στρατηγικής, ενώ και η συνεργασία μεταξύ των βασικών εμπλεκομένων φορέων (ερευνητικών και επιχειρηματικών) παραμένει περιορισμένη παρά τα θετικά βήματα που έχουν καταγραφεί.
ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2021-27
Είναι φανερό ότι στη νέα προγραμματική περίοδο 2021-27, απαιτούνται διορθωτικές κινήσεις που θα λαμβάνουν καλύτερα υπόψη τις διαφαινόμενες τάσεις στην οικονομία, τις δυνατότητες της παραγωγικής βάσης, καθώς και τη δομή του περιφερειακού οικοσυστήματος καινοτομίας. Επιπλέον, κρίσιμος παράγοντας παραμένει η αρχιτεκτονική του συστήματος διακυβέρνησης και κυρίως οι σχέσεις και η κατανομή ρόλων και αρμοδιοτήτων μεταξύ εθνικών και περιφερειακών αρχών.
Στο πλαίσιο του εθνικού σχεδιασμού, οι περιφερειακές αρχές πρέπει να είναι σε θέση να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν τη δική φτους προσαρμοσμένη προσέγγιση για την υποστήριξη της οικονομίας τους. Κάθε περιφέρεια αντιμετωπίζει διαφορετικές ευκαιρίες και προκλήσεις και για να είναι αποτελεσματική η βιομηχανική στρατηγική, θα πρέπει να ενσωματώνει αυτή τη διαφορετικότητα. Το περιφερειακό όμως περιβάλλον καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις εθνικές πολιτικές, χωρίς οι περιφερειακές αρχές να διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα ή αρμοδιότητες, για να επηρεάσουν προς την μια ή την άλλη κατεύθυνση τις εξελίξεις. Επιπρόσθετα, οι δομές διαφέρουν ριζικά από περιφέρεια σε περιφέρεια εντός της Ένωσης. Σε ορισμένες περιφέρειες δεν έχουν αναπτυχθεί οι κατάλληλοι μηχανισμοί στήριξης (θερμοκοιτίδες, χρηματοδοτικά εργαλεία, οργανωμένα clusters) για λόγους έλλειψης οικονομιών κλίμακας και ως εκ τούτου το οικοσύστημα καινοτομίας είναι ατελές, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται η μέγιστη κινητοποίηση και αλληλεπίδραση των εμπλεκομένων φορέων.
1η ΠΡΟΤΑΣΗ
Το κρίσιμο ερώτημα, είναι εάν με πρακτικά μέσα θα ενισχυθεί τόσο η δημιουργία των κατάλληλων φορέων, όσο και η λειτουργία για ένα μεταβατικό στάδιο, έως ότου αποκτηθούν οι κατάλληλες δυνατότητες κατά παρέκκλιση των κανονισμών περί ανταγωνισμού (δηλαδή με 100% χρηματοδότηση). Άρα, η πρώτη πρόταση μου είναι η συμπλήρωση των δομών στήριξης της καινοτομίας και επιχειρηματικότητας σε περιφερειακό επίπεδο και η πλήρης χρηματοδοτική υποστήριξη τους για επαρκές, αλλά σαφώς προσδιορισμένο, διάστημα έως ότου αποκτήσουν τις κατάλληλες δυνατότητες.
Εξίσου σημαντικό θέμα είναι η περιορισμένη αλληλεπίδραση των ερευνητικών και πανεπιστημιακών φορέων με την περιφερειακή κοινωνία και οικονομία, καθώς η διακυβέρνηση των φορέων αυτών χαρακτηρίζεται από αυτοτέλεια, ενώ η χρηματοδότηση τους προέρχεται από εθνικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους, χωρίς κίνητρα εμπλοκής με την περιφερειακή οικονομία.
2η ΠΡΟΤΑΣΗ
Εάν είναι να πετύχουμε κάποια ταχεία πρόοδο προς τη κατεύθυνση του σχεδιασμού και της εφαρμογής τοποκεντρικών στρατηγικών για τη βιομηχανική πολιτική, θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο πλέγμα κινήτρων και στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων HORIZON για μεγαλύτερη εμπλοκή των ερευνητικών δραστηριοτήτων στην τοπική οικονομία. Άρα, η δεύτερη πρόταση μου είναι να διαμορφωθεί ένα ειδικό χρηματοδοτικό μέσο που θα κατευθύνει τους ερευνητικούς φορείς σε συμπράξεις με τους παραγωγικούς φορείς της περιφερειακής οικονομίας στην οποία βρίσκονται στο πλαίσιο του πυλώνα 2 του HORIZON 2021-27: «Παγκόσμιες προκλήσεις και ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας».
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω τη διάσταση της ζήτησης για καινοτομία και πως αυτή μπορεί να καλυφθεί από τοπικές πηγές, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη τοπικών δυνατοτήτων. Πρέπει να ενισχύσουμε περαιτέρω τη συνεργασία χρηστών με τους ερευνητικούς και επιχειρηματικούς φορείς. Οι τοπικές προμήθειες μπορούν να αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη ενός περιφερειακού συμπλέγματος καινοτομίας. Εάν επιτευχθεί μια σημαντική συγκέντρωση υψηλού επιπέδου καινοτομιών σε περιφερειακό επίπεδο, η μετάβαση στο επόμενο επίπεδο εμπορικής εκμετάλλευσης μπορεί να επιτευχθεί με την ισχύ και την κλίμακα των δημοσίων συμβάσεων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ειδικότερα θα ήθελα να αναφέρω σε δύο παραδείγματα. Οι Δημοτικές Αρχές προωθούν διαρκώς παρεμβάσεις για το μετασχηματισμό των πόλεων μας σε ευφυείς. Ενώ είναι ελκυστικό λόγω ευκολίας να αξιοποιούμε έτοιμες λύσεις, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε μια πιο τοποκεντρική προσέγγιση. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι κρίσιμο να δημιουργήσουμε ένα οικοσύστημα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας που θα περιλαμβάνει το Δήμο, τους ερευνητικούς φορείς, τις επιχειρήσεις ΤΠΕ και τις τράπεζες, τους κοινωνικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών με προοπτική να αναπτυχθούν προσαρμοσμένες λύσεις, αποδεκτές από την τοπική κοινωνία και με δυνατότητα παραγωγής τους από τις τοπικές επιχειρήσεις. Αυτή η προσέγγιση απαιτεί αυξημένο συντονισμό και περισσότερο χρόνο προετοιμασίας και υλοποίησης, όμως δημιουργεί παράλληλα και μεγαλύτερες αξίες στη τοπική οικονομία. Το κρίσιμο ερώτημα είναι, θα υπάρξει πρακτική στήριξη από την ΕΕ για την εφαρμογή αυτών των προσεγγίσεων και το κυριότερο, θα παρασχεθεί η κατάλληλη τεχνική βοήθεια έγκαιρα για να διαμορφωθούν οι δομές που απαιτούνται;
Ηράκλειο – Κυκλική Οικονομία
Παρόμοιες προσεγγίσεις μπορούν να υιοθετηθούν και στην κυκλική οικονομία που πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα, εάν είναι να πετύχουμε τους στόχους που έχουν τεθεί από τις οδηγίες. Ειδικότερα, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε τη σύμπραξη των φορέων διαχείρισης αποβλήτων με τα ερευνητικά ιδρύματα και τις επιχειρήσεις που στηρίζουν σε περιφερειακό επίπεδο τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία, έτσι ώστε να αναπτυχθούν λύσεις κατάλληλες για το μέγεθος και τη δομή των συγκεκριμένων οικονομιών. Ήδη, με διαδοχικές επενδύσεις από το 2008 στο Δήμο Ηρακλείου έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές υποδομές διαχείρισης αποβλήτων και έχει δρομολογηθεί η δημιουργία ενός πάρκου κυκλικής οικονομίας το οποίο όμως, σε επόμενη φάση, πρέπει να μετασχηματιστεί και να συγκεντρώσει δυνάμεις που μπορούν να αναπτύξουν νέες καινοτομίες στην ανάκτηση και αξιοποίηση των αποβλήτων.
3η ΠΡΟΤΑΣΗ
Οι καινοτομίες αυτές θα είναι αξιοποιήσιμες εμπορικά και θα αποτελέσουν τη βάση μιας νέας βιομηχανικής δραστηριότητας. Άρα η τρίτη πρόταση μου είναι, η καθοδήγηση της ζήτησης με τη στήριξη σε τοπικούς ερευνητικούς και επιχειρηματικούς φορείς για την υλοποίηση της μετάβασης σε έξυπνες πόλεις και στην κυκλική οικονομία με τις κατάλληλες προσαρμογές του συστήματος προμηθειών και την αξιοποίηση του από τις δημοτικές και περιφερειακές αρχές.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΩ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΗΣ ΠΡΟΤΡΟΠΗ. Οι νέες προσεγγίσεις απαιτούν ευελιξία στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή, αλλά ταυτόχρονα απαιτούν και ευελιξία στις χρηματοδοτήσεις και στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, διαφορετικά θα παραμείνουμε δέσμιοι γραφειοκρατικών αγκυλώσεων και στη νέα προγραμματική περίοδο.
