Το Candiadoc συνεργάζεται με τον Εκπαιδευτικό Οργανισμό ‘Ορίζοντες’ για την παρουσίαση των προτεινόμενων θεμάτων για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, κάθε Δευτέρα και Παρασκευή.
Σήμερα τα προτεινόμενα θέματα στα Αρχαία Ελληνικά Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ’ Λυκείου.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Εναλλακτικά, δείτε τα προτεινόμενα θέματα σε μορφή word:
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8η (Β 6, 9-10) – Ενότητα 9η (Β 6, 10-13)
Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως φθειρούσης τὸ εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης, οἱ δ’ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται), ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική. Λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται·ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α1. α) Να χαρακτηρίσετε σωστές η λανθασμένες τις παρακάτω προτάσεις:
-
- Η λέξη «επιστήμη» στο συγκεκριμένο απόσπασμα αναφέρεται στην έρευνα και γνώση ενός αντικειμένου.
- Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φύση είναι κατώτερη από την τέχνη.
- Η φράση «μεσότητος σῳζούσης» αναφέρεται στην υποκειμενική μεσότητα.
β) Ποιος είναι ο σκοπός της τέχνης και ποια θεωρούνται επιτυχημένα έργα τέχνης; Να αναφέρετε τα σχετικά χωρία του κειμένου.
Α2. Να σχολιάσετε τη μεθοδικότητα της σκέψης του Αριστοτέλη, αφού συγκρίνετε την 8η με την 9η ενότητα. Τί συμπεραίνουμε για το ήθος του φιλοσόφου;
Α3. Στην 8η ενότητα ο Αριστοτέλης καταλήγει σε ένα συμπέρασμα. Ποιες διευκρινίσεις κάνει στην συνέχεια; Ποιος ο ρόλος του «δεῖ»;
Α4. Να συγκρίνετε τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη μεσότητα με τις θέσεις του Πλουτάρχου για την ίδια έννοια.
Για τούτο καθετί που κάνουμε κάθε φορά μπορεί να πετύχει κατά ένα μόνο τρόπο, αλλά μπορεί ν’ αποτύχει κατά πολλούς ·για να πετύχουμε, άλλωστε, τον στόχο δεν υπάρχει παρά μόνο ένας και απλός τρόπος, ενώ είναι δυνατό ν’ αστοχήσουμε με πολλούς τρόπους, ανάλογα με το αν υπερβαίνουμε το μέτριο ή υστερούμε ως προς αυτό. Τούτο λοιπόν είναι το κατά φύση έργο του πρακτικού λόγου, να καταλύει και τις υπερβολές και τις ελλείψεις των παθών. Στις περιπτώσεις, δηλαδή, όπου από ασθένεια και αδυναμία ή από φόβο και δισταγμό η ορμή ενδίδει πολύ γρήγορα και απαρνιέται πρόωρα το καλό, εκεί εμφανίζεται ο πρακτικός λόγος για να υποκινήσει και να συδαυλίσει την ορμή· όπου, πάλι, η ορμή προχωρεί πέρα από τα κανονικά όρια, ρέοντας υπερβολική και άτακτη, εκεί ο πρακτικός λόγος αφαιρεί τη βιαιότητά της και την ελέγχει. Έτσι, περιορίζοντας την κίνηση των παθών, η λογική εμφυτεύει στο άλογο τις ηθικές αρετές, οι οποίες είναι το μεσαίο σημείο ανάμεσα έλλειψης και υπερβολής.
Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς, 444 b. (μεταφρ: Φιλολογική ομάδα, εκδ. Κάκτος)
Α5. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:
- Ο Αριστοτέλης πεθαίνει το:
α. 324 π.Χ // β. 322 π.Χ // γ. 325 π.Χ
- Ύψιστη αξία για τον Αριστοτέλη υπήρξε:
α. η φιλία // β. η συγγένεια // γ. η αλήθεια
- Η εκούσια αποχώρηση του Αριστοτέλη από την Αθήνα οφειλόταν:
α. στην κριτική που ασκούσε στις πλατωνικές απόψεις // β. στον θάνατο του Αλέξανδρου // γ. στο θάνατο του Ερμία
- Ο Περίπατος ιδρύθηκε από τον:
α. Θεόφραστο // β. Αριστοτέλη // γ. Ξενοκράτη
- Ο Εύδοξος από την Κνίδο ήταν:
α. μαθηματικός, φυσικός και γεωγράφος // β. μαθηματικός, φυσικός και αστρονόμος // γ. μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος
Α6. πρόβλημα, αμφίδρομος, προαιρετικός, αηδία, πένθιμος: να βρείτε τους τύπους του κειμένου με τις οποίες συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις και να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία της.
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Οι αντιδράσεις των Αθηναίων από την ανακοίνωση της ήττας στη Σικελία
Ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας ἐπειδὴ ἠγγέλθη, ἐπὶ πολὺ μὲν ἠπίστουν καὶ τοῖς πάνυ τῶν στρατιωτῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἔργου διαπεφευγόσι καὶ σαφῶς ἀγγέλλουσι, μὴ οὕτω γε ἄγαν πανσυδὶ διεφθάρθαι·ἐπειδὴ δὲ ἔγνωσαν, χαλεποὶ μὲν ἦσαν τοῖς ξυμπροθυμηθεῖσι τῶν ῥητόρων τὸν ἔκπλουν, ὥσπερ οὐ καὐτοὶ ψηφισάμενοι, ὠργίζοντο δὲ καὶ τοῖς χρησμολόγοις τε καὶ μάντεσι καὶ ὁπόσοι τι τότε αὐτοὺς θειάσαντες ἐπήλπισαν ὡς λήψονται Σικελίαν. πάντα δὲ πανταχόθεν αὐτοὺς ἐλύπει τε καὶ περιειστήκει ἐπὶ τῷ γεγενημένῳ φόβος τε καὶ κατάπληξις μεγίστη δή. ἅμα μὲν γὰρ στερόμενοι καὶ ἰδίᾳ ἕκαστος καὶ ἡ πόλις ὁπλιτῶν τε πολλῶν καὶ ἱππέων καὶ ἡλικίας οἵαν οὐχ ἑτέραν ἑώρων ὑπάρχουσαν ἐβαρύνοντο· ἅμα δὲ ναῦς οὐχ ὁρῶν τες ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἱκανὰς οὐδὲ χρήματα ἐν τῷ κοινῷ οὐδ’ ὑπηρεσίας ταῖς ναυσὶν ἀνέλπιστοιἦσαν ἐν τῷ παρόντι σωθήσεσθαι, τούς τε ἀπὸ τῆς Σικελίας πολεμίους εὐθὺς σφίσιν ἐνόμιζον τῷν αυτικῷ ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλευσεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ τοσοῦτον κρατήσαντας, καὶ τοὺς αὐτόθεν πολεμίους τότε δὴ καὶ διπλασίως πάντα παρεσκευασμένους κατὰ κράτος ἤδη καὶ ἐκ γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ἐπικείσεσθαι, καὶ τοὺς ξυμμάχους σφῶν μετ’ αὐτῶν ἀποστάντας. ὅμως δὲ ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐδόκει χρῆναι μὴ ἐνδιδόναι, ἀλλὰ παρασκευάζεσθαι καὶ ναυτικόν, ὅθεν ἂν δύνωνται ξύλα ξυμπορισαμένους, καὶ χρήματα, καὶ τὰ τῶν ξυμμάχων ἐς ἀσφάλειαν ποιεῖσθαι, καὶ μάλιστα τὴν Εὔβοιαν, τῶν τε κατὰ τὴν πόλιν τι ἐς εὐτέλειαν σωφρονίσαι, καὶ ἀρχήν τινα πρεσβυτέρων ἀνδρῶν ἑλέσθαι, οἵτινες περὶ τῶν παρόντων ὡς ἂν καιρὸς ᾖ προβουλεύσουσιν.
Θουκυδίδου Ἱστορίαι 8.1.1-8.1.4
Λεξιλόγιο
ἔργον= μάχη
πανσυδί= ολότελα
κατά κράτος= με όλη τη δύναμη
νεώσοικος=ναύσταθμος
ὑπηρεσία=πλήρωμα
ἐπίκειμαι= κάνω επίθεση
ἀφίστημι= αποστατώ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Β1. ἅμα δὲ ναῦς οὐ χὁρῶντες… τοὺς ξυμμάχους σφῶν μετ’ αὐτῶν ἀποστάντας. Να μεταφράσετε το παραπάνω απόσπασμα.
Β2. Σε ποιους επέρριψαν τις ευθύνες οι Αθηναίοι για την ήττα στη Σικελία και γιατί;
Β3. α) ἅμα μὲν γὰρ στερόμενοι καὶ ἰδίᾳ ἕκαστος καὶ ἡ πόλις ὁπλιτῶν τε πολλῶν καὶ ἱππέων καὶ ἡλικίας οἵαν οὐχ ἑτέραν ἑώρων ὑπάρχουσαν ἐβαρύνοντο· ἅμα δὲ ναῦς οὐ χὁρῶντες ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἱκανὰς οὐδὲ χρήματα ἐν τῷ κοινῷ οὐδ’ ὑπηρεσίας ταῖς ναυσὶν ἀνέλπιστοιἦσαν ἐν τῷ παρόντι σωθήσεσθαι, τούς τε ἀπὸ τῆς Σικελίας πολεμίους εὐθὺς σφίσιν ἐνόμιζον τῷ ναυτικῷ ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλευσεῖσθαι. Να εντοπίσετε πέντε ουσιαστικά της γ´ κλίσης και να μεταφέρετε στην κλητική ενικού.
β) ὅμως δὲ ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐδόκει χρῆναι μὴ ἐνδιδόναι, ἀλλὰ παρασκευάζεσθαι καὶ ναυτικόν, ὅθεν ἂν δύνωνται ξύλα ξυμπορισαμένους, καὶ χρήματα, καὶ τὰ τῶν ξυμμάχων ἐς ἀσφάλειαν ποιεῖσθαι, καὶ μάλιστα τὴν Εὔβοιαν, τῶν τε κατὰ τὴν πόλιν τι ἐς εὐτέλειαν σωφρονίσαι, καὶ ἀρχήν τινα πρεσβυτέρων ἀνδρῶν ἑλέσθαι, οἵτινες περὶ τῶν παρόντων ὡς ἂν καιρὸς ᾖ προβουλεύσουσιν. Να εντοπίσετε τρία απαρέμφατα και δύο μετοχές και να τα μεταφέρετε στο τρίτο ενικό πρόσωπο του παρατατικού στην ίδια φωνή.
Β4. α) χαλεποὶ, πάντα, ἱκανὰς, χρῆναι, χρῆναι. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου και να δηλώσετε τον όρο που προσδιορίζουν.
β) Ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας ἐπειδὴ ἠγγέλθη. Η παραπάνω πρόταση μπορεί να είναι είτε χρονική είτε αιτιολογική. Να εξηγήσετε πώς την αντιλαμβάνεστε εσείς και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με βάση την εισαγωγή, και τη συντακτική θέση.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:
Α1. α)1:Λ, 2:Λ, 3:Σ. β) Σύμφωνα με το χωρίο : «Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ,..ἄγουσα τὰ ἔργα», ο σκοπός της τέχνης είναι κάνει ένα πράγμα να εκτελέσει σωστά το έργο του και να φτάσει στην τελειότερη κατάστασή του. Επιδιώκει τη μεσότητα και γι΄ αυτό επιτυχημένα έργα θεωρούνται εκείνα από τα οποία δεν μπορούμε ούτε να αφαιρέσουμε(«οὔτ’ ἀφελεῖν»),ούτε να προσθέσουμε κάτι («οὔτε προσθεῖναι»),διότι η υπερβολή και η έλλειψη διαταράσσουν την ισορροπία και καταστρέφουν την τελειότητά του ενώ η μεσότητα τη διαφυλάσσει («ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς…μεσότητος σῳζούσης).
Α2. Στην 8η ενότητα ο Αριστοτέλης διατύπωσε τη θέση του με δύο υποθετικές προτάσεις: «εἰδὲ πᾶσα…», «(εἰ) ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης..» και με δυνητική ευκτική: «ἂν εἴη» προσδίδοντας έτσι μετριοπάθεια και διαλλακτικότητα στα λεγόμενά του. Στην 9η ενότητα υποβάλλει τις υποθέσεις και το δυνητικό συμπέρασμα σε λογικό έλεγχο με τη χρήση παραδειγμάτων και διατυπώνει έναν δεύτερο συλλογισμό. Ο λογικός αυτός έλεγχος τον οδήγησε στην οριστικοποίηση του συμπεράσματός του και γι’ αυτό χρησιμοποιεί πια οριστική έγκλιση («Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή…»), που εκφράζει το πραγματικό και τη βεβαιότητα. Ο τρόπος αυτός διερεύνησης είναι απόλυτα επιστημονικός, καθώς υποδηλώνει ότι ο φιλόσοφος είναι ανοιχτός σε περαιτέρω διερεύνηση, δεκτικός και σε άλλες σκέψεις και ιδέες, ενώ απέχει από τον δογματισμό που δεν προάγει την επιστημονική έρευνα.
Α3. Στην 8η ενότητα ο φιλόσοφος είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ηθικές αρετές σχετίζονται με τα συναισθήματα και τις πράξεις, γιατί σ’ αυτά υπάρχει υπερβολή και έλλειψη και το μέσον. Στην 9η ενότητα επιχειρεί να αποδείξει τη θέση αυτή με επαγωγικό τρόπο αναφέροντας κάποια παραδείγματα συναισθημάτων, τα οποία διακρίνονται σε ευχάριστα και δυσάρεστα. Σ’ αυτά υπάρχει υπερβολή και έλλειψη, καθώς μπορούμε να τα βιώσουμε είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό. Αν τα αισθανόμαστε σε μεγαλύτερο βαθμό («μᾶλλον»), τότε φτάνουμε στην υπερβολή, ενώ, αν τα αισθανόμαστε σε μικρότερο βαθμό («ἧττον»), φτάνουμε στην έλλειψη. Όμως, ούτε το «μᾶλλον» ούτε το «ἧττον» είναι καλά («οὐκ εὖ»), όπως υπογραμμίζει ο φιλόσοφος, γιατί έτσι απομακρυνόμαστε από τη μεσότητα. Για να διατηρηθεί η μεσότητα στα συναισθήματα πρέπει να τηρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, πρόκειται για δεοντολογικούς κανόνες –γι’ αυτό και επαναλαμβάνεται συνεχώς ή εννοείται το «δεῖ»- που μας κατευθύνουν προς την ηθικά ορθή πράξη. Η εφαρμογή τους απαιτεί μόχθο και επίπονη προσπάθεια. Αυτοί οι κανόνες είναι: «ὅτε δεῖ»: η χρονική στιγμή κατά την οποία πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα, «ἐφ’ οἷς (δεῖ)»: τα πράγματα, οι συνθήκες σε σχέση με τις οποίες πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα, «πρὸς οὓς (δεῖ)»: οι άνθρωποι σε σχέση με τους οποίους πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα, «οὗ ἕνεκα (δεῖ)»: ο λόγος για τον οποίο πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα, «ὡς δεῖ»: ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να εκδηλώνουμε ένα συναίσθημα.
Α4. Οι απόψεις του Αριστοτέλη και του Πλουτάρχου για τη μεσότητα και την τήρηση του μέτρου συγκλίνουν. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως η υπερβολή και η έλλειψη είναι τα δυο άκρα, τα οποία πρέπει να αποφεύγουμε ενώ οι ηθικές αρετές ταυτίζονται με το μέσο ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη. Επιπροσθέτως, ο Πλούταρχος αναφέρεται στο ρόλο του πρακτικού λόγου ως προς την τήρηση του μέτρου κι ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο ρόλο των δεοντολογικών κανόνων που μας βοηθούν στο να βρούμε τη μεσότητα στα συναισθήματα και τις πράξεις.
Α5. 1:β, 2: γ, 3:γ, 4:α, 5: γ
Α6. Πρόβλημα: ὑπερβολῆς, αμφίδρομος: ἄμφω, προαιρετικός: ἀφελεῖν , δυόσμος: ἡσθῆναι, πένθιμος: πάθη.
Η ρύπανση του περιβάλλοντος παραμένει ένα άλυτο πρόβλημα// Το νόημα του ποιήματος είναι αμφίδρομο// Η συμμετοχή στο διαγωνισμό διηγήματος είναι προαιρετική// Ο δυόσμος δίνει υπέροχο άρωμα στα φαγητά// Η Μεγάλη Παρασκευή θεωρείται πένθιμη μέρα.
Β1. Συγχρόνως επειδή έβλεπαν ότι δεν υπάρχουν αρκετά καράβια στους ναυστάθμους, ούτε χρήματα στο δημόσιο ταμείο, ούτε πληρώματα για τα πολεμικά πλοία δεν είχαν, τη στιγμή εκείνη, καμιά ελπίδα ότι θα μπορούσαν να σωθούν και πίστευαν ότι οι εχθροί τους από τη Σικελία, αφού μάλιστα νίκησαν τόσο ολοκληρωτικά, θα έρχονταν αμέσως με το ναυτικό τους, να επιτεθούν εναντίον του Πειραιά αλλά και ότι οι εχθροί τους από την Ελλάδα, αφού είχαν σε όλα διπλάσια πολεμική ετοιμασία, θα τους έκαναν επίθεση και στη στεριά και στη θάλασσα μαζί με τους συμμάχους της Αθήνας που θ᾽ αποστατούσαν.
Β2. Οι Αθηναίοι επέρριψαν την ευθύνη στους ρήτορες που τους είχαν παρακινήσει να κάνουν την εκστρατεία —σαν να μην είχαν οι ίδιοι ψηφίσει να γίνει— και στους χρησμολόγους και στους μάντεις και σε όσους άλλους με τις προφητείες τους τούς είχαν δημιουργήσει την ελπίδα ότι θα κυριέψουν τη Σικελία.
Β3. α) ἡ πόλις: πόλι ἱππέων: ἱππεῦ, ναῦς: ναῦ, τὸν Πειραιᾶ: (ὦ) Πειραιεῦ, χρήματα: χρῆμα.
β) παρασκευάζεσθαι: παρεσκευάζετο, ποιεῖσθαι: ἐποιεῖτο ἑλέσθαι: ᾑρεῖτο, τῶν ὑπαρχόντων: ὑπῆρχε, ξυμπορισαμένους: ξυνεπορίζετο
Β4. α) χαλεποὶ: κατηγορούμενο στο ενν. υποκείμενο Ἀθηναῖοι μέσω του συνδετικού ρήματος ἦσαν, πρεσβυτέρων: επιθετικός προσδιορισμός στο ἀνδρῶν, ἱκανὰς: επιθετικός προσδιορισμός στο ναῦς, χρῆναι: υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα ἐδόκει ειδικό απαρέμφατο (ετεροπροσωπία), μὴ ἐνδιδόναι: υποκείμενο στο απαρέμφατο χρῆναι τελικό απαρέμφατο(ετεροπροσωπία).
β) Η δευτερεύουσα πρόταση είναι χρονική. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ἐπειδή και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης ἠπίστουν.
Επιμέλεια:
Μαυρακάκης Μανόλης, Ξηµεράκη Κατερίνα, Ρολάκη Μαρία, Ψαράκη Μάρω
