Παρίσι, 18 Μαρτίου 1936, ώρα 10.30 το πρωί. Η καρδιά του Ελευθερίου Βενιζέλου σταματά να κτυπά. Και μαζί «λυγίζει» η καρδιά της Ελλάδας της εποχής εκείνης. Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, παρουσιάζουμε ένα σπάνιο κινηματογραφικό ντοκουμέντο από την κηδεία του, στο οποίο ακούγεται ο ίδιος να εκφωνεί τον επικήδειό του (!) σε ομιλία του στη βουλή, το 1932!
Δημοσιεύουμε επίσης η φωτογραφία της σορού του Βενιζέλου, που υπάρχει στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Είναι η φωτογραφία που μεταδόθηκε από το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων λίγες ώρες μετά την είδηση του θανάτου του.
Απόδοση τιμών, στη Γαλλία, στη σορό του Ελευθερίου Βενιζέλου
Επίσης μια φωτογραφία από την περιφορά της σορού στους δρόμους των Χανίων, λίγες ημέρες αργότερα. Υπάρχει στα αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, απ’ όπου διαθέτουμε αντίγραφο.
Γεννήθηκε στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη το 1864. Στα νεανικά του χρόνια η οικογένειά του κατέφυγε στην Ελλάδα, καθώς ο πατέρας του υφίστατο τις συνέπειες της επαναστατικής του δράσης. Μετά την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών άσκησε τη δικηγορία στα Χανιά αλλά σύντομα τον απορρόφησε η πολιτική ως μέλος της φιλελεύθερης παράταξης.
Οι ηγετικές και πολιτικές του ικανότητες αναδείχθηκαν κατά την επανάσταση του 1897. Την περίοδο της Κρητικής πολιτείας (1898-1912) συνέβαλε στη διαμόρφωση του Κρητικού Συντάγματος, συγκρούσθηκε με τον Αρμοστή Γεώργιο για τις φιλελεύθερες αρχές του, κατέφυγε σε ένοπλη επανάσταση στο Θέρισο (1905) και πέτυχε την αντικατάσταση του Αρμοστή. Στις μετέπειτα προσπάθειές του για ένωση με την Ελλάδα ισορροπούσε με ευελιξία ανάμεσα στην τόλμη και στη μετριοπάθεια.
Το 1910 έληξε ο ρόλος του στα πολιτικά πράγματα της Κρητικής πολιτείας, όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία στην Ελλάδα και συγκρότησε το “Κόμμα των Φιλελευθέρων”. Υπήρξε ο πρωτεργάτης της πολιτικής και οικονομικής ανόρθωσης της Ελλάδας και της νικηφόρας έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήρθε σε ρήξη με το στέμμα αλλά με κόστος τον Εθνικό Διχασμό (1915-1917) επέβαλε την πολιτική του για είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Η Ελλάδα ανταμείφθηκε για τη συμβολή της με την παραχώρηση της Αρμοστείας της Σμύρνης (1919). Στις κρίσιμες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος ηττήθηκε, αποσύρθηκε από την πολιτική, για να επιστρέψει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Με δύο ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες του (1923) -την υποχρεωτική ανταλλαγή Ελλήνων και Τούρκων και τη Συνθήκη της Λωζάννης, που καθόρισε τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία- άλλαξε τον προσανατολισμό της ελληνικής πολιτικής και έβαλε τα θεμέλια της ειρηνικής ανάπτυξης.
Η τελευταία τετραετία της διακυβέρνησής του ήταν το 1928-1932. Κορυφαίο γεγονός το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας (1930). Το τέλος της σταδιοδρομίας του σημαδεύτηκε από την απόπειρα κατά της ζωής του, τον Ιούνιο του 1933, και το αποτυχημένο κίνημα του Μαρτίου 1935. Αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι, όπου πέθανε στις 18 Μαρτίου 1936.
Οι φωτογραφίες
Η φωτογραφία της σορού του Βενιζέλου υπάρχει στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Είναι η φωτογραφία που μεταδόθηκε από το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων λίγες ώρες μετά την είδηση του θανάτου του.
Η φωτογραφία είναι από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης
Η φωτογραφία από την περιφορά της σορού στους δρόμους των Χανίων, λίγες ημέρες αργότερα. Υπάρχει στα αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, απ’ όπου διαθέτουμε αντίγραφο.
Επίσης φωτογραφίες από τις εφημερίδες της εποχής, που δεν είναι βέβαια στην καλύτερη κατάσταση, αλλά έχουν ιστορική σημασία
Ριζοσπάστη” την επομένη της κηδείας
“Ποιος ήτανε
Πέθανε ο Βενιζέλος ο μεγαλείτερος σύγχρονος πολιτικός της αστικοτσιφλικάδικης Ελλάδας. Και ο θάνατός του δεν μπορεί παρά νάχει συνέπειες σοβαρές πάνω στην εξέλιξη της εσωτερικής μας κατάστασης, μια και θα προκαλέσει, αργά είτε γρήγορα, μεγάλες ανακατατάξεις, τόσο μέσα στο κόμμα του των Φιλελευθέρων, όσο και γενικώτερα μέσα στο αστικοφτσιφλικάδικο στρατόπεδο.
Τόσο λοιπόν απ’ την πλευρά αυτή, όσο και απ΄την πλευρά των συμπερασμάτων, που θα πρέπει να βγάλουν οι εργαζόμενοι απ’ τη ζωή του αστού αυτού πολιτικού, που τόσες μάζες συγκίνησε και παράσυρε, και τόσο πολύ επίδρασε πάνω στη ζωή και στην κατάσταση του εργαζόμενου Λαού και του τόπου, ενδιαφερόμαστε άμεσα για τη ζωή και το έργο του πρώην “επαναστάτη” και κατοπινά μεγαλοπλουτοκράτη πολιτικού.
Δεν χωρά καμμιά αμφιβολία ότι ο Βενιζέλος ξεπερνά και σκιάζει, σ’ όλο το διάστημα της πολιτικής σταδιοδρομίας του, όλους τους άλλους πολιτικούς αντιπάλους του. Ξεκίνησε απ’ την Κρήτη σαν “επαναστάτης” ενάντια στον ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και παρουσιάστηκε σαν πρωταγωνιστής στην πολιτικήν σκηνή της Ελλάδας σε μια στιγμή, που η αστικοτσιφλικάδικη φαυλοκρατία είχε μαζέψει τόσες συμφορές και καταστροφές, ώστε ο Λαός ξεσηκωνότανε ζητώντας να την σαρώσει και ν’ ανοίξει καινούργιους δρόμους για ένα καλλίτερο μέλλον.
Ολο το “μεγαλείο” και οι ικανότητες του Βενιζέλου, βρίσκονται στο ότι μπόρεσε να συλλάβει και να εκφράσει τις ανάγκες της εποχής του, του 1909.
Και όλη του η μικρότητα βγαίνει απ’ το γεγονός ότι τις ξεχωριστές αυτές ικανότητές του ποτέ δεν τις έβαλε στην εξυπηρέτηση των πραγματικών συμφερόντων και αναγκών του Λαού, μα τις πρόσφερε πάντα στη διάθεση των εχθρών και εκμεταλλευτών, των τσιφλικάδων και των κεφαλαιοκρατών, ντόπιων και ξένων.
Αν θελήσουμε να νοιώσουμε και να χαρακτηρίσουμε σωστά την προσωπικότητα του Βενιζέλου, πρέπει να την δούμε μέσα σ’ αυτήν την αντίθεση.
Εχουμε έτσι το Βενιζέλο με εξαιρετικά πραγματικά προσόντα, που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στον κάτοχό τους να μεγαλουργήσει. Και απ’ την άλλη μεριά βλέπουμε το Βενιζέλο να αφοσιώνεται ολοκληρωτικά σε μια ολότελα αντιλαϊκή υπόθεση, την αστικοτσιφλικάδικη υπόθεση, που έχοντας για βασικό περιεχόμενό της τον λαϊκό αφανισμό, έκαμνε αδύνατη, απόκλειε απόλυτα κάθε πραγματική μεγαλουργία.
Ετσι μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Βενιζέλος, ο μεγαλείτερος σύγχρονος Ελληνας πολιτικός, απότυχε τόσο οιχτρά, τόσο αναντίρρητα.
Στο πρόσωπο του Βενιζέλου, για 25 ολόκληρα χρόνια, βλέπουμε να συγκεντρώνεται απ’ τη μια μεριά το μίσος και απ’ την άλλη η αγάπη του Ελληνικού Λαού.
Ξεκινώντας ο Βενιζέλος στα τέλη ακριβώς του 1909 για την καινούργια του πολιτική σταδιοδρομία, είχε κιόλας δημιουργημένο ένα πολιτικό κεφάλαιο, που για κορώνα είχε την επανάσταση του Θέρισου, που αυτός οργάνωσε και κήρυξε. Στην Ελλάδα ήρθε σαν “επαναστάτης” φερμένος απ’ τους “επαναστάτες” στρατιωτικούς του Γουδί.
Το μεγάλο μυστικό της επιτυχίας του Βενιζέλου, βρίσκεται στο ότι αυτός πήγε να δώσει “σάρκα και οστά” στην μεγάλη ουτοπία της “Μεγάλης Ιδέας”, που, δεκάδες χρόνια, η αστικοτσιφλικάδικη φαυλοκρατία την πρόσφερε σα μοναδική πνευματική τροφή στον Ελληνικό Λαό, για να του κρύβει την άθλια κατάντια του, που ολοένα χειροτέρευε και για να τον ξεγελά ότι με την πραγματοποίηση της “Μεγάλης Ιδέας” θα σωθεί ολοκληρωτικά. Ετσι κατάφερνε και τον συγκρατούσε για ένα μεγάλο διάστημα απ’ το εσωτερικό επαναστατικό ξεσήκωμα.
Και όταν στα 1908-09 τα πράγματα έφταναν στο απροχώρητο και ο Λαός μαζί με τις προοδευτικές δυνάμεις του στρατού ξεσηκωνότανε για ένα δημοκρατικό ξεκαθάρισμα της αστικοτσιφλικάδικης φαυλοκρατίας, ο Βενιζέλος παρουσιάστηκε όχι σαν βοηθός και ενισχυτής του Λαού, μα σαν στήριγμα της μοναρχίας και της φαυλοκρατίας, που πήγε να τις σώσει πραγματοποιώντας ωρισμένες μεταρρυθμίσεις, που δεν απόβλεπαν παρά στο να καθησυχάσουν και ξεγελάσουν τον ξεσηκωμένο Λαό.
Αυτή και καμμιά άλλη, είνε η κοινωνική αποστολή και ο κοινωνικός ρόλος του “μεταρρυθμιστικού έργου” του Βενιζέλου στην περίοδο του 1910-1914. Και για απόδειξη μπορούμε να φέρουμε δυο παραδείγματα απ’ τα πολλά άλλα. Το γεγονός ότι στις εκλογές του 1910 ο Βενιζέλος αντιτάχτηκε αποφασιστικά στο να δοθούν συνταχτικά δικαιώματα στην καινούργια Βουλή και επέμενε και πέτυχε νάχει μόνον αναθεωρητικά. Και το δεύτερο γεγονός, ότι ο Βενιζέλος στο βασικό εσωτερικό κοινωνικό πρόβλημα της Ελλάδας του 1910, στο ζήτημα της αγροτικής μεταρρύθμισης πήρε αντιδραστική θέση, παρά το ότι ακριβώς τότε η αγροτιά της Θεσσαλίας με το ξεσήκωμα και το ολοκαύτωμά της του Κιλελέρ, τονισε με το αίμα της την απόλυτη επικαιρότητα πούχε το ζήτημα αυτό.
Καβάλλα ο Βενιζέλος στο άτι της “Μεγάλης Ιδέας” έμπλεξε την Ελλάδα σε αλυσσίδα ολόκληρη καταστροφικών τυχοδιωχτικών εσωτερικών και πολεμικών περιπετειών, που τους σπουδαιότερούς της κρίκους μπορούμε ν’ αναφέρουμε εδώ: Βαλκανικοί πόλεμοι, γεγονότα 1916 και αποβίβαση σενεγαλέζων στην Αθήνα, αποκλεισμός του 1917 και κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, πόλεμος, Ουκρανική εκστρατεία και μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, προσφυγική τραγωδία, αγνωριστοποίηση 1928-1933 και οικονομική καταστροφή, κίνημα 6 Μάρτη 1933, κίνημα 1 Μάρτη 1935, προδοσία του δημοκρατικού αγώνα και το ξεψύχημά του με το ολόκαρδό του “Ζήτω ο Βασιλεύς”!, που αποτελεί και την πολιτική του διαθήκη.
Και μονάχα η απαρρίθμηση των γεγονότων αυτών δείχνει ότι ο Βενιζέλος στάθηκε αναμφισβήτητα το κύριο και μεγαλείτερο πολιτικό πρόσωπο στην αστικοτσιφλικάδικη πολιτική σκηνή στα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια.
Μα τα γεγονότα αυτά δείχνουν και κάτι άλλο, ακόμα πιο ενδιαφέρον και διδαχτικό για τον Ελληνικό Λαό: ότι η πολιτική του Βενιζέλου στάθηκε μια πέρα για πέρα αντιλαϊκή πλουτοκρατική, εθνικιστική, πολιτική, που για αποτέλεσμα είχε τεράστιες θυσίες, καταστροφές και ερείπια για τις εργαζόμενες μάζες, πιο πολλά δισεκατομμύρια για τους εκμεταλλευτές του Λαού, μεγαλείτερο ξεπούλημα της χώρας στους ξένους, χτύπημα του απελευθερωτικού κινήματος των εργαζομένων της Ελλάδας.
Ο Βενιζέλος σαν πολιτικός είχε αναμφισβήτητα πολλές και εξαιρετικές ικανότητες. Μα τις ικανότητές του αυτές τις χρησιμοποίησε προς όφελος των εκμεταλλευτών των φτωχών, ενάντια στο Λαό. Γι’ αυτό και σε τελευταία ανάλυση στάθηκε Ο ΜΕΓΑΛΕΙΤΕΡΟΣ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΣ. Εχθρός του Λαού, παράσυρε την Ελλάδα σε καταστροφικό δρόμο, συσσώρευσε ατέλειωτα ερείπια, χάρισε τη χαρά μόνο στους πλουτοκράτες. Ποτέ ένας εχθρός του Λαού δεν μπορεί στην ιστορία να περάσει για Μεγάλος. Παρ’ όλο το μεγαλείο του που του ψέλνει η τάξη του, ο Βενιζέλος θα μείνει ένας μικρός πολιτικός. Η ιστορία κρίνει απ’ τα έργα.
Ο θάνατος του Βενιζέλου θάχει σοβαρή επίδραση στο ξετύλιγμα της εσωτερικής μας κατάστασης. Το σπουδαιότερο γεγονός θάνε η απαλλαγή μεγάλων μαζών απ’ τον προσωπικό γαλβανισμό του που τις παράσερνε μέχρι και τελευταία ακόμα, σε αντιδραστικό μονοπάτι.
Δε χωρά καμμιά αμφιβολία ότι στη βάση και στους κόλπους των Φιλελευθέρων θα δυναμώσουν οι δημοκρατικές ζυμώσεις. Πολλές δυνάμεις θα γλυτώσουν απ’ το αντιδραστικό λίμνασμα, που τις κρατούσε η προσωπική επίδραση του Βενιζέλου.
Ο δημοκρατικός αντιφασιστικός λαικός αγώνας χάνει τον πιο σοβαρό αντίπαλο και εχθρό του. Ας ξεδιπλώσουμε πιο πλατειά τη σημαία της πάλης για το Παλλαϊκό Μέτωπο. Ας κερδίσουμε καινούργιες εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένων στις γραμμές του.
Θάνε η μεγαλείτερη ανταπόδοση και η καλλίτερη λαϊκή απάντηση στο αντιδραστικό επιθανάτιο προσκλητήριο και στο όλο αντιλαϊκό έργο του μεγαλείτερου πλουτοκράτη πολιτικού που ξεψύχησε χτες”.
(Ριζοσπάστης 19 Μαρτίου 1936)
