Τα…τρικούβερτα γλέντια των Αποκριών στο παλιό Ηράκλειο έχουν μείνει στην Ιστορία! Χοροί συλλόγων, γλέντια στους δρόμους, αλλά ευκαιρία για καλλιτέχνες από το κέντρο να τραγουδήσουν στους τοπικούς χορούς.
Μια προσπάθεια καταγραφής κάνουμε σήμερα, με στόχο να “ζωντανέψουν” οι μνήμες αλλά και να γίνουν γνωστά πώς ήταν κάποτε τα πράγματα στην πόλη.
Η πρώτη φωτογραφία που δημοσιεύουμε δείχνει μια βραδιά Αποκριάς, σχεδόν πριν από μισό και πλέον αιώνα. Την ανάρτησε η Ρενα Μαρια και δείχνει μια εκδήλωση στο Λιμενικό Περίπτερο. Στο μικρόφωνο είναι η αρχιχορεύτρια του Λυκείου Ελληνίδων, Δέσποινα Πλουμίδου, δεξιά στο ακορντεόν είναι ο Μάριος Κυπριωτάκης, ο μουσικός που είχε χάσει το φως του, στο κλαρίνο ο Κώστας Κακεπάκης, στα ντραμς ο Μιχάλης Σγουράκης, κορνέτα Καπελώνης.
Για τις Αποκριές στο παλιό Ηράκλειο γράφει ο Μιχάλης Ναλετάκης, που έζησε εκείνες τις εποχές:
“Βαδίζοντας τις νυκτερινές ώρες στους δρόμους του Ηρακλείου, με επισκέφθηκαν πάλι οι αναμνήσεις μου κάνοντάς με να αντιληφθώ τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του παρόντος και της προ πενήντα και πλέον ετών ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην πόλη την περίοδο του Καρναβαλιού, όπου οι χοροί έδιναν και έπαιρναν και το πηγαίο κέφι κυριαρχούσε στις αίθουσες του ΑΠΟΛΛΩΝΑ, του ΝΤΟΡΕ, του ΑΣΤΟΡΙΑ του Λιμενικού Περιπτέρου και σε άλλες πολλές, που λόγω Αποκριάς μετατρέπονταν σε κέντρα διασκέδασης.
Την περίοδο αυτή ερχόταν πολλές ορχήστρες από Αθήνα για να συμπληρώσουν τα κενά που δημιουργούσε η μεγάλη ζήτηση των ημερών.
Εκτός βέβαια των αιθουσών που γινόταν οι ας πούμε επίσημοι χοροί υπήρχαν πολλά άλλα στέκια όπου ο κόσμος γλεντούσε και διασκέδαζε.
Ποιος δε θυμάται την ταβέρνα στα Τρία Πεύκα, ΤΑ ΚΟΥΝΕΛΙΑ στην Κνωσό, το ΜΑΥΡΟ ΓΑΤΟ και τις ΤΖΙΤΖΙΦΙΕΣ στην περιοχή Καράβολα, το ωραίο ταβερνάκι στη γέφυρα του Μπεντεβή, τα ουζερί του Λιμνήδη και Παπατσαρά στην πλατεία Λιονταριών απέναντι από τα μπογατσιδικα.
Στην ίδια πλατεία δέσποζε και του Ρεγγινάκη (μετέπειτα ΚΝΩΣΟΣ ), στο οποίο δίνονταν οι πιο πετυχημένοι παιδικοί χοροί, οι λεγόμενοι μπαλνταφάν .
Ο κόσμος κυκλοφορούσε μέχρι αργά και μετά το γλέντι ξεκινούσε για το δεύτερο σεργιάνι. Στο Μεϊντάνι, ο Λευτέρης και ο πατέρας του πουλούσαν τον καβρουμά με το τυρί, ενώ στα διανυκτερεύοντα μαγειρεία ο αχνιστός πατσάς και το ντεκότο προκαλούσαν τους περαστικούς. Λίγο πιο μακριά, στις Πατέλλες, ο Χιώτης και ο Τζιράκης σέρβιραν τη βραστή κότα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, ενώ στο Καμαράκι, το καφενείο του Δημάκη έμενε ανοικτό είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο και οι ευωδιές από τους καφέδες και τα βραστάρια πλημμύριζαν την περιοχή”.
Όταν ήλθε Ξανθόπουλος, το 1978!
Ήταν η εποχή που ο Νίκος Ξανθόπουλος, ο παλιός δημοφιλής ηθοποιός και λαϊκός τραγουδιστής, ήταν στις δόξες του. Τις Απόκριες του 1978 βρέθηκε στο Ηράκλειο για να τραγουδήσει στο γνωστό τότε λαϊκό κέντρο “Music Hall Leon”, που βρισκόταν στη λεωφόρο Κνωσού. Φυσικά το κέντρο γέμιζε στις εμφανίσεις του Ξανθόπουλου.
Η φωτογραφία ανήκει στη συλλογή του Ζαχαρία Νικολακάκη και απεικονίζει τον ίδιο (αριστερά) και το επί χρόνια στέλεχος του δήμου Ηρακλείου, Ευτύχη Σαρτζετάκη, να ποζάρουν στην πίστα, μαζί με τον καλλιτέχνη.
Επίσης από το βιβλίο του Δημήτρη Σάββα “Λες και ήταν χθες! Μνήμες … από το παλιό Ηράκλειο”
Με κέφι γιόρτασε και φέτος το Ηράκλειο της Απόκριες, συνεχίζοντας την “παράδοση” του γλεντιού που “κρατάει” από τη δεκαετία του ’30. Τί κι αν τα πράγματα, τότε, ήταν δύσκολα; Ο πόλεμος, η Μικρασιατική καταστροφή, η ανέχεια ήταν πληγές ανοιχτές, που όμως, κατά ένα “μαγικό” τρόπο, τέτοιες μέρες παραμερίζοντας μπροστά στην ανάγκη του ανθρώπου να “ξεδώσει”.
Τέτοιες μέρες στο Μεγάλο Κάστρο στηνόταν ένα μεγάλο γλέντι,ε πολλές χορευτικές συγκεντρώσεις. Τέτοιοι επίσημοι χοροί ήταν ο χορός που διοργανωνόταν από τον Ερυθρό Σταυρό, ο οποίος είχε μεγάλη επιτυχία, ο χορός του Τέννις, ο χορός των Τραπεζιτικών Υπαλλήλων, του ΟΤΕ, των Δασκάλων, των Προσκόπων, του Λυκείου Ελληνίδων, του Γαλλικού Ινστιτούτου και η ειδική χορευτική βραδιά που διοργάνωνε το ΞΕΝΙΑ. Στους επίσημους ακόμα χορούς συγκαταλέγονταν ο χορός του Εργοτέλη, του Εθνικού, του Ερυθρού Σταυρού, του Ορειβατικού Συλλόγου, της Περιηγητικής, του Καρναβάλου, ο χορός της ΤΕΞ και ο χορός του ΟΦΗ. Τέλος, οι επίσημοι χοροί έκλειναν μ’ αυτούς της ΕΡΓΑΝΗ, της ΕΠΣΗ, των Οδηγών, των Δικαστικών και του Ναυτικού Ομίλου.
Κυρίως το βάρος των επισήμων χορών της πόλης σήκωναν οι τρεις μεγάλες αίθουσες, του Ντορέ, του ΞΕΝΙΑ και της Αστόριας. Άλλη κατηγορία χορών ήταν οι ημιεπίσημοι, οι οποίοι γίνονταν από διάφορα Σωματεία και σκοπό είχαν την ενίσχυσή τους. Εδώ τα πράγματα ήταν πιο ελαστικά και συμμετείχαν εκείνοι που είχαν εξασφαλίσει κάποιο εισιτήριο. Στην προκειμένη περίπτωση η ένδυση ήταν πιο απλή.
Από το απόγευμα της Τσικνοπέμπτης όλοι έβγαιναν στους δρόμους μασκαρεμένοι και “μουζωμένοι”, κρατώντας ρόπαλα, σφυριά και νεροπίστολα. Επίκεντρο του εορτασμού ήταν η πλατεία Ελευθερίας, η οποία είχε το δικό της τρόπο στο να τους υποδέχεται, να τους καλωσορίζει και να τους περιμένει να διασκεδάσουν με το παραδοσιακό γαϊτανάκι.
Ηράκλειο στα 1952. Για πρώτη φορά μετά τη Γερμανική Κατοχή, η πόλη μας οργανώνει τις “ημέρες χαράς”. Ένα μεγάλο καρναβάλι με άρματα και πολλοί μεταμφιεσμένοι κατακλύζουν την πόλη. Οι άνθρωποι το έχουν ανάγκη. Πρέπει να εκτονωθούν και να ξεχάσουν τα όσα δεινά που υπέμειναν. Η παρέλαση γίνεται πρωί και απόγευμα από το κέντρο προς τον Πόρο και μέσω της Μεσκηνιάς (της Χρυσοπηγής) προς την πλατεία των Λιονταριών η πρώτη, η δεύτερη από τη “σταφιδική” προς τη νότια πλευρά της πόλης με επιστροφή από την οδό Χρυσοστόμου. Η συμμετοχή των Καστρινών ήταν μεγάλη και λέγεται ότι γύρω στους 50.000 ανθρώπους πήραν μέρος στις εκδηλώσεις.
Επίσης τα ξενοδοχεία γέμισαν από επισκέπτες των Χανίων και του Ρεθύμνου. Πολλοί αφίχθηκαν και από την Αθήνα και χρησιμοποιήθηκε ως τόπος διανυκτέρευσης επίσης το πλοίο “Αγγέλικα”. Το καρναβάλι αυτό το διοργάνωσαν κυρίως γλεντζέδες της εποχής εκείνης. Χαρακτηριστικά ονόματα κυρίων, αλλά και κυριών της τότε εποχής, νομίζω πως πρέπει να αναφερθούν: Φέφος Περδικογιάννης, Αριστείδης Κουφάκης, Νίκος Τζανάκης, Βουσβούνης, Κίμων Χρυσάκης ή Κούβος, Μανόλης Πατεράκης, Γ. Περδικογιάννης, Νίκος Τσιχλάκης, Δημήτρης Αδάμης, Μιχάλης Σκουλούδης, Κική Βαθυπέτρου, Μ. Τσιχλάκη, Μαρία Σκουλούδη, Μαρίκα Περδικογιάννη, Βιβή Λαμπρινού, Λουίζα Καλοκαιρινού, Ναταλία Μητσοτάκη, Πόπη Κουφάκη, Ηλέκτρα Πατεράκη και άλλοι.
Στα 1953 προκειμένου η οργάνωση να γίνει πληρέστερη και αρτιότερη για το Καστρινό πλέον Καρναβάλι, ιδρύεται η Κ.Ε.Κ.Τ.Ε. Είναι η περίφημη Κεντρική Επιτροπή Καστρινών Τουριστικών Εορτών, στην οποία και πάλι πρωτοστατούν επώνυμοι Ηρακλειώτες, κυρίως αυτοί που προαναφέρθησαν αλλά και πιο νέοι. Όλοι ενωμένοι διασκέδαζαν με το δικό τους τρόπο, σκορπίζοντας παντού το κέφι και την χαρά.
Τα χρόνια περνούν, φτάνουμε στη δεκαετία του εξήντα. Από την Τσικνοπέμπτη και μετά όλοι βγαίνουν στους δρόμους. Στην πλατεία Ελευθερίας, στα μαγαζιά, στα κέντρα, στα σπίτια, συνεχίζεται μέχρι και την Τυρινή Αποκριά, το γλέντι. Ντυμένοι ιππότες, μαρκησίες και αρλεκίνοι τις βραδυνές ώρες διασκεδάζουν συνεχώς. Μέσω των αρμάτων οι έμποροι της εποχής αλλά και οι βιοτέχνες, τότε που δεν υπήρχε άλλο μέσο διαφήμισης, σκαρφίζονταν πολλούς τρόπους προβολής και προώθησης των προϊόντων τους. Για παράδειγμα, κάποιος έμπορος υφασμάτων, στόλιζε μ’ αυτά το άρμα, προκαλώντας την εντύπωση και τον θαυμασμό των θεατών. Αν πάνω στο άρμα υπήρχε κάποια κοπέλα, συνήθως, την στόλιζαν κάποια ρούχα ενός καταστήματος ενδυμάτων. Οι έμποροι ποτών επίσης ή οι ζαχαροπλάστες, μοίραζαν στους παρευρισκόμενους τα προϊόντα τους, προκειμένου να γίνουν γνωστά στην αγορά.
Πώς γλεντούσαν, ποιοι όμως ήταν οι Αθηναίοι καλλιτέχνες που επισκέπτονταν την πόλη μας αυτές τις μέρες; Ποιούς χορούς αγαπούσαν οι Ηρακλειώτες; Σε ποια κέντρα διασκέδαζαν; Όλα αυτά θα τα δούμε πιο κάτω. Πολλές ήταν οι ονομαστές ορχήστρες με διάσημους τραγουδιστές και τραγουδίστριες από την Αθήνα. Από το Ηράκλειο παρέλασαν ξακουστά ονόματα της εποχής όπως οι: Τώνης Μαρούδας, Τζίμης Μακούλης, Νίκος Γούναρης, Σώτος Παναγόπουλος, Φώτης Πολυμέρης, Μανόλης Χιώτης και Μαίρη Λίντα, Νινή Ζαχά, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Κούλα Νικολαϊδου, Ζωζώ Σαπουντζάκη, Μάγια Μελάγια, Σεβάς Χανούμ, Μαργαρίτα Κονζάλες, ο Αττίκ, ο Γιώργος Μουζάκης, η τραγουδίστρια της νίκης Σοφία Βέμπο, οι αδελφές Άννα και Μαρία Καλουτά (τα Καλουτάκια), οι αδελφές Τζάνετ (τα Τζανετάκια) οι οποίες κυκλοφορούσαν με ποδήλατα και με κολάν παντελόνια. (Ήταν μεγάλο πράγμα να βλέπεις εκείνη την εποχή γυναίκα με κολλητό παντελόνι).
Ακόμα αντηχούν στ’ αυτιά των παλαιοτέρων οι στίχοι του τραγουδιού του Νίκου Γούναρη: “Ένα βράδυ που ’βρεχε” ή το τραγούδι του Σώτου Παναγόπουλου “Ένας φίλος ήρθε απόψε απ’ τα παλιά”. Πρόκειται για για αξέχαστες μελωδίες όπως και τόσες άλλες! Αγαπημένοι χοροί ήταν φυσικά το ταγκό, το βαλς, η ρούμπα, η γιάγκα, το τσάρλεστον, το ουάν στίπ και ίσως και κάποιοι λαϊκοί χοροί που συμπλήρωναν το παζλ της διασκέδασής τους.
Πού διασκέδαζαν; και ποια ήταν τα κέντρα διασκέδασης; Θα ξεκινήσουμε από το “Ντορέ” το οποίο πιο παλιά ονομάζονταν “Πάνθεον”. Πρώτος ιδιοκτήτης ήταν ο Αλέξανδρος Διαμαντάκης ή Κάιζερ, ο οποίος κατάγονταν από τη Σμύρνη. Ο γιός του είχε την αντιπροσωπεία της FIX στην οδό Δαιδάλου. Το “Ντορέ” στη συνέχεια περιήλθε στην ιδιοκτησία του Γιάννη Αγγελιδάκη, ο οποίος ήταν πολύ γνωστός στην Ηρακλειώτικη κοινωνία. Το “ΗΛΕΚΤΡΑ” το οποίο βρίσκονταν στη στοά Τσιλένη, εκεί όπου σήμερα είναι το Ιατρικό Κρήτης. Η Ηλέκτρα ήταν ιδιοκτησίας του Πουλακάκη και σαν θέατρο, έτσι επικλινές όπως ήταν, έμπαινε κάποιο δάπεδο προκειμένου να μεταμορφωθεί σε κέντρο διασκέδασης.
Ο κινηματογράφος “ΑΠΟΛΛΩΝ” στου οποίου τα υπόγεια γίνονταν οι διάφοροι αποκριάτικοι χοροί. Δίπλα ακριβώς ήταν το καφενείο το “ΕΘΝΙΚΟ” ιδιοκτησίας του Φρουζή. Παλιότερα το ίδιο καφενείο είχε την επωνυμία “ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ”. Το κέντρο “ΒΑΛΚΑΝΙΑ” που βρίσκονταν στην ενορία της Αναλήψεως, πιο πέρα από το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Επίσης το “ΛΙΜΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ” το οποίο λειτούργησε μεταπολεμικά, αλλά και στη συνέχεια.
Στο κέντρο του Ηρακλείου εκεί που σήμερα είναι η Βασιλική του Αγίου Μάρκου ήταν ο κινηματογράφος “ΜΙΝΩΑ” του Λιναρδάκη, ένα από τα γνωστά για την εποχή εκείνη κέντρα διασκέδασης. Ακόμα δίπλα στο σημερινό κινηματογράφο “Απόλλων” ήταν το κέντρο “ΑΓΛΑΪΑ”. Στο τέλος της οδού Χάνδακος ήταν “ΤΟΥ ΡΟΪΔΗ ΤΟ ΚΑΖΙΝΟ”. Αυτό βρισκόταν προς τη μεριά της παραλιακής οδού. Ως κέντρα διασκέδασης επίσης χρησιμοποιήθηκαν και τα διάφορα καφωδεία του Λάκκου με κάποια διαφορά ως προς τα μουσικά ακούσματα, αφού εδώ κυριαρχούσε η ρεμπέτικη μουσική και πιο πολύ σύχναζαν εργένηδες. Ένα άλλο κέντρο εκείνης της εποχής ήταν το “ΜΑΞΙΜ” στην οδό Καλοκαιρινού, εκεί που κάποτε βρίσκονταν το Υποκατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας. Εκεί που σήμερα είναι το κατάστημα κουρτινών του Τσιρώνη. Ως κέντρα επίσης αναφέρονται το “ΠΙΚ ΝΙΚ” και το “ΧΑΝΙΑΤΖΙΚ ΜΑΓΑΤΖΕ” στο φούρνο του Χατζή, το σημερινό μικρό Τσαρσάκι. Πάνω από την Αγία Τριάδα, δίπλα στη φάμπρικα του Ανωγειανάκη υπήρχε το κέντρο “ΝΤΑΡΙΑ ΝΤΑΝΣΙΝΓΚ ΚΟΜΠΑΝΥ”. Άλλα κέντρα ήταν το “ΚΝΩΣΟΣ” στο Βεζίρ Τσαρσί τη σημερινή οδό της 25ης Αυγούστου, ο “ΖΟΡΜΠΑΣ”, ο “ΒΡΑΧΟΣ”, το σημερινό ξενοδοχείο “ΑΣΤΟΡΙΑ” και το επίσης ξενοδοχείο “ΞΕΝΙΑ” που πριν από μερικά χρόνια κατεδαφίστηκε, το οποίο βρίσκονταν στην παραλία του Ηρακλείου. Για αρκετά χρόνια στο Μέγαρο Φυτάκη, εκεί όπου είναι το σημερινό ξενοδοχείο “ΜΕΓΑΡΟΝ”, λίγο πριν το 1940 αλλά και μεταπολεμικά, φιλοξενούνταν η “ΛΕΣΧΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ”. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Μέγαρο Αχτάρικα κάτω από το ζαχαροπλαστείο του Ρεγγινάκη, εκεί όπου στεγάζονταν η Βικελαία Βιβλιοθήκη. Σήμερα αυτό το κτίριο ενισχύεται στατικά και ανακαινίζεται.
Στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Θερίσου κατά τη δεκαετία του 1920 υπήρχε αίθουσα πατινάζ. Στην πλατεία του Αγίου Μηνά δίπλα από τα γραφεία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης στο σημερινό Μέγαρο του Γιαμαλάκη, είχε ανοίξει χοροδιδασκαλείο ο Καραϊσκος. Μεταγενέστερα, αυτή η αίθουσα ονομάστηκε “ΠΟΥΠΕ” και πιο αργά “ΣΑΒΟΪ”. Τελευταίοι χοροδιδάσκαλοι σ’ αυτό το χώρο ήταν οι Βρανάς και Κασέτας. Λέγεται ακόμα ότι ο Καραϊσκος άνοιξε και χοροδιδασκαλείο δίπλα από την φάμπρικα του Ανωγειανάκη. Τέλος ένας ακόμα χοροδιδάσκαλος ο Τριανταφυλλάκης, διατηρούσε χοροδιδασκαλείο εκεί που είναι η σημερινή κλινική “Ευαγγελισμός” η οποία φυσικά σήμερα δεν λειτουργεί και τελεί υπό κατάληψη.
Έτσι λοιπόν απλά μ’ αυτόν τον τρόπο οι Καστρινοί διασκέδαζαν, γλεντούσαν, παραμερίζοντας βάσανα και αγωνίες. Οι Απόκριες ήταν μια από τις πιο ευχάριστες και χαρούμενες γιορτές της πόλης μας. Τότε…! Παροιμιώδη είναι τα γλέντια και τα ξεφαντώματα εκείνης της πραγματικά ωραίας εποχής! Μιας εποχής που λύγισε, όπως και τόσα άλλα στην επερχόμενη τάχα εξέλιξη, πρόοδο την ονομάζουν άλλοι. Κι εκείνες οι γραφικές και όμορφες συνήθειες, οι αξέχαστες εκδηλώσεις μένουν σαν μια γλυκιά ανάμνηση αλλά και σαν παρηγοριά!
