«Το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Είναι τόσο απλό. Ή τουλάχιστον, θα έπρεπε να είναι», τονίζει το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας, που ξεκίνησε νέα καμπάνια με αίτημα να αναθεωρηθεί το άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα ώστε να τροποποιηθεί ο ορισμός του βιασμού.
Παράλληλα, η οργάνωση προχωρά στη συλλογή υπογραφών.
Η νομοθεσία στην Ελλάδα
Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας για τη σχετική νομοθεσία στις χώρες της Ε.Ε., επικρατεί η ατιμωρησία και η κουλτούρα κατηγορίας των θυμάτων του βιασμού. Η ίδια πραγματικότητα χαρακτηρίζει και την Ελλάδα, στην οποία συμβάλλει και ο νομικός ορισμός του βιασμού. Ο ελληνικός ποινικός κώδικας, και συγκεκριμένα το άρθρο 336, ορίζει ως βιασμό την συνουσία η οποία προκύπτει μετά από εξαναγκασμό με τη χρήση σωματικής βίας ή την απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου.
Ο ορισμός αυτός έρχεται σε αντίθεση με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και συγκεκριμένα με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που υπογράφηκε το 2011 και τέθηκε σε υποχρεωτική ισχύ για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ το 2014. Η Σύμβαση αυτή επικυρώθηκε στην Ελλάδα με νόμο του κράτους τον Μάρτιο του 2018, χωρίς ωστόσο να τροποποιήσει αναλόγως τον νομικό ορισμό του βιασμού.
Τον περσινό Μάρτιο, όπως τονίζει η οργάνωση, ανέδειξε ότι η κύρωση της Σύμβασης της Κωσταντινούπολης από την ελληνική Βουλή αποτέλεσε σημαντικό βήμα, εισάγοντας ένα σημαντικό κατευθυντήριο πλαίσιο για την προστασία των γυναικών από την έμφυλη βία καθώς και ατόμων που υφίστανται άλλες μορφές έμφυλων διακρίσεων. Παράλληλα, μετά την άσκηση θεσμικής πίεσης 10 γυναικών οργανώσεων και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, καταργήθηκε το άρθρο μίας διάταξης στην εθνική νομοθεσία που επέτρεπε το γάμο ως διακανονισμό για το έγκλημα της «αποπλάνησης ανηλίκου» (άρθρο 339, παρ. 3 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα).
«Αναδείξαμε ωστόσο, ότι αποτελούσε σοβαρό έλλειμμα το γεγονός ότι δεν τροποποιήθηκε ο ορισμός του βιασμού στον ελληνικό ποινικό κώδικα ώστε να βασίζεται στην απουσία συναίνεσης, σε συμφωνία με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων», τονίζεται.
«Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν νομικά ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Η ατελής νομοθεσία και η επικίνδυνη κουλτούρα κατηγορίας των θυμάτων διαιωνίζουν την ατιμωρησία σε ολόκληρη την Ευρώπη», προστίθεται.
Ο βιασμός συχνά δεν καταγράφεται στην Ευρώπη
Παρά τη σοβαρότητα της παραβίασης, ο βιασμός συχνά δεν καταγράφεται στην Ευρώπη. Ο φόβος του να μη γίνουν πιστευτές, η έλλειψη εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα ή το στίγμα που συνδέεται με αυτόν αποθαρρύνουν πάρα πολλές γυναίκες από την αναφορά βιασμού.
Όταν το αναφέρουν, οι πιθανότητες να εκδικαστεί η υπόθεσή τους στο δικαστήριο είναι περιορισμένες. Συχνά, οι υποθέσεις καταρρίπτονται σε διάφορα στάδια της νομικής διαδικασίας, χωρίς ποτέ να οδηγούνται σε δίκη. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι δράστες δεν κρατούνται υπόλογοι για τις πράξεις τους.
Ειδικά στην Ελλάδα, η εκτεταμένη έλλειψη διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων για την έμφυλη βία και τον βιασμό δυσχεραίνει την κατανόηση της κλίμακας του προβλήματος και την αντιμετώπισή του. Ταυτόχρονα, τα στοιχεία που υπάρχουν δεν παρέχουν τη συνολική εικόνα, εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού καταγγελιών.
Οι επικίνδυνοι μύθοι και τα στερεότυπα σχετικά με το φύλο, σχετικά με το τι αποτελεί βιασμό και συναίνεση, είναι ευρέως διαδεδομένα, τόσο στα συστήματα δικαιοσύνης όσο και στις κοινωνίες στο σύνολό τους, επισημαίνει η οργάνωση.
Οι έρευνες δείχνουν επανειλημμένα ότι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται για βιασμό όταν το θύμα είναι μεθυσμένο, όταν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα ή όταν δεν αντιστέκεται.
Από τις 31 ευρωπαϊκές χώρες που καλύπτει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Γερμανία, η Ισλανδία, το Λουξεμβούργο και η Σουηδία ορίζουν τον βιασμό ως σεξ χωρίς συναίνεση. Η Σουηδία άλλαξε τον ορισμό μόλις πέρσι, έπειτα από πολύχρονη εκστρατεία της Διεθνούς Αμνηστίας και άλλων οργανώσεων.
Οι υπόλοιπες χώρες που αναφέρονται στην έρευνα και την έκθεση της Αμνηστίας είναι: Αυστρία, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία και Ελβετία.
Όλες αυτές οι χώρες έχουν νομικούς ορισμούς του βιασμού με βάση τη βία, την απειλή βίας, τον εξαναγκασμό ή την αδυναμία του θύματος να αμυνθεί.
Σε ορισμένες χώρες, οι νόμοι περί βιασμού και σεξουαλικής βίας εξακολουθούν να πλαισιώνονται από εγκλήματα που σχετίζονται με την «τιμή» ή την «ηθική», υποστηρίζοντας την ιδέα ότι η κοινωνία έχει το δικαίωμα να ελέγχει τα σώματα των γυναικών. Στη Μάλτα, για παράδειγμα, τα σεξουαλικά αδικήματα εμπίπτουν στο κεφάλαιο «εγκλήματα που επηρεάζουν την ομαλή τάξη των οικογενειών».
Η αλλαγή των νόμων θα συμβάλλει στην αλλαγή των συμπεριφορών
«Η τήρηση των νόμων περί βιασμού σε συμφωνία με τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν θα επιλύσει τα πάντα. Είναι όμως ένα σημαντικό βήμα προς την αλλαγή των συμπεριφορών και την απόδοση δικαιοσύνης, καθιστώντας σαφές ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός και δεν μπορεί να συνεχιστεί με ατιμωρησία», τονίζει η Διεθνής Αμνηστία.
Όπως μάλιστα σημειώνει, μια πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ορισμένες ανησυχητικές συμπεριφορές μεταξύ των ανθρώπων στην Ε.Ε.:
Περισσότερα από 1 στα 4 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογείται υπό ορισμένες συνθήκες, όπως εάν το θύμα είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών; όταν πηγαίνει εθελοντικά στο σπίτι με κάποιον, όταν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα, όταν δεν έχει πει «όχι» σαφώς ή δεν αντιστέκεται.
Περισσότερα από 1 στα 5 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι οι γυναίκες συχνά λένε ψέματα ή υπερβάλλουν όταν ισχυρίζονται ότι έχουν υποστεί βία ή βιασμό.
