Του Κώστα Βαξεβάνη
Τα στερεότυπα στις λέξεις δημιουργούν στερεότυπα στο μυαλό ή αποκαλύπτουν στερεότυπα. Αυτόν που αποκαλείς συστηματικά και επιπόλαια τσιγκούνη, τον έχεις τυποποιήσει ως τέτοιο ή πιθανόν να το κάνεις προκειμένου να επιβεβαιώσεις τον χαρακτηρισμό και το συμπέρασμά σου.
Τα στερεότυπα στις λέξεις δημιουργούν στερεότυπα στο μυαλό ή αποκαλύπτουν στερεότυπα. Αυτόν που αποκαλείς συστηματικά και επιπόλαια τσιγκούνη, τον έχεις τυποποιήσει ως τέτοιο ή πιθανόν να το κάνεις προκειμένου να επιβεβαιώσεις τον χαρακτηρισμό και το συμπέρασμά σου.
Οι λέξεις από μόνες τους δεν είναι κακές, όπως και τα μαχαίρια. Η λέξη «Εβραίος» περιγράφει το άτομο που ανήκει σε μια εθνικοθρησκευτική ομάδα. Αν όμως σε μια συζήτηση κάποιος πει «μα αυτός είναι Εβραίος» δεν μιλά για την αθώα κατάταξη στο έθνος των Εβραίων, αλλά υπονοεί την ιδιαιτερότητα και την ευθύνη που ίσως αποδίδει σε κατηγορία ανθρώπων επειδή είναι Εβραίοι.
Οι λέξεις είναι καρφιά που πάνω τους κρεμάς τα κάδρα των πιο σημαντικών πραγμάτων σου. Από την ποίηση ως τη δημοσιογραφία και από την καθημερινότητα ως την αιωνιότητα οι λέξεις που αποτυπώνονται είναι οι πιο θαρραλέες ανάγκες. Οι λέξεις είμαστε εμείς.
Γράφω όλα αυτά γιατί πιστεύω ότι η συζήτηση που έχει ξεκινήσει για τον αν έχει το δικαίωμα κάποιος να χρησιμοποιήσει τον όρο «λαθρομετανάστης» δεν υπερασπίζεται το δικαίωμα των λέξεων ή των απόψεων, αλλά τον εμπαθή και υποτιμητικό τρόπο για να χαρακτηρίσει ανθρώπους. Η μεταφορά της συζήτησης στο πεδίο του δικαιώματος είναι άθλια και υποκριτική. Οταν αποκαλείς κάπως τους ανθρώπους, δεν το κάνεις με τη συμβουλή των λεξικών, με την πιστοποίηση ή όχι της ύπαρξης της λέξης, αλλά γι’ αυτά που θέλεις να εκφράσεις. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις όποια λέξη θες, μπορείς να φτιάξεις κιόλας, αφού κανένας δεν θα σε βαθμολογήσει στη γραμματική ή στο συντακτικό για τις λέξεις σου, όμως θα εννοείς πράγματα που έχεις μέσα σου.
Αυτός που δεν του αρκεί η λέξη μετανάστης ή πρόσφυγας για να αποδώσει όσα συγκεντρώνει ο ταλαιπωρημένος της ζωής που έχει απέναντί του και χρειάζεται τη συνδρομή του «λαθρο», το κάνει για να εκφράσει αυτό που νιώθει και όχι από ανάγκη σωστής επικοινωνίας. Η… εφεύρεση του «χρησιμοποιώ όποια λέξη θέλω» ή «υπάρχει στο λεξικό» δεν υπερασπίζεται κάποια ιδιοτροπία στη γλώσσα αλλά τον ρατσισμό και το αρνητικό φορτίο που έχει αποκτήσει η λέξη, η οποία γι’ αυτό ακριβώς και εκφράζει όποιον αισθάνεται την ανάγκη να τη χρησιμοποιήσει. Αν θες να συνεννοηθείς λες πρόσφυγας. Αν θες να υποτιμήσεις, να δηλώσεις αποστροφή και να θυμίσεις ότι είσαι ανώτερος λες «λαθρομετανάστης».
Πριν από μερικές μέρες ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης υπερασπιζόμενος το δικαίωμα στις λέξεις, ή μάλλον στη λέξη λαθρομετανάστης (αλίμονο συγγραφέας είναι), έγραψε στα «Νέα»: «δεν μπορεί, κάθε κυβέρνηση, κάθε φορά, να μου φοράει με το ζόρι όποια λέξη είναι ασορτί με την προπαγάνδα της. Δεν θα ρωτάω τον Καρανίκα ή τον εκάστοτε Σπίρτζη για το πώς θα χειριστώ τη γλώσσα. Εκτός κι αν χάσαμε το δικαίωμα του λόγου ή την άνεση να διαχειριζόμαστε τις λέξεις με ποικίλους τρόπους, κατά βούληση και με βάση τη δική μας διάκριση, αισθητική και αίσθηση». Ο Γ. Σκαμπαρδώνης κάνει την επανάστασή του απέναντι στην προσπάθεια επιβολής των λέξεων από τους Καρανίκες και τους Σπίρτζηδες. Δεν γνωρίζω αν ο Γ. Σκαμπαρδώνης δείχνει το ίδιο ανεκτικός με τις λέξεις «συμμοριτοπόλεμος» , «ΕΑΜοβούλγαρος», αλλά αν το κάνει δεν αποτελεί θέμα δικαιώματος, μάλλον πεποιθήσεων και ανάγκης να εκφραστεί με το φορτίο των συγκεκριμένων λέξεων και όχι με λέξεις γενικά.
Σε ένα άλλο άρθρο στην «Καθημερινή», ο Τάκης Θεοδωρόπουλος υπερασπίζεται και αυτός το δικαίωμα στη λέξη «λαθρομετανάστης» με μεγαλύτερο ζήλο απ’ ό,τι έχει υπερασπιστεί ανθρώπους που αποκαλεί έτσι. Γράφει για τον λαθρομετανάστη:
«Μπορεί να είναι ο καλύτερος άνθρωπος. Ομως και μια Ρολς, το καλύτερο αυτοκίνητο, αν την περάσεις χωρίς έγγραφα, λαθραία είναι».
Τόσο απλά, τόσο κυνικά όταν πρόκειται να μιλήσουμε για ανθρώπους υπερασπιζόμαστε τις λέξεις. Οπως είπε και ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Μιχάλης Αρβανίτης όταν δέχτηκε στη Βουλή παρατήρηση για τον όρο λαθρομετανάστης: «Θα χρησιμοποιώ όποια λέξη θέλω, λογαριασμό θα σας δώσω;». Πιο αψύς και μπρουτάλ ο χρυσαυγίτης, δεν μίλησε για δικαίωμα στις λέξεις, ούτε ανέλυσε τον Μπαμπινιώτη μέσα από τις διαδρομές του κ. Τάκη και του κ. Γιώργου. Αυτό άλλωστε είναι το μεγάλο πλεονέκτημα του φασίστα. Δεν χρειάζεται ούτε να απολογηθεί ούτε να κομψευθεί. Ο ψευτοδιανοούμενος όμως πρέπει να βρει προσχήματα, επιχειρήματα και λέξεις. Ή μήπως ο λαθροδιανοούμενος;
ΥΓ.: Τη λέξη «λαθροδιανοούμενος» την είχα ακούσει από φίλο πριν από δεκαπέντε χρόνια. Οταν τον ρώτησα τι εννοεί μου απάντησε: «Είναι όλοι αυτοί οι κατ’ εικόνα μονίμως αλαφιασμένοι πνευματικά οι οποίοι κάποια στιγμή άφησαν τα χειρόγραφά τους στο γραφείο του τάδε εκδότη και αυτός τα εξέδωσε. Φυσικά φροντίζουν κατά καιρούς να εκδίδονται».
