του Πέτρου Μηλιαράκη*
Το κείμενο αυτό επιχειρεί να απαντήσει α) στο ζήτημα της κυριαρχίας των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας στο πλαίσιο εκχώρησης αρμοδιότητας στη νομική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό β) με το ζήτημα που προκύπτει εξ´αιτίας της λήξης των Δανειακών Συμβάσεων και των Μνημονίων Σενεργασίας της Ελλάδας, την 21η Αυγούστου 2018.
Με αναφορά δε και στις απόψεις του Tom Binghman(1) χρήσιμα είναι τα εξής:
- η δοτή αρμοδιότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η πολιτειακή αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει «επανατοποθετηθεί» αρκετές φορές, με κυρίως αναφορά στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάακεν, όπου τέθηκε το κυρίως ερώτημα εάν θα παρέμενε το «πυλωτικό σύστημα», δηλαδή εάν θα παρέμεναν ως «σύστημα διακυβέρνησης» οι τρεις πυλώνες που αφορούσαν: α) στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, β) στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Ασφάλεια, και γ) στη Δικαιοσύνη και στις Εσωτερικές υποθέσεις (2).
Η αρχιτεκτονική των πυλώνων εξασφάλιζε μια ιδιότυπη-παράλληλη ύπαρξη αφενός των Κοινοτήτων και αφετέρου της Ένωσης. Δηλαδή η Ένωση εμφανιζόταν ως η ομπρέλα ή άλλως η κοινή στέγη των τριών προαναφερόμενων πυλώνων, όπου το κυρίως σκέλος που αφορούσε στις Κοινότητες ήταν κατ’ ουσίαν η βάση του όλου οικοδομήματος, με κυρίως Αρχή Ασφάλειας Δικαίου το «κοινοτικό κεκτημένο» (aquis communautaire). Οι άλλοι πυλώνες ήταν οι ασταθείς εστίες του όλου συστήματος με πολύπλοκες και αλυσιτελείς (σε πολλές περιπτώσεις) διαδικασίες.
Η «κοινή αυτή συγκρότηση» αφορούσε ένα «ενιαίο μόρφωμα» που δεν διέθετε νομική προσωπικότητα, ενώ η εκχώρηση εξουσίας από τα κράτη-μέλη στο συγκεκριμένο μόρφωμα, δημιουργούσε το παράδοξο να λειτουργούν άλλα Όργανα για την Ένωση και άλλα για τις Κοινότητες! Αυτή η πρακτική εύρισκε έρεισμα στη «θεωρία και πράξη» του «δανεισμού των Οργάνων». Την ιδιότυπη και περίεργη αυτή κατάσταση, της οποίας οι λειτουργίες ήταν σαφείς μάλλον μόνον στους «ειδικούς»και για τους «ειδικούς» , κατάργησε η Συνθήκη της Λισαβόνας.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας δηλαδή, κατάργησε τους πυλώνες, ίδρυσε νομική προσωπικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θέσπισε: ότι η Ένωση αντικαθιστά και διαδέχεται την Ευρωπαϊκή Κοινότητα ως καθολικός διάδοχος, ενώ η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας δεν διαλύεται, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται με ειδικό πρωτόκολλο.
Παραλλήλως με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και ειδικότερα με τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), θεσπίστηκε το γενικό πλαίσιο εντός του οποίου κινείται η άσκηση της οικονομικής πολιτικής, με βάση την οποία «τα κράτη-μέλη ασκούν την οικονομική τους πολιτική με σκοπό να συμβάλουν στην υλοποίηση των στόχων της Ένωσης, όπως αυτοί ορίζονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)». (Βλ άρθρο 120 ΣΛΕΕ, ενώ για το άρθρο 3 ΣΕΕ βλ. παρακάτω).
Επίσης με τη Συνθήκη της Λισαβόνας επαναβεβαιώθηκαν τα κριτήρια σύγκλισης για την εισαγωγή του ευρώ, κριτήρια που επέβαλαν τη δημιουργία του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης το οποίο αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ ήδη από το 1997 με αντίστοιχο ψήφισμα. Η σημασία δε του Συμφώνου αυτού επιβεβαιώθηκε με τη «Δήλωση 30», που έχει επισυναφθεί στη Συνθήκη της Λισαβόνας.
Κυρίαρχη όμως σημασία αποκτά για το συντονισμό της οικονομικής πολιτικής των κρατών-μελών το δόγμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας.Τούτων δοθέντων για την ταυτότητα του νομικού και πολιτικού λόγου υπ’ όψιν τα εξής:
Η οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης διέπεται από την Αρχή της «δοτής αρμοδιότητας» . Σύμφωνα με την Αρχή αυτή η Ένωση ενεργεί μόνο εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που της απονέμουν τα κράτη-μέλη με τις Συνθήκες. Ταυτοχρόνως, η Ένωση σέβεται την ισότητα των κρατών-μελών, την εθνική ταυτότητα τους και τη θεμελιώδη πολιτική και συνταγματική τους δομή και τάξη. Σέβεται δε τις ουσιώδεις λειτουργίες του κράτους στις οποίες ρητώς περιλαμβάνονται κατ’ αποκλειστικότητα: α) η διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας, β) η διατήρηση της δημόσιας τάξης και γ) η προστασία της εθνικής ασφάλειας. Ειδικότερα η εθνική ασφάλεια παραμένει στην αποκλειστική ευθύνη κάθε κράτους-μέλους (βλ. άρθρα 4 και 5 ΣΕΕ σε συνδιασμό όμως κυρίως και με την παρ.1 του άρθρου 42 ΣΕΕ).
Με βάση δε τη νομική λογική , αλλά και την πολιτική που νομιμοποιείται απο το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο , εγείρεται μείζον ζήτημα εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας σε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο υπό το καθεστώς δανειακής σύμβασης καθίσταται (ας επιτραπεί ο όρος) «ψιλός κύριος της κρατικής του οντότητάς», παρά τη θέσπιση της Αρχής της «δοτής αρμοδιότητας».
Στην περίπτωση αυτή προκύπτει το ζήτημα της «αρνητικής όψης της κρατικής εξουσίας», όπου με βάση την «Αρχή της Αποκλειστικότητας» είναι ανεπίτρεπτο να ασκηθεί άλλου είδους εξουσία σε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφόσον δί αυτής , της απο καθέδρας δηλαδή επιβολής , συντρέχει ουσιώδης ανατροπή των νομικοπολιτικών επιταγών των άρθρων 3, 4 και 5 ΣΕΕ. Συνεπώς:
Κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που περιέρχεται σε «καθεστώς προτεκτοράτου» ή επί του οποίου ασκείται εξουσία σε τέτοιο βαθμό που να αφορά dominium επί πραγμάτων και imperium επί προσώπων δεν συμβιβάζεται με τη νομικοπολιτική προσωπικότητα του κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
• το ζήτημα της ενωσιακής κανονικότητας
Η Ελλάδα απο την 21η Αυγούστου 2018 επανήλθε στην κανονικότητα της νομικής Αρχής της «δοτής αρμοδιότητας» (που επι «Μνημονιακής περιόδου» δεν γινόταν καν λόγος για την περιγραφή της απο τα Ενωσιακά Όργανα σε βάρος της Ελλάδας, εφόσον είχε επικαλυφθεί απο τη σχέση: «δανειστή-δανειζόμενου»), και στην κανονικότητα του νομικοπολιτικού δόγματος της «δημοσιονομικής πειθαρχίας» , σε σχέση πάντοτε με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο:
Στο επίπεδο των όποιων μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων της , (ιδίως εκείνων που αφορούν κοινωνικά δικαιώματα) η Ελλάδα οφείλει (και δικαιούται) να επαναφέρει στο τραπέζι των όποιων διαδικασιών και τη βασική νομικοπολιτική Αρχή των οικονομικών στόχων της Ένωσης, όπου δυνάμει του άρθρου 3 ΣΕΕ: «η Ένωση έχει σκοπό να προάγει την ειρήνη, τις αξίες της και την ευημερία των λαών της, καθώς και να προάγει την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών».
Τούτων δοθέντων εγείρεται και ζήτημα συνέπειας ,πρωτογενών μάλιστα δεσμεύσεων, ως προς την Ευρωπαϊκή Ένωση , καθόσον δια των Οργάνων της έχει καθήκον να πολιτεύεται εντός του πλαισίου της θεσπισμένης κανονικότητας των άρθρων 3, 4 και 5 ΣΕΕ, σε αναφορά και με το άρθρο 120 ΣΛΕΕ, εφόσον τότε πράγματι (θα) τηρείται (και) η ενωσιακή νομιμότητα!
YΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- 1) Βλ. Tom Binghman, «The rule of Law», εκδόσεις Penguin Law, στο κεφάλαιο : «The Exercise of Power» σελ. 60 και επ.
- 2) Βλ. Πέτρος Μηλιαράκης, Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα μεταξύ νομικού δόγματος και πολιτικής, Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, 2005, σελ. 19 και επ.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ: «η Ένωση έχει σκοπό να προάγει την ευημερία των λαών της, την οικονομική, κοινωνική , εδαφική συνοχή και την αλληλεγγύη».
——————————————–
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC- EU).
