Μεγάλης αρχαιολογικής αξίας θεωρείται ο τάφος της υστερομινωικής εποχής (1400-1200π.Χ.) που ανακαλύφθηκε τυχαία προ ημερών στη διάρκεια επείγουσας σωστικής ανασκαφής στην Ιεράπετρα, αφενός επειδή βρέθηκε ασύλητος – κάτι σχετικά σπάνιο, όπως και το γεγονός ότι λαξεύτηκε σε επίπεδο έδαφος αντί σε πλαγιά -, αφετέρου γιατί το εύρημα αυτό συνηγορεί ότι στην περιοχή υπήρχε εργαστήρι κεραμικής και οικισμός, πιθανότατα και κάποιο περιφερειακό διοικητικό κέντρο το οποίο ακόμα δεν έχει ανευρεθεί.
Δείτε:
Σπουδαίος αρχαιολογικός θησαυρός ανακαλύφθηκε ξαφνικά, μετά από υποχώρηση εδάφους στην Κρήτη! (Φωτο)
Αν και ακόμα είναι νωρίς να εκτιμηθεί η ηλικία, το φύλο και η κοινωνική θέση των νεκρών που βρέθηκαν στις δύο λάρνακες, τόσο οι δύο σκελετοί όσο και τα πήλινα κτερίσματα (14 ψευδόστομοι αμφορείς, ένας αμφοροειδής κρατήρας με συμφυές υποστατό και ένα κύπελλο στην πρώτη, 6 μικροί ψευδόστομοι αμφορείς και δύο προχοΐδια στη δεύτερη, όλα ακέραια και καλής τέχνης) αναμένεται να φωτίσουν περισσότερο την πολυτάραχη ιστορική περίοδο πριν από την οριστική κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού.
Η Χρύσα Σοφιανού, Έφορος Αρχαιοτήτων Λασιθίου που ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που εισήλθαν «με πολύ σεβασμό» στο χώρο αυτό ύστερα από 3.500 χρόνια, λέει μερικά πράγματα για την αξία ενός ευρήματος που εμπλουτίζει ακόμα περισσότερο τη σπουδαία αρχαιολογική κληρονομιά της ανατολικής Κρήτης.
— Πόσο σημαντική είναι η ανακάλυψη της Ιεράπετρας και γιατί; Διότι καταρχήν ο τάφος βρέθηκε ασύλητος, κάτι που σημαίνει ότι έχουμε όλα τα στοιχεία της ταφής καθώς και τα οστά ακέραια, επομένως πρόσφορα για αναλύσεις κάθε είδους. Το γεγονός έπειτα ότι τα αγγεία κ.λπ. κτερίσματα βρέθηκαν στην αρχική τους θέση, όπως άλλωστε και οι δύο σκελετοί, βοηθά πολύ στη μελέτη του τρόπου ταφής και των ταφικών εθίμων της εποχής.
Στις συλημένες ταφές τα πάντα είναι αναμοχλευμένα, ακόμα οπότε κι αν έχουν απομείνει ευρήματα δεν μαρτυρούν πολλά. Για τη δική μας ομάδα, τώρα, εκτός από αρχαιολογική έχει και μεγάλη συναισθηματική σημασία το ότι ήμασταν οι πρώτοι που εισήλθαμε στο χώρο αυτό μετά τόσους αιώνες, κάτι που κάναμε με πολύ σεβασμό.
— Υποθέτω ότι σπανίζουν οι ασύλητοι μινωικοί τάφοι. Πράγματι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχουμε τέτοια ευρήματα. Ασύλητοι τάφοι της περιόδου αυτής έχουν ανακαλυφθεί σε διάφορα σημεία της Κρήτης – στη δική μας περιοχή, το Λασίθι, η τελευταία τέτοια ανακάλυψη έγινε το 1992 στη θέση Γρα Λυγιά από την κ. Αποστολάτου, την τότε έφορο που έκανε και τη δημοσίευση.
Για τη δική μας ομάδα, τώρα, εκτός από αρχαιολογική, έχει και μεγάλη συναισθηματική σημασία το ότι ήμασταν οι πρώτοι που εισήλθαμε στον χώρο αυτό τόσους αιώνες μετά, κάτι που κάναμε με πολύ σεβασμό.
— Παρουσιάζει κάποια ιδιαιτερότητα το μνημείο; Ναι, το γεγονός ότι βρέθηκε σε έναν επίπεδο ελαιώνα κάπου 4 μ. από την επιφάνεια, κάτι σπάνιο – οι περισσότεροι λαξευτοί τάφοι σαν αυτόν συνήθως ανευρίσκονται σε πλαγιές λόφων.
— Πριν από το τυχαίο της ανακάλυψης, υπήρχαν άραγε κάποιες άλλες ενδείξεις ή έστω υποψίες ότι στη θέση αυτή «κρυβόταν» ένας αρχαιολογικός θησαυρός; Συγκεκριμένα όχι, όλη όμως η ανατολική Κρήτη είναι πλούσια σε αρχαία μνημεία όλων των εποχών. Έχουμε επίσης πολλές ενδείξεις ότι στην περιοχή της Ιεράπετρας υπήρχε περιφερειακό μινωικό διοικητικό κέντρο – μια απόδειξη είναι οι ανασκαφές που κάνουμε στη νήσο Χρυσή, σημαντικό τότε κέντρο επεξεργασίας πορφύρας. Ο οικισμός ο οποίος ανακαλύφθηκε εκεί σίγουρα θα είχε εξάρτηση από κάποιον μεγαλύτερο σε σχετικά κοντινή απόσταση που ήταν, πιθανότατα, το διοικητικό κέντρο που αναζητούμε.
Αν δεν το βρούμε εμείς, θα το εντοπίσει, ευελπιστούμε, η επόμενη γενιά αρχαιολόγων! Οι έρευνες διεξάγονται σε συνεργασία με τον καθηγητή Γιάννη Παπαδάτο του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Ινστιτούτο Μελέτης Προϊστορικού Αιγαίου Ανατολικής Κρήτης (INSTAP, παράρτημα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών) στην Παχιά Άμμο.
Δεν ξέρουμε βέβαια ακόμα την κοινωνική θέση, την ηλικία, ούτε καν το φύλο των ενοίκων του τάφου και τη μεταξύ τους σχέση – αυτά όλα είναι προς διερεύνηση.
— Υπάρχουν έστω κάποιες υποθέσεις για το ποιοι μπορεί να ήταν οι ένοικοι του μνημείου;
Είναι ακόμα νωρίς να συμπεράνουμε. Αν όμως ήταν άρχοντες ή αρχιερείς θα βρίσκαμε κοσμήματα, σφραγιδόλιθους και άλλα σύμβολα εξουσίας με πολύτιμα μέταλλα στη σύνθεσή τους, αν ήταν πάλι πολεμιστές θα τους «συνόδευαν» κάποια όπλα. Τα ευρήματά μας εδώ είναι όλα πήλινα, δεν μπορούμε οπότε καταρχήν να μιλήσουμε για διακεκριμένη ταφή όπως τη γνωρίζουμε. Δεν ξέρουμε βέβαια ακόμα την κοινωνική θέση, την ηλικία, ούτε καν το φύλο των ενοίκων του τάφου και τη μεταξύ τους σχέση – αυτά όλα είναι προς διερεύνηση.
Με δεδομένο ότι χρονολογείται καθώς διάβασα στην υστερομινωική εποχή, ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου, ποια είναι δηλαδή σε γενικές γραμμές η εικόνα της Κρήτης τότε; Η μεταανακτορική περίοδος, οπότε έχει καταστραφεί και το τελευταίο μεγάλο μινωικό ανάκτορο, αυτό της Κνωσσού, είναι μια ασταθής, ταραγμένη εποχή της οποίας την κοινωνική δομή αγνοούμε. Απουσίαζε μεν ένα ενιαίο κέντρο διοίκησης, υπήρχαν ωστόσο μικρότερα περιφερειακά. Στην περίπτωση αυτή, εφόσον υπάρχει τάφος, υπάρχει λογικά και κοντινός οικισμός. Θα ξεκινήσουμε έρευνες και γι΄αυτόν όταν εκδοθούν οι σχετικές άδειες από το υπουργείο.
— Τι εργασίες γίνονται αυτή τη στιγμή, πότε αναμένονται πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα για τα ευρήματα και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί μελλοντικά η ανακάλυψη αυτή;
Προς το παρόν σκελετοί και ευρήματα φροντίζονται στο Εργαστήριο Συντήρησης του Αρχαιολογικού Μουσείου Αγίου Νικολάου. Η εντυπωσιακή, περίτεχνη διακόσμηση λαρνάκων και αγγείων με μοτίβα που επαναλαμβάνονται και σε άλλα αγγεία της ευρύτερης περιοχής μαρτυρά την ύπαρξη μινωικού εργαστηρίου κεραμικής το οποίο και αναζητούμε. Στη μία μάλιστα λάρνακα αναπαριστάται άρμα που σέρνει ζώο καθοδηγούμενο από μια ανθρώπινη μορφή, παράσταση που έχει επίσης βρεθεί παλιότερα στη θέση Επισκοπή και εκτίθεται στην Αρχαιολογική Συλλογή Ιεράπετρας. Προς το παρόν, σκελετοί και ευρήματα φροντίζονται στο Εργαστήριο Συντήρησης του Αρχαιολογικού Μουσείου Αγίου Νικολάου.
— Ποιες είναι οι σπουδαιότερες ανασκαφικές έρευνες και μελέτες που τρέχουν αυτό τον καιρό στην ανατολική Κρήτη και ποιες οι σπουδαιότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες που βρίσκονται στα όρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου;
Οι σημαντικότερες έρευνες γίνονται στο ρωμαϊκό θέατρο της Ιεράπετρας και τη νήσο Χρυσή που προανέφερα, στην αρχαία Δρήρο (συνεργασία της Εφορείας μας υπό τη διεύθυνση της Β. Ζωγραφάκη και της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών), στον Ανάβλοχο Βραχασίου πάλι από τους Γάλλους, στον Αζοριά, τα Γουρνιά και το νησί Μόχλος από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, στο Μπούφο Σισίου και στην Ίτανο από τη Βελγική Αρχαιολογική Σχολή, στο Παλαίκαστρο από τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή, στο Καλό Χωριό από το Ιρλανδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, στον Πετρά από την επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων Μ. Τσιποπούλου, στην Κάτω Ζάκρο από την Αρχαιολογική Εταιρεία, το πρόγραμμα «Μινωικοί Δρόμοι» στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου όπως επίσης οι έρευνες στη θέση Γαϊδουροφάς Ιεράπετρας (Πανεπιστήμιο Αθηνών) και στις Λούτρες Μόχλου από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Στα όρια της Εφορείας Λασιθίου βρίσκονται εξάλλου δύο από τους πλέον επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, το Δικταίον Άντρο και η Σπιναλόγκα, δύο σπουδαία ανάκτορα, της Ζάκρου και του Πετρά, δύο αρχαιολογικά μουσεία και αρχαιολογικές συλλογές. Θα πρέπει ίσως να σημειώσω εδώ ότι λόγω του πλήθους και της σπουδαιότητας των μνημείων, ο φόρτος εργασίας είναι τεράστιος και το προσωπικό μας παρότι ελάχιστο καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες, θυσιάζοντας συχνά πολύ χρόνο από την προσωπική και οικογενειακή του ζωή.
Η Χρύσα Σοφιανού Η Χρύσα Σοφιανού κατάγεται από την Καβάλα όπου υπήρξε και προϊστάμενη της εκεί Εφορείας Αρχαιοτήτων. Σπούδασε αρχαία ιστορία και αρχαιολογία στην Μπολόνια με ειδίκευση στη ρωμαϊκή επιγραφική. Στην Κρήτη εργάζεται από το 1999. Το 2011 ανέλαβε Έφορος Αρχαιοτήτων Λασιθίου.
Έχει μεταξύ άλλων κάνει ανασκαφές στη νήσο Χρυσή (Γαϊδουρονήσι), στην ελληνιστική πόλη της θέσης Τρυπητός στη Σητεία, στο ιερό πόλης της αρχαίας Πραισσού, στο ελληνιστικό-ρωμαϊκό νεκροταφείο της Καμάρας στον Άγιο Νικόλαο, στο ιερό κορυφής Εσταυρωμένου στην Ανατολή Ιεράπετρας καθώς και στο αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο της Ιεράπετρας την οποία θεωρεί την πλέον σημαντική ως τώρα δουλειά της.
