Οι πρόσφυγες που ονειρεύονται να μεταφράσουν τον Ρίτσο

Στην οδό Αλκιβιάδου 38, κοντά στη Βικτώρια, κάτω από την Αχαρνών, σε ένα μικροσκοπικό ισόγειο με πατάρι, λειτουργεί από τις αρχές Απρίλη «Η Στέγη του Διερμηνέα».

Πέντε φίλοι, πολιτικοί πρόσφυγες από το Ιράν και την Τουρκία, προσφέρουν υπηρεσίες διερμηνείας, μετάφρασης και μαθήματα Ελληνικών, Αγγλικών, Γερμανικών και Φαρσί, στη συμβολική τιμή του ενός ευρώ την ώρα.

Οι μαθητές είναι κι εκείνοι πρόσφυγες, μετανάστες, αλλά και αρκετοί Ελληνες. Νέοι άνθρωποι στην πλειονότητά τους, που θέλουν να ζήσουν -όχι απλά να επιβιώσουν προσωρινά- στην Ελλάδα.

Από το φθινόπωρο θα λειτουργήσουν τάξεις για παιδιά δημοτικού και γυμνασίου, με ενισχυτική διδασκαλία και μαθήματα γλώσσας -χωρίς οικονομικό αντίτιμο.

Το κουκλίστικο ισόγειο, όμορφο και λειτουργικό, μετατράπηκε σε μικρό σχολείο, με σκληρή προσωπική δουλειά.

Το σχολείο ονομάζεται «Φαρζάντ Καμανγκάρ» -στη μνήμη ενός σημαντικού Κούρδου δασκάλου, συγγραφέα και ακτιβιστή που βασανίστηκε και εκτελέστηκε το 2010 από την ιρανική κυβέρνηση, σε ηλικία μόλις 32 ετών, κατηγορούμενος ως «εχθρός του Θεού».

Στα λίγα τετραγωνικά του σχολείου δεν στεγάζονται μόνο μαθήματα γλώσσας, αλλά «τα όνειρα που κάναμε», μου λέει ο Ραμιάρ Χοσεϊνί, καθηγητής Αγγλικών, πολιτικός πρόσφυγας από το Ιράν, που ζει στην Αθήνα λιγότερο από έναν χρόνο -αλλά ήδη μιλάει ελληνικά καλύτερα από πολλούς Ελληνες.

Ψυχή και βασικός εμπνευστής του σχολείου είναι ο Ριμπουάρ Κομπαντί. Εγκατέλειψε το Ιράν ως πολιτικός πρόσφυγας πριν από 10 χρόνια, σπούδασε στη Γερμανία και, από το 2012, ζει μόνιμα στην Ελλάδα και εργάζεται ως διερμηνέας και μεταφραστής.

«Χρόνια ονειρευόμουν ν’ ανοίξω ένα σχολείο για τα παιδιά στην Ελλάδα. Στο Ιράν, είχα μια οργάνωση για τα δικαιώματα των παιδιών, λεγόταν “Ας ζήσουν τα παιδιά”. Δυστυχώς, όμως, το καθεστώς δεν την άφησε να συνεχιστεί. Αυτός ήταν ο λόγος που αναγκάστηκα να φύγω από τη χώρα. Μου είχε μείνει καημός. Αφού βρήκα παιδιά που έχουν και αυτοί το όνειρο το ίδιο -ο Ραμιάρ, ο Ρεζγκάρ, η Σάρα, ο Σαΐντ, ο Αχμέντ- αποφασίσαμε να το ξεκινήσουμε. Κάναμε το πρώτο μάθημα στις 3 Απριλίου. Πλέον, έχουμε εφτά τμήματα Ελληνικών, δύο Γερμανικών, τρία τμήματα Περσικών, τέσσερις τάξεις Αγγλικών, από 7-8 μαθητές η τάξη. Τα παιδιά κάτω των 14 ετών δεν πληρώνουν. Είναι ένα είδος υποτροφίας για τον Φαρζάτ Καμανγκάρ. Για μας, αυτό που κάνουμε δεν είναι μόνο μαθήματα, είναι και η φωνή του ίδιου του δασκάλου. Για να μη χαθεί αυτό το όνομα. Ηταν τέσσερα χρόνια φυλακισμένος, όλοι οι οργανισμοί από τη Διεθνή Αμνηστία ώς τον ΟΗΕ είχαν στείλει μήνυμα να μην εκτελεστεί, αλλά η κυβέρνηση ήταν πολύ σκληρή και τον εκτέλεσε. Τα γραπτά του, μέσα από τη φυλακή του Εβίν, έχουν μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες».

Ο Ριμπουάρ έχει σημάδια στα χείλη του. Είχε ράψει το στόμα του σε μια παλιότερη πολιτική διαμαρτυρία, ενώ είχε συμμετάσχει σε απεργίες πολιτικών προσφύγων από το 2010: «Τότε, οι επιτροπές ασύλου δεν λειτουργούσαν σχεδόν καθόλου. Το ποσοστό έγκρισης των αιτήσεων για άσυλο ήταν μόλις 0,03%».

«Δεν θέλουμε ελεημοσύνη»

Το σχολείο είναι πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενο, παρά τις οικονομικές δυσκολίες.

«Δεν θέλουμε οικονομική βοήθεια με τη μορφή ελεημοσύνης. Αν κάποιος θέλει να μας βοηθήσει μόνο για να ποζάρει, δεν το θέλουμε. Αν όμως πιστέψει στην ιδέα μας, κι ένα στυλό να μας δώσει, θα το δημοσιοποιήσουμε. Ειδικά έχουμε ανάγκες για παιδικά και εκπαιδευτικά βιβλία. Για όλα τα μαθήματα, εκτός από θρησκευτικά. Και, φυσικά, βιβλία λογοτεχνίας».

Ο Ριμπουάρ μού εξηγεί ότι βασικός τους στόχος είναι, σε τρία με τέσσερα χρόνια, να βρεθούν άνθρωποι που «θα μπορούν να μεταφράσουν τον Ρίτσο κατευθείαν από τα Ελληνικά στα Φαρσί. Να μεταφράσουν τον Αχμάτ Σαμλού από τα Φαρσί στα Ελληνικά. Αυτός είναι ο σκοπός μας. Οχι απλώς “να μάθουμε Ελληνικά”. Γιατί Ελληνικά μαθαίνουμε και στον δρόμο. Υπάρχουν οργανώσεις που μοιράζουν ρύζι και πάμπερς, για να πάει κάποιος να μάθει Ελληνικά. Ο σκοπός ο δικός μας είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Το ιδανικό θα ήταν να έχουμε έναν αυτοτελή χώρο, μόνο για το σχολείο».

Οι δύο Ιρανοί φίλοι που έχω απέναντί μου έχουν βαθιά αγάπη για την ελληνική λογοτεχνία και ποίηση. Ομως, εμείς οι Ελληνες, πέρα από τον Ομάρ Καγιάμ ή τον Τζελαλαντίν Ρουμί, ελάχιστα ξέρουμε από την τόσο σπουδαία ποιητική παράδοση της Περσίας.

«Πού μπορώ να διαβάσω Πέρσες ή Κούρδους ποιητές στα Ελληνικά;», τους ρωτάω.

«Χθες το βράδυ, μεταφράζαμε στα Ελληνικά τον Κούρδο ποιητή Σέρκο Μπέκας», απαντά χαμογελαστά ο Ριμπουάρ, που μεταφράζει ελληνική λογοτεχνία στα Φαρσί και αντίστροφα. «Εχω μεταφράσει το “Καπλάνι της Βιτρίνας” της Αλκης Ζέη και το “Μονόγραμμα” του Ελύτη στα Φαρσί. Δυστυχώς, όμως, δεν έχουν εκδοθεί. Είχα εκδότη στη Γερμανία. Ομως, εγώ ήθελα να μου κάνει πρώτα κάποιος επιμέλεια. Ποιος καλύτερος από τον Φεϊντούν Φαριάντ; Ηταν ένας πολύ καλός Ιρανός ποιητής, 40 χρόνια ζούσε στην Ελλάδα. Ηταν φίλος με τον Ρίτσο και έχει μεταφράσει ποιήματά του στα Φαρσί. Γύρισα στην Ελλάδα από τη Γερμανία, το 2012, για να βρω τον Φεϊντούν Φαριάντ. Τον έψαχνα να τον βρω, ρωτώντας από στόμα σε στόμα. Μολις ήρθα στην Αθήνα, διάβασα στο ΒΒC Φαρσί την είδηση ότι μόλις πέθανε. Δεν είχα πια όρεξη να εκδώσω τις μεταφράσεις μου. Είπα άσ’ το, κάποια στιγμή θα γίνω αρκετά καλός να τα επιμεληθώ μόνος μου».

«Πω πω, γκαντεμιά!», μου ξεφεύγει μόλις ακούω την ιστορία του. Γελάνε μαζί με τον φίλο του και ψιθυρίζουν «γκαντεμί»… Μου εξηγούν ότι «η λέξη γκαντεμιά είναι φαρσί. Το έχουν πάρει οι Τούρκοι και έτσι πέρασε και στα Ελληνικά…».

Οσον αφορά το σχολείο, μας λένε: «Εμείς είμαστε εδώ. Και χωρίς βοήθεια και με βοήθεια. Είμαστε ανοιχτοί για προτάσεις, όχι μόνο για οικονομική βοήθεια. Ενα πράγμα φοβόμαστε και δεν θέλουμε: μήπως μας χρησιμοποιήσουν. Αυτό μόνο. Αλλιώς, γιατί όχι; Θα χαρούμε αν κάποιος έρθει να μας βοηθήσει, έστω με βιβλία. Ή, αν υπάρχει χώρος, να μας δώσουν να κάνουμε τα μαθήματά μας εκεί. Ομως, αυτό που λέγαμε, είναι: Ο τελικός στόχος είναι αυτά τα ξύλινα ομοιώματα βιβλίων, που έχουμε τοποθετήσει συμβολικά στην προθήκη μας, να γίνουν κάποια στιγμή χάρτινα βιβλία. Να μεταφράσουμε τον Ρίτσο. Τον Ελύτη. Τον Καβάφη. Τον Σέρκο Μπέκας, τον Νασράτ Ραχμανί».

Ο Ραμιάρ έχει μαζί του το «Μονόγραμμα» του Οδυσσέα Ελύτη. Πριν ξεκινήσουμε τη συνέντευξη, απαγγέλλει από στήθους τους πρώτους στίχους.

Η φωνή του τραγουδιστή, και αισθαντική, είναι δύσκολο να μη σε αγγίξει. Νιώθει το νόημα των λέξεων και ταξιδεύει μαζί τους.

«Δεν μπορούσα να ξεκινήσω, αν δεν το έκανα», μου εξηγεί.

«Είμαι ο Ραμιάρ, οι φίλοι με λένε Ραμί. Είμαι Ιρανός πολιτικός πρόσφυγας στην Ελλάδα. Ηρθα τον Σεπτέμβριο 2017. Μεγάλωσα στο Ιράν, στην πόλη Σακέζ [κουρδική πόλη στο βορειοδυτικό Ιράν, στα σύνορα με το Ιράκ]. Είμαι 27 χρόνων. Η οικογένειά μου τώρα μένει στο Ιράν. Εχω μια αδερφή ψυχολόγο, έναν αδερφό ράφτη. Ο γονείς μου είναι έμποροι χαλιών. Αγωνιστές του Κομμουνιστικού Κόμματος του Ιράν, του Κουρδικού Komala. Στο πανεπιστήμιο ξεκίνησα να σπουδάζω λογιστική, αλλά δεν μου άρεσε. Από τα 18 μου χρόνια ξεκίνησα να ασχολούμαι με την ποίηση, πήγαινα σε ποιητικές βραδιές, άρχισα σιγά σιγά να γράφω. (…) Γνώρισα τον Αντρέ, έναν φίλο, ξεκινήσαμε μαζί να διαβάζουμε φιλοσοφία. Είχαμε ένα site Πολιτικής Κριτικής και Λογοτεχνίας, στα Φαρσί και στα Κουρδικά. Μετέφρασα από τα αγγλικά την “Αισθητική Διάσταση” του Χέρμπερτ Μαρκούζε. Είχαμε μια ομάδα αυτομόρφωσης για την πολιτική οικονομία. Διαβάζαμε πολύ, συζητούσαμε μαζί και καπνίζαμε πολύ. Ομως, εμένα με τράβηξε η φιλολογία. Αυτό ήθελα να σπουδάσω στο Ιράν, αλλά δεν μπορούσα, εξαιτίας της πολιτικής μου δράσης. Το 2016, με συλλάβανε και με έβαλαν φυλακή, εξαιτίας μιας παρέμβασής μας σε πρωτομαγιάτικη διαδήλωση. Μετά από αυτό, δεν μπορούσα πια να ζήσω στο Σακέζ. Ούτε όμως στην Τεχεράνη με άφησαν σε ησυχία. Ημουν ακτιβιστής, αλλά δεν ήθελα να ενταχθώ στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Ημουν μόνος μου. Δεν είμαι αναρχικός ή κομμουνιστής. Είμαι ο Ραμί και είμαι φοιτητής. Δεν θέλω τίποτα».

Ραμιάρ Χοσεϊνί

Ο Ραμί διηγείται πώς η αναγκαστική φυγή του από το Ιράν τον έφερε στην Τουρκία και μετά στην Ελλάδα, το φθινόπωρο του 2017:

«Στις 27 Σεπτεμβρίου, κατέθεσα αίτηση για άσυλο. Στην Κατεχάκη, στα γραφεία της Υπηρεσίας Ασύλου, μου είπαν να ξαναέρθω στις 7 Μαρτίου. Το ενδιάμεσο διάστημα, δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Ούτε να δουλέψω. Πήγα στο Πανεπιστήμιο στου Ζωγράφου, ζήτησα να γραφτώ στα μαθήματα εκμάθησης ελληνικών. Στην αρχή, δεν με δέχονταν, γιατί είχαν ξεκινήσει. Τελικά με πήρανε, 23 Οκτωβρίου ξεκίνησα την αλφαβήτα. Με δασκάλες τη Βάσω, την Αρτεμη (…) Για τέσσερις μήνες ήμουν στον δρόμο και το μόνο που έκανα ήταν να μαθαίνω ελληνικά. Κοιμόμουν σε φίλους. Δεν ήμουν, όμως, θυμωμένος. Ηταν επιλογή μου».

Αφού έμεινε για δύο μήνες στο προσφυγικό καμπ στον Σκαραμαγκά -όπου «ένιωθα λες και είμαι στο Ιράν»-, πλέον συγκατοικεί με φίλο του σε διαμέρισμα που νοικιάζουν στην Κυψέλη.

Η αίτηση ασύλου του δεν έχει ακόμα εξεταστεί και αυτό τον κάνει να νιώθει εγκλωβισμένος:

«Είμαι πολιτικός πρόσφυγας. Εχω λόγο που είμαι στην Ελλάδα, θέλω να σπουδάσω ελληνική φιλολογία. Θέλω να διαβάσω Καζαντζάκη. Θέλω να διαβάσω Ελύτη. Δεν θέλω βοήθεια από κανέναν. Θέλω να είμαι ανεξάρτητος. Μου αρέσουν τα Ελληνικά. Και μαθαίνω, και μαθαίνω. Και είμαι εδώ. Δεν θέλω να ταξιδέψω στη Γερμανία. Δεν είμαι τουρίστας. Γιατί είμαι εδώ, με ρώτησες πριν. Θέλω να απαντήσω. Μένω εδώ, γιατί τα όνειρα τα έκανα μαζί σου. Το ποίημα το λέει. Οχι το ποίημα του Ελύτη. Το άλλο».