Του Κώστα Βαξεβάνη- Documentonews
Απόρρητη έκθεση του Έλληνα διαπραγματευτή πρέσβη Αδαμάντιου Βασιλάκη προς τον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά, τον Ιούλιο του 2012, αποκαλύπτει δύο πράγματα: αφενός πως η σημερινή συμφωνία Τσίπρα – Ζάεφ εξασφαλίζει για την Ελλάδα πράγματα για τα οποία έως τότε η πΓΔΜ ήταν αδιάλλακτη, αφετέρου πως ο Σαμαράς δεν επιχείρησε καμία ανατροπή της μέχρι τότε εξωτερικής πολιτικής για την οποία είχε ενημερωθεί πλήρως.
Αντιθέτως δύο υπουργοί Εξωτερικών της κυβέρνησής του, ο Δημήτρης Αβραμόπουλος και ο Ευάγγελος Βενιζέλος διατύπωσαν ως θέση της κυβέρνησης Σαμαρά, αυτά που απέρριπτε η πΓΔΜ και φαίνεται σήμερα να καταγράφονται στη συμφωνία. Δηλαδή, σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό erga omnes. Μάλιστα, τη θέση αυτή διατυπώνει ο Δημήτρης Αβραμόπουλος ως ΥΠΕΞ κατά τη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης Σαμαρά δεκαέξι ημέρες πριν από την έκθεση του πρέσβη Βασιλάκη. Το ρεσάλτο του Σαμαρά για δεύτερη φορά στο άρμα του μακεδονομάχου είναι σε πλήρη αντίθεση με όσα προωθούσε.
Οταν ο Σαμαράς ανέλαβε την πρωθυπουργία, καμία από τις ελληνικές θέσεις δεν ήταν αποδεκτή από την πλευρά της πΓΔΜ. Συνεπώς δεν υπάρχει καμία αλήθεια σε αυτό που είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή απευθυνόμενος στον Αλέξη Τσίπρα πως «είπατε ναι σε όσα ο Καραμανλής είχε πει όχι». Παρά τη θέση της κυβέρνησης Καραμανλή το 2008 περί σύνθετης ονομασίας, η πλευρά των πΓΔΜ ήταν εντελώς απορριπτική. Στη σελίδα 1 του άκρως απόρρητου ενημερωτικού σημειώματος προς τον πρωθυπουργό Αντ. Σαμαρά, ο πρέσβης γράφει: « Χαρακτηριστικό της στάσης της πΓΔΜ είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχει αποδεχθεί ούτε την ελληνική πρόταση για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης με βάση το γεωγραφικό προσδιορισμό που θα περιείχε τον όρο “Μακεδονία”».
Για την ελληνική εξωτερική πολιτική το 2012, όπως αναφέρει ο πρέσβης, «μια τέτοια λύση θα χαρακτήριζε το καθένα κομμάτι του γεωγραφικού χώρου που κατέχει κάθε χώρα και η ονομασία αυτή θα είχε γενική χρήση και εφαρμογή (erga omnes) ώστε να σταματήσει οριστικά η υπάρχουσα εκκρεμότητα όσον αφορά την ονομασία της πΓΔΜ, να αναπτυχθούν φιλικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και να αυξηθούν η ασφάλεια και η σταθερότητα στην περιοχή».
Ο πρέσβης καταγράφει επίσης πως «οι προσπάθειες για την εξεύρεση οριστικής λύσης στη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και πΓΔΜ για την οριστική ονομασία της δεύτερης έχουν αποτύχει λόγω της επίμονης άρνησης της τελευταίας να αποδεχθεί οποιαδήποτε μεταβολή της συνταγματικής της ονομασίας».
Σύνθετη ονομασία και η «Ορεινή Μακεδονία» του Σημίτη
Στην έκθεση των γεγονότων ο πρέσβης Βασιλάκης, ο οποίος υπήρξε απεσταλμένος της Ντόρας Μπακογιάννης στον Νίμιτς το 2009, αναφέρεται στο ιστορικό της προσπάθειας του Νίμιτς και της Ελλάδας για σύνθετη ονομασία. Σύμφωνα με το ιστορικό έως το 2012 «όσον αφορά την οριστική ονομασία έχουν κατά καιρούς προταθεί διάφορες ονομασίες, όπως “Νέα Μακεδονία” (Βανς), “Βόρειος Μακεδονία” (Νίμιτς), “Aνω Μακεδονία” (πΓΔΜ), “Ορεινή Μακεδονία” (Ελλάς – πΓΔΜ 2001).
Ολες οι ονομασίες έχουν απορριφθεί για διάφορους λόγους: Το “Νέα Μακεδονία” από Ελλάδα. Το “Βόρεια Μακεδονία” από την πΓΔΜ με το αιτιολογικό ότι το πρότεινε η Ελλάδα ενώ την πρόταση την είχε κάνει ο κ. Νίμιτς. Το “Ανω Μακεδονία” η Ελλάδα δεν απάντησε διότι οι αρχαιολόγοι κρίνουν ότι οι τέσσερις βόρειοι νομοί της Ελλάδος αποτελούσαν τμήμα της αρχαίας Ανω Μακεδονίας και ενδεχομένως να παρερμηνευτεί. Σύμφωνα με δικές μου πληροφορίες ο τέως πρωθυπουργός κ. Παπανδρέου φέρεται να το είχε δεχθεί. Το “Ορεινή Μακεδονία” o πρώην πρωθυπουργός πΓΔΜ Γκεοργκέφσκι επικαλέσθηκε αδυναμία εφαρμογής της επιτευχθείσης συμφωνίας του 2001 λόγω προβλημάτων που είχαν ανακύψει εσωτερικά στην πΓΔΜ με την αλβανική μειονότητα.
Η Ελλάς από την αρχή υποστήριξε και συνεχίζει να υποστηρίζει ότι ο γεωγραφικός προσδιορισμός πρέπει να τεθεί έμπροσθεν της λέξης Μακεδονία δηλαδή “Δημοκρατία της (ό,τι αποφασισθεί) Μακεδονίας”. Αντίθετα η πΓΔΜ με διάφορα επιχειρήματα υποστηρίζει ότι ο επιθετικός προσδιορισμός πρέπει να τεθεί ενώπιον της λέξης “Δημοκρατία” δηλαδή π.χ. “Βόρεια Δημοκρατία της Μακεδονίας”».
Οπως αποκαλύπτεται δηλαδή, επί κυβέρνησης Σαμαρά η ελληνική θέση υποστηρίζει σύνθετη ονομασία, πράγμα το οποίο δεν αποδέχεται η πΓΔΜ, ενώ φαίνεται πως η κυβέρνηση Σημίτη το 2001 είχε συμφωνήσει για «Ορεινή Μακεδονία».
Ούτε erga omnes
Εξάλλου ο πρέσβης Βασιλάκης ενημερώνει τον Αντ. Σαμαρά πως υπάρχει αδυναμία να καθιερωθεί ονομασία erga omnes «πάρα ταύτα υπάρχει μια συζήτηση που γίνεται αν θα μπορούσαμε να αφήσουμε την πΓΔΜ να χρησιμοποιεί το συνταγματικό της όνομα στο εσωτερικό της χώρας και το νέο όνομα να εφαρμόζεται μόνο στο εξωτερικό. Το επιχείρημα που προβάλλεται είναι αν έχουμε τη δυνατότητα να επιβάλουμε μια τέτοια αλλαγή και στο εσωτερικό ή αν θα μας συνέφερε να εξασφαλίσουμε μια γενική εφαρμογή στο εξωτερικό και να επιτευχθεί επιτέλους μια συμφωνία. Εξ όσων μου ελέχθησαν στις συνομιλίες Παπανδρέου – Γκρούεφσκι , ο κ. Παπανδρέου φέρεται να δέχθηκε τον διαχωρισμό χρήσης εσωτερικού εξωτερικού». Δηλαδή επί Σαμαρά όχι μόνο δεν συζητείται το «μόνο “Μακεδονία” αλλά υπάρχει συζήτηση για το αν πρέπει να γίνει υποχώρηση από την απαίτηση για erga omnes προκειμένου να υπάρξει συμφωνία.
Γλώσσα makedonski
O πρέσβης Βασιλάκης είναι αποκαλυπτικός (για όσα λέγονται σήμερα ως θεωρίες) για το τι πραγματικά γινόταν αποδεκτό επί Σαμαρά για την εθνότητα και τη γλώσσα. Γράφει στην έκθεση: «Για τη γλώσσα πρέπει να λεχθεί ότι το 1977 έγινε στην Αθήνα (σ.σ.: επί Κ. Καραμανλή) η διεθνής συνάντηση των Ηνωμένων Εθνών για τα γεωγραφικά ονόματα. Τότε υπό την πίεση της πρώην Γιουγκοσλαβίας δεχθήκαμε ότι στην εν λόγω χώρα υπήρχαν δύο γλώσσες με κυριλλική γραφή, η σερβική και η makedonski της οποίας η λατινική γραφή είναι Macedonian. Για το ίδιο θέμα σε συνομιλίες με τον κ. Νίμιτς σε υπουργικό επίπεδο δηλώσαμε ότι θα μπορούσαμε να δεχθούμε ως ορολογία για τη γλώσσα Makedonski αμετάφραστο διότι με τον τρόπο αυτό υπήρχε η σαφής σλαβική προέλευση που διαχωρίζει από οτιδήποτε ελληνικό και δεν δημιουργεί σύγχυση».
Το προηγούμενο σε σχέση με τη γλώσσα λοιπόν δεν δημιουργήθηκε στην τωρινή διαπραγμάτευση αλλά επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1997, λόγω πιέσεων από τη Γιουγκοσλαβία. Αλλά τότε δεν ήταν προδοσία.
Η τελική θέση της κυβέρνησης Σαμαρά
Ο πρέσβης Βασιλάκης παρέμεινε εθνικός διαπραγματευτής επί Σαμαρά, ενώ οι θέσεις της συγκεκριμένης κυβέρνησης για το μακεδονικό εκφράστηκαν τουλάχιστον τέσσερις φορές από τους δύο υπουργούς Εξωτερικών του Σαμαρά.
Λέει ο υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Αβραμόπουλος, κατά τη συζήτηση προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης Σαμαρά, στις 7 Ιουλίου 2012:
«Σε ό,τι αφορά την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πΓΔΜ), το ζήτημα του ονόματος των Σκοπίων δεν είναι απλώς μια διαφορά περί ιστορικών γεγονότων ή συμβόλων, που σίγουρα έχουν αξία.
Είναι θέμα σεβασμού του διεθνούς δικαίου.
Η Ελλάδα, επιδεικνύοντας το απαιτούμενο εποικοδομητικό πνεύμα, προέβη σε ένα μείζον συμβιβαστικό βήμα, αποδεχόμενη σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό και χρήση έναντι όλων (erga omnes)»
Το 2014, ο υπουργός Εξωτερικών και αντιπρόεδρος κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος, στην 69η ολομέλεια του ΟΗΕ καταθέτει επισήμως (πιο επίσημα δεν γίνεται) την ελληνική θέση:
«Προτείνουμε μια αμοιβαία αποδεκτή σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη “Μακεδονία” για κάθε χρήση, erga omnes».
Οι ίδιες διατυπώσεις από την κυβέρνηση Σαμαρά γίνονται και στα όργανα της Ευρωπαικής Ενωσης.
Φύγαμε από το όχι «Μακεδονία»
Στις 18 Αυγούστου του 2009, ο πρέσβης Αδαμάντιος Βασιλάκης είχε σταλεί από την υπουργό Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη σε συνάντηση με τον Νίμιτς στη Νέα Υόρκη. Μετά τη συνάντηση ενημέρωσε τον Κώστα Καραμανλή και την υπουργό για όσα ελέχθησαν. Στο ενημερωτικό σημείωμα ο πρέσβης γράφει πως ο Νίμιτς του αποκάλυψε πως υπάρχει ανεπίσημος δίαυλος (back channel) σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ προκειμένου να διευκολυνθεί η διαπραγμάτευση.
Από όσα μεταφέρει ότι είπε στον Νίμιτς προκύπτει πως την εποχή εκείνη αλλά και πολύ πριν, δεν υπήρχε στην ελληνική λογική ονομασία για την πΓΔΜ που δεν περιείχε τη λέξη “Μακεδονία”. Γράφει ο Αδαμάντιος Βασιλάκης: «Για να είμαι παραστατικός στον κ. Νίμιτς του είπα ότι επί μια 20ετία περίπου, η πΓΔΜ ζητάει διάφορα πράγματα χωρίς να κάνει την ελάχιστη υποχώρηση. Αν του είπα μπορεί κανείς να δει την ελληνική θέση μέσα σε ένα τετράγωνο κουτί, θα μπορούσε να καταγράψει τρία στάδια με διαφορετικό περιεχόμενο κάθε φορά: 1) περίοδος που η Ελλάδα δεν δεχόταν ονομασία “Μακεδονία” 2)περίοδος πoυ η Ελλάδα δέχθηκε σύνθετη ονομασία και 3) περίοδος που η Ελλάδα δέχθηκε να συζητήσει την πρόταση Νίμιτς για ονομασία στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Την πρόταση αυτή η Ελλάδα, υπογράμμισα ιδιαίτερα, δεν τη δέχθηκε, δεν την απέρριψε, δέχθηκε όμως να τη συζητήσει υπό την προϋπόθεση ότι η μοιρασιά θα ήταν τουλάχιστον ίση, δηλαδή αποδοχή συνταγματικού ονόματος στο εσωτερικό και ergo omnes ονομασία στο εξωτερικό πολυμερείς και διμερείς σχέσεις».
Οπως προκύπτει από τα απόρρητα έγγραφα, η Ελλάδα, με εξαίρεση την πρώτη περίοδο της απόσχισης της πΓΔΜ από τη Γιουγκοσλαβία, δεν είχε ποτέ ως θέση να μην υπάρχει η λέξη «Μακεδονία» στην ονομασία της. Οι ελληνικές θέσεις ήταν υποχωρητικότερες των θέσεων που υπάρχουν σήμερα στη συμφωνία αλλά παρ’ όλα αυτά οι γείτονες ήταν αδιάλλακτοι. Η ονομασία erga omnes αν και ήταν διατυπωμένη ελληνική θέση, τελικώς είχαμε υποχωρήσει σε μία μεταλλαγμένη θέση περί εσωτερικής συνταγματικής ονομασίας και σε μία για τις διεθνείς χρήσεις. Ο ίδιος ο Αντ. Σαμαράς προωθούσε τη σύνθετη ονομασία όσο και αν σήμερα καβαλάει το άρμα του μακεδονομάχου και πάλι , ενώ χρησιμοποιήθηκε και η μυστική διπλωματία για να εξευρεθεί λύση. Η συμφωνία Τσίπρα – Ζάεφ είναι πολύ πιο προωθημένη από τις θέσεις των προηγούμενων ελληνικών κυβερνήσεων, εξασφαλίζοντας κυρίως σύνθετη ονομασία, erga omnes και κατάργηση του αλυτρωτισμού.
