Μπλοκ 15: H τρομακτική φυλακή στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου- Η εκτέλεση των αναπήρων πολέμου από τους Γερμανούς

Σαν σήμερα, στις 16 Μαΐου 1944, οι Γερμανοί εκτελούν 120 κρατούμενους από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, οι 92 εκ των οποίων ήταν ανάπηροι του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα, στο Χαϊδάρι, είναι και το λιγότερο γνωστό από τα αντίστοιχα στρατόπεδα στην Ευρώπη. Το Χαϊδάρι, στα δυτικά της Αθήνας, με 5.868 κατοίκους το 1940, έγινε την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα το κύριο πεδίο εφαρμογής κατασταλτικών μεθόδων και αντιποίνων. Λειτούργησε υπό τις διαταγές των Ιταλών για λίγες μόνο μέρες και στις 10 Σεπτεμβρίου του 1943 πέρασε στα χέρια των Γερμανών, και συγκεκριμένα της SD (Sicherheitdienst), της Υπηρεσίας Ασφαλείας των Ες Ες. Στις αρχές λειτουργούσε ως παράρτημα των φυλακών Αβέρωφ της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου στη διάρκεια της Κατοχής καταλάμβαναν 500 στρέμματα. Σε όλη την έκταση του στρατοπέδου βρίσκονταν περίπου είκοσι κτίρια-μπλοκ, άλλα μεγάλα (στρατώνες) και άλλα μικρά, τα οποία είχαν διαφορετικές το καθένα χρήσεις.

Εγκαινιάστηκε ουσιαστικά στις 3 Σεπτεμβρίου 1943 με τη μεταφορά κρατουμένων από το στρατόπεδο της Λάρισας. Ο Αντώνης Φλούντζης, γιατρός του στρατοπέδου, αναφέρει πως οι κρατούμενοι ήταν 590, 243 κομμουνιστές Ακροναυπλιώτες, 20 Αναφιώτες και 327 αιχμάλωτοι των Ιταλών. Η πρώτη μεγάλη αποστολή Εβραίων που φεύγει από την Αθήνα για το Άουσβιτς την Κυριακή 2 Απριλίου αριθμεί περίπου 1.900 κρατούμενους του Χαϊδαρίου, κλεισμένους σε καμιά τριανταριά φορτηγά βαγόνια. Καθ’ οδόν μεγαλώνει: Εβραίοι της Χαλκίδας, της Λάρισας, 2.400 αιχμάλωτοι από τον Βόλο, τα Τρίκαλα, και κυρίως από τα Ιωάννινα. Πρόκειται για έναν τερατώδη συρμό, με 5.200 ανθρώπους, σε συνθήκες φριχτού συνωστισμού και ασφυξίας. Μαρτυρείται πως μια άλλη μεγάλη μεταφορά 700-1.000 κρατούμενων έγινε τη δεύτερη εβδομάδα του Απριλίου του 1944, και από αυτούς ο «άγγελος του θανάτου», γιατρός του Άουσβιτς Γιόζεφ Μένγκελε, επέλεξε 320 άνδρες και 328 γυναίκες για ψευδοϊατρικά πειράματα.

New York Times, Ιανουάριος 1944

Το Χαϊδάρι ήταν κυρίως κέντρο μεταγωγών των κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και λειτουργούσε με βάση τους κανονισμούς που ίσχυαν σε όλα τα ναζιστικά κολαστήρια. Στο Μπλοκ 15, την πτέρυγα απομόνωσης, οδηγούνταν οι μελλοθάνατοι και οι Εβραίοι από διαφορετικούς τόπους προέλευσης.

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταφέρθηκαν εκτός των Εβραίων και χριστιανοί σε έξι αποστολές. Δεν έχουμε στοιχεία για τον συνολικό αριθμό των αιχμαλώτων αυτών των αποστολών, εκτός από την αναφορά του Φλούντζη για 5.506 ανθρώπους που στάλθηκαν στη Γερμανία και στην Πολωνία. Η πρώτη αποστολή πραγματοποιήθηκε στις 25 Μαΐου 1944 με 850 άντρες και 61 γυναίκες. Οι γυναίκες κατέληξαν στο γυναικείο στρατόπεδο Ράβενσμπρουκ της Γερμανίας και έπειτα σε ένα στρατόπεδο εργασίας, παράρτημα του Μπούχενβαλτ.

Το στρατόπεδο λειτούργησε ως τις 27 Σεπτέμβρη 1944.

Μπλοκ 15 το κτίριο των μελλοθανάτων, τόπος μαρτυρίου και ιστορικής μνήμης

Το μπλοκ 15 Θεωρείται για την Ελλάδα χώρος αντίστοιχος με τα στρατόπεδα Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν, Νταχάου, που όμως, σχεδόν αμέσως μετά τη συντριβή των δυνάμεων του Άξονα, ανακηρύχθηκαν ιστορικά μνημεία και με σειρά ενεργειών εξασφαλίστηκε η ανάδειξη και η προβολή τους.

To στρατόπεδο εχρησιμοποιείτο από μονάδες του ελληνικού στρατού ήδη από το τέλος της δεκαετίας του ’40. Συγκεκριμένα είχαν εγκατασταθεί εκεί δύο Κέντρα Εκπαιδεύσεως, το ένα Πεζικού (ΚΕΒΟΠ) και το άλλο Διαβιβάσεων (ΚΕΔ).

Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα το περίφημο Μπλοκ 15, στο οποίο εκρατούντο όσοι επρόκειτο να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα την επόμενη μέρα, και από όπου ξεκίνησαν την αυγή της Πρωτομαγιάς οι «200» για την Καισαριανή, χρησιμοποιήθηκε ως πειθαρχείο.

Η Ιστορία 

To τρομερό Μπλοκ 15 κατά τη δεκαετία του 1950

Τo Μπλοκ 15 ως χώρος αυστηρής απομόνωσης εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1943. Η αρχιτεκτονική του μορφή, με τους μεγάλους θαλάμους και τα λιγοστά παράθυρα, υποδεικνύει ότι χτίστηκε προκειμένου να στεγάσει κάποια στρατιωτική φυλακή.Βρισκόταν στο βόρειο τμήμα του στρατοπέδου, κοντά στα Μπλοκ 3 και 4.

Οι συνθήκες στους θαλάμους και στα απομονωτήρια ήταν άθλιες, καθώς δεν υπήρχε θέρμανση, επαρκές νερό και εξαερισμός.

To φαγητό ήταν ελάχιστο, ενώ ο χώρος ήταν περιορισμένος και οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να στέκονται όρθιοι επί δώδεκα συνεχείς ώρες!

Στενά απάνθρωπα κελιά στο ισόγειο του Μπλοκ 15 

Ο Αλέξανδρος Ζήσης που έμεινε σε απομονωτήριο του Μπλοκ 15 επί πέντε ολόκληρους μήνες, περιγράφει μία μέρα σε θάλαμο απομόνωσης:

«To πρόγραμμα της ημέρας για τ’ απομονωτήρια είναι το ακόλουθο χειμώνα ή καλοκαίρι. Στις πέντε παρά τέταρτο έγερση κ’ αμέσως άνοιγμα του παράθυρου με οποιονδήποτε καιρό και σκούπισμα του κελιού.

Ύστερα έξοδος τρεις-τρεις στο “λουτρό” για την υδροληψία και την καθαριότητα όπου κάθε ανάγκη έπρεπε να τελειώσει το πολύ σε πέντε λεπτά.

Στις έξι διανομή ψωμιού και στις δώδεκα το μοναδικό για τα κελιά συσσίτιο της ημέρας. To ψωμί και το πιάτο τά παίρνε ο κρατούμενος απ’ την πόρτα που μισάνοιγε χωρίς να βλέπει ανθρώπινο πρόσωπο.

Και το φαΐ του ακόμα όρθιος το κατεβάζει βιαστικά, γιατί εκτός από τη διαταγή δεν υπάρχει και τρόπος να καθίσει κανείς αφού το κελί είναι τελείως και απόλυτα γυμνό από κάθε τι αντικείμενο.

Κάθε παράβασις τιμωρείται με άγριο μαστίγωμα μέχρις αίματος, μέχρι λιποθυμίας».

Τις ώρες του ύπνου οι κρατούμενοι βασανίζονταν από το διαπεραστικό κρύο, καθώς ήταν υποχρεωμένοι να ξαπλώνουν στο τσιμέντο ή σε μία άβολη σανιδένια βάση με μία τρίχινη κουβέρτα για σκέπασμα.

Η νυχτερινή ταλαιπωρία τούς ανάγκαζε να ξυπνούν κατάκοποι. Τις παραπάνω κακουχίες συμπλήρωναν οι ψείρες και οι κοριοί, καθώς και η αγριότητα των φρουρών, οι οποίοι με τις φωνές και τα μαστίγια τους, κρατούσαν τους κρατουμένους στο Μπλοκ 15 σε κατάσταση διαρκούς αναστάτωσης και αγωνίας.

Τα παραθυράκια των θαλάμων είναι ψηλά Για να μη μπορεί ο κατάδικος να κοιτάζει έξω
Επιπλέον, η αυστηρή απομόνωση δρούσε καταστροφικά στην ψυχολογία των εγκλείστων. Ο δημοσιογράφοςΑντώνης Σαουσόπουλος, ο οποίος παρέμεινε στην απομόνωση του Χαϊδαρίου πάνω από έξι μήνες, αναφέρει:

«Η απομόνωση στα κελιά αποτελούσε ένα από τα φοβερότερα μαρτύρια στα οποία υποβάλλονταν ο εγκάθειρκτος του Μπλοκ 15. Μαρτύριο όχι τόσο άμεσα σωματικής βίας, αλλά κυρίως ψυχικό.

Η συνεχής απομόνωση, η ενατένιση των ίδιων γυμνών τοίχων, η στέρηση της δυνατότητας να ανταλλάξεις μία κουβέντα με συνάνθρωπό σου, η άγνοια του τι γίνεται έξω, του τι σε περιμένει, του τι σημαίνει ένας συγκεχυμένος θόρυβος που φθάνει ως τ’ αυτί σου, πιέζει αφόρητα το νευρικό σου σύστημα, παραλύει την ψυχική σου αντοχή, σε καταβάλλει, σε μεταβάλλει βαθμηδόν ψυχικά σε ράκος, σε φθάνει στα όρια της παρακρούσεως, στον αντιθάλαμο της τρελας…».

Το πίσω μέρος του κτιρίου  

Οι κρατούμενοι στο Μπλοκ 15 έβγαιναν στο προαύλιο μόνον την ώρα του περιπάτου, αυτοί στους θαλάμους κάθε μέρα, ενώ αυτοί στα απομονωτήρια κάθε 2-3 η και 4-5 ημέρες.

Ο περίπατος δεν κρατούσε πάνω από είκοσι λεπτά της ώρας. Οι κρατούμενοι στην απομόνωση έβγαιναν σε μικρές ομάδες- σχημάτιζαν έναν κύκλο και προχωρούσαν απέχοντας ο ένας από τον άλλο τουλάχιστον 1 μέτρο, ώστε να μην μπορούν να μιλήσουν μεταξύ τους.

Ήταν αναγκασμένοι να βαδίζουν με γρήγορο βήμα ή τροχάδην κάτω από την άγρυπνη παρακολούθηση των πάνοπλων φρουρών. Στόχος του περιπάτου ήταν να κινηθούν οι κρατούμενοι, να ξεμουδιάσουν και να εκτεθούν για λίγη ώρα στην ευεργετική ακτινοβολία του ήλιου.

Η πίσω πόρτα που οδηγεί στον όροφο του Μπλοκ

Σταδιακά οι περίπατοι μειώθηκαν και τελικά καταργήθηκαν οριστικά.

Κάθε Τρίτη, μετά το μεσημεριανό συσσίτιο στο Μπλοκ 15, γίνονταν και ανακρίσεις. Αυτές πραγματοποιούνταν στο φυλάκιο από ανακριτή, που επισκεπτόταν το στρατόπεδο ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό.

Η επιγραφή ”Βλέπε – Άκου – Σώπα” είναι το πρώτο πράγμα που αντικρίζεις ανεβαίνοντας τις σκάλες του ορόφου…

Γυναίκες κρατούμενες

Η πρώτη κρατούμενη στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου, που έφτασε στις 7 Δεκεμβρίου 1943 και κλείστηκε στον θάλαμο 11 του Μπλοκ 15. Σταδιακά, μεταφέρθηκαν αρκετές γυναίκες, χριστιανές και Εβραίες, που τοποθετήθηκαν στον θάλαμο 29 του ίδιου Μπλοκ. Μεταξύ αυτών ήταν και η Ηρώ Κωνσταντοπούλου.