Σαν σήμερα η “μαύρη” επέτειος της Γενοκτονίας των Αρμενίων

Το enikos.gr κάνει μια σύντομη αναδρομή στα πραγματικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές της ανθρώπινης αυτής θηριωδίας, που θεωρείται ως η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα και υπήρξε ο προάγγελος του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αφορμή την 103η επέτειο της Αρμενικής Γενοκτονίας του 1915 στο enikos.gr μιλά και ο πρόεδρος της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής Ελλάδος Σέρκο Κουγιουμτζιάν.

Ακολουθεί η συνέντευξη

-Ο Αμερικανός πρόεδρος Θίοντορ Ρούσβελτ είχε αποκαλέσει τη γενοκτονία των Αρμενίων ως «το χειρότερο έγκλημα πολέμου». Ποιες ήταν οι τραγικές επιπτώσεις του εγκλήματος αυτού και τα σημάδια που άφησαν στον πληθυσμό οι ξεριζωμοί;

Η αίσθηση πένθους και διωγμού, που αντικαταστάθηκε όμως στα μέσα της δεκαετίας του ’ 60 του προηγούμενου αιώνα, από τη διεκδικητική αφύπνιση του αρμενικού λαού.

-Το ταξίδι της προσφυγιάς ήταν σκληρό για τους Αρμένιους. Περισσότερες από 400.000 ψυχές ξεριζώθηκαν και βρήκαν νέες πατρίδες στη Δύση. Πώς χαρτογραφείται σήμερα η αρμενική διασπορά και πώς βιώνουν οι νέοι Αρμένιοι τη σφαγή των προγόνων τους πριν από έναν αιώνα; Πόσοι Αρμένιοι παραμένουν σήμερα στην Τουρκία;

Η αρμενική διασπορά καλύπτει και τις πέντε ηπείρους, είναι δε εξαιρετικά δραστήρια. Οι νέοι Αρμένιοι γνωρίζουν πλέον ότι η μνήμη των θυμάτων της Γενοκτονίας περιλαμβάνει μεν τη θλίψη όχι όμως το πένθος και αποτελεί το μοχλό των προσπαθειών δικαίωσης ολόκληρου του αρμενικού λαού. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των Αρμενίων που ζουν στην Τουρκία σήμερα, διότι είναι απροσδιόριστος ο αριθμός των εξισλαμισμένων Αρμενίων. Αν δε προστεθούν στον αριθμό αυτό και οι Αρμένιοι που δεν δηλώνουν την καταγωγή τους, ο συνολικός τους αριθμός πρέπει να ξεπερνά τις 900.000.

-Η διεθνής αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων είναι ένας συνεχής αγώνας που δίνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Πού βρισκόμαστε σήμερα αναφορικά με αυτό το θέμα και ποιος είναι ο στόχος;

Η διεθνής αναγνώριση της Γενοκτονίας έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί. Η απουσία των Η.Π.Α. από τον κατάλογο του μεγάλου αριθμού χωρών που έχουν προχωρήσει στην επίσημη αναγνώριση και καταδίκη της, δεν μπορεί να αμφισβητήσει το μέγεθος του επιτεύγματος. Ο στόχος πλέον είναι η θεραπεία των συνεπειών της Γενοκτονίας, που δεν ήταν μόνο η τραγική απώλεια ανθρώπινων ψυχών, αλλά και η απώλεια περιουσιών και πατρογονικής γης.

-Η Τουρκία δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει ως γενοκτονία τον θάνατο 1.500.000 Αρμενίων και αρνείται πεισματικά τη δική της ευθύνη. Πώς εξηγείται η σύγχρονη τουρκική στάση; Επίσης, συμφωνείτε με την τοποθέτηση της Επιτροπής Μνήμης της Αρμενικής Γενοκτονίας στην Κύπρο που αναφέρεται σε σχέδιο εξόντωσης των Αρμενίων από τους Τούρκους το οποίο συνεχίζεται και σήμερα με τη μορφή της «Λευκής Γενοκτονίας», ξεριζώνοντας καθετί που θυμίζει το Αρμενικό κράτος;

Η τουρκική στάση οφείλεται στην προσπάθεια αποφυγής των συνεπειών της Γενοκτονίας, αλλά και του στίγματος που σημαδεύει τη χώρα. Η τοποθέτηση της Επιτροπής Μνήμης στην Κύπρο είναι απόλυτα σωστή. Η βεβήλωση και καταστροφή των αρμενικών πολιτισμικών μνημείων, αποδεικνύει την απέλπιδα προσπάθεια της Τουρκίας να αποποιηθεί το παρελθόν της.

-Φέτος, συμπληρώνονται και 100 χρόνια από την Ανεξαρτησία της Αρμενίας το 1918. O εικοστός αιώνας υπήρξε καταλυτικός. Ποια ήταν τα σημαντικότερα γεγονότα που σφράγισαν την πορεία του αρμενικού έθνους;

Όντως ο εικοστός αιώνας υπήρξε καταλυτικός για τους Αρμενίους. Μόλις τρία χρόνια μετά τη Γενοκτονία η δημιουργία της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Αρμενίας το 1918, αυτή η μεγάλη νίκη του αρμενικού λαού, η εκδήλωση και διεθνοποίηση των αρμενικών διεκδικήσεων και η επανάκτηση της ανεξαρτησίας του αρμενικού κράτους και μέρους των αρμενικών εδαφών του αρμενικού Γαραπάγ, είναι γεγονότα που θα μείνουν βαθιά χαραγμένα στις μνήμες των επόμενων γενιών.

-Τι διεκδικούν οι Αρμένιοι σήμερα;

Το αυτονόητο. Την ασφάλεια όλων των σημερινών αρμενικών συνόρων και την προστασία τους από τις τουρκοαζερικές βλέψεις, αλλά και την αποκατάσταση όλων των ζημιών που υπέστη ο αρμενικός λαός από την τουρκική θηριωδία.

-Το τουρκικό ΥΠΕΞ έκανε λόγο πρόσφατα για σφαγή των Αζέρων από τους Αρμένιους στην πόλη Khojaly, στην περιοχή Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο Αζερμπαϊτζάν, στις εθνοτικές συγκρούσεις που έγιναν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ενώ έθεσε και εδαφικό ζήτημα, λέγοντας ότι το 20% των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται υπό αρμενική κατοχή. Λίγο αργότερα η Αρμενία ακύρωσε τη συμφωνία ειρήνης με την Τουρκία. Πώς σχολιάζετε την τουρκική αυτή επιθετικότητα; Θεωρείτε ότι τα τελευταία γεγονότα προμηνύουν εξελίξεις σχετικά με τις σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας;

Οι κατά καιρούς ισχυρισμοί του τουρκικού ΥΠΕΞ, αν δεν συνόδευαν τους επικίνδυνα απρόβλεπτους πολιτικοστρατιωτικούς ελιγμούς της Τουρκίας, θα ήταν απλά γελοίοι. Το έδαφος του Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν ανέκαθεν αρμενικό και υπάρχει ακόμα ένα σοβαρό τμήμα του που βρίσκεται υπό αζερική κατοχή. Παραποιώντας και αντιστρέφοντας την πραγματικότητα Τούρκοι και Αζέροι προσπαθούν να εξασφαλίσουν κάποια διεθνή ερείσματα, εκμεταλλευόμενοι την αδικαιολόγητη ανοχή που επιδεικνύουν οι ισχυροί του πλανήτη, εμπορικά τυφλωμένοι από τον καταναλωτικό πληθυσμό της χώρας και τη θέση της, μεταξύ Δύσης, Ανατολής και πετρελαιοπηγών.

-Τέλος, το τελευταίο διάστημα έχει ενταθεί η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, ενώ πληθαίνουν οι εμπρηστικές δηλώσεις κατά των Ελλήνων. Τι επιδιώκει ο Τούρκος Πρόεδρος μέσω της κλιμάκωσης των προκλητικών ενεργειών; Πώς βλέπετε την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας;

Οι εμπρηστικές δηλώσεις κατά των Ελλήνων αλλά και οι περιφρονητικές αναφορές σε Ευρωπαίους και όχι μόνο ηγέτες του Τούρκου Προέδρου, είναι αποτέλεσμα της απαράδεκτης ατιμωρησίας που απολαμβάνει η Τουρκία ήδη από την οθωμανική της εποχή, με τις σφαγές και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ο Τούρκος Πρόεδρος επιδιώκει την εδραίωση του ως διαιτητική δύναμη στην περιοχή και την εξασφάλιση μεριδίου οφέλους από τον πλούτο μιας θάλασσας που δεν του ανήκει. Η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας υπονομεύεται από την ίδια την Τουρκία ∙ οι ευρωπαϊκές αξίες και η συστατική ουσία της Τουρκίας είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσουν κοινά αποδεκτούς στόχους και οράματα.

Το απόγευμα της Δευτέρας πραγματοποιήθηκε δοξολογία με τη συμμετοχή του αρχιεπισκόπου των εν Ελλάδι Αρμενίων Ορθοδόξων Κεγάμ Χατσεριάν και κατάθεση στεφανιών στο μνημείο των θυμάτων της Γενοκτονίας των Αρμενίων, στην πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης, στη Νέα Σμύρνη. Στη συνέχεια, οι Αρμένιοι ξεκίνησαν από το Σύνταγμα πορεία διαμαρτυρίας προς την τουρκική πρεσβεία με σκοπό την επίδοση υπομνήματος στον πρέσβη της Τουρκίας.

Ωστόσο το ψήφισμα της συγκέντρωσης δεν επιδόθηκε στον Τούρκο πρέσβη, ούτε θυροκολλήθηκε στο κτίριο αλλά σε παρακείμενο κτίσμα, καθώς δεν επετράπη στην αντιπροσωπεία να πλησιάσει, ενώ την πορεία σταμάτησε η Αστυνομία, στη συμβολή των οδών Βας. Σοφίας και Ρηγίλλης. Στις ομιλίες που ακολούθησαν οι εκπρόσωποι των νεολαιίστικων οργανώσεων έκαναν αναφορές στην προκλητική στάση του Ερντογάν στο Αιγαίο και στην Κύπρο και ζήτησαν την άμεση αποφυλάκιση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών και τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου.

1914 αρχές 1915

Το αρμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης έχει καταγράψει τον αρμενικό πληθυσμό της Τουρκίας στα 2.100.000 άτομα (των πιστών στην Αρμενική Αποστολική Εκκλησία). Τον Ιούλιο του 1914 ξεκινά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Αρμένιοι του Καυκάσου τάχθηκαν με το μέρος της Ρωσίας. Βασιζόμενοι στο γεγονός αυτό, οι Τούρκοι δικαιολόγησαν αργότερα την αποφάσή τους για τον αφανισμό του αρμενικού λαού της τουρκικής επικράτειας.

12 Φεβρουαρίου 1915

Απολύονται οι Αρμένιοι δημόσιοι υπάλληλοι. Οι τουρκικές αρχές διατάζουν την άμεση αποστράτευση και τον αφοπλισμό των Αρμενίων στρατιωτών, τους ομαδοποιούν σε μικρά τάγματα εργασίας και τους στέλνουν σε παραμεθόριες περιοχές όπου και εκτελούνται. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα χρησιμοποιούνται ως στόχοι εξάσκησης του στρατού.

9 Φεβρουαρίου 1915

Σε διαταγή του προς τους διοικητές των στρατιωτικών μονάδων ο υπουργός Στρατιωτικών Εμβέρ Πασάς διευκρινίζει ότι: «Συμφώνως προς τη διαταγή της Αυτοκρατορικής Κυβερνήσεως, ολόκληρο το αρμενικό έθνος πρέπει να εξολοθρευτεί».

26 Φεβρουαρίου 1915

Ο υπουργός Στρατιωτικών Εμβέρ Πασάς συνεδριάζει με ακόμη 75 μέλη του κομιτάτου της «Ένωσης και Προόδου». Σε αυτή τη μυστική συνέλευση σχεδιάζεται ο τρόπος με τον οποίο θα εκτελεστεί η γενοκτονία των Αρμενίων. Συζητούνται ακόμη και οι λεπτομέρειες πραγματοποίησής της.

8 Απριλίου 1915

Εκμεταλλευόμενοι την άμυνα που οργανώθηκε από ομάδα νέων Αρμενίων, ο τουρκικός στρατός με τη βοήθεια ντόπιων Τούρκων, εισβάλλει στο Ζεϊτούν με σκοπό την αποκατάσταση του ελέγχου. Οι σφαγές των Αρμενίων οργανώνονται αμέσως και ξεκινά ο εκτοπισμός τους από το Ζεϊτούν.

15 Απριλίου 1915

Οι Ταλαάτ, Ενβέρ και Ναζίμ αποστέλλουν μυστική διαταγή στις τοπικές αρχές σχετική με την εκτόπιση και την εξολόθρευση των Αρμενίων της Τουρκίας.

15-18 Απριλίου 1915

Ενώ χιλιάδες Αρμένιοι του Βαν φυγαδεύονται στη Ρωσία λόγω της απομάκρυνσης του ρωσικού στρατού που τους παρείχε προστασία, οι τουρκικές δυνάμεις επιτίθενται σε χωριά. Καταστρέφουν 80 και σφαγιάζουν 24.000 Αρμένιους στο βιλαέτι και στην πόλη του Βαν. Οι Τούρκοι κατηγορούν τους Αρμένιους για συνεργασία με τα ρωσικά στρατεύματα.

20 Απριλίου 1915

Οι εναπομείναντες Αρμένιοι του Βαν οργανώνουν την αυτοάμυνά τους μέσα από τα τείχη της πόλης και αντιστέκονται σθεναρά στις επιθέσεις του τουρκικού στρατού. Η αντίστασή τους όμως θα καμφθεί στις 16 Μαΐου, όταν τελειώνουν τα πολεμοφόδια και η τροφή. Οι τουρκικές αρχές εκμεταλλεύονται το γεγονός της αντίστασης των Αρμενίων στο Βαν για να δικαιολογήσουν τις αγριότητες και τις σφαγές που θα κάνουν στο μέτωπο του Καυκάσου.

20 Απριλίου 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων από το Γκαρίν (Ερζερούμ). Στα καραβάνια του θανάτου οδηγούσαν τους εκτοπισμένους σκόπιμα σε ατελείωτες πορείες πάνω από τα βουνά κάνοντας άσκοπους κύκλους χωρίς φαγητό και νερό για να τους εξοντώσουν. Έτσι οι αδύναμοι πέθαιναν πρώτοι, οι γέροι, τα παιδιά και οι γυναίκες. Όταν τα καραβάνια έφταναν στο προορισμό τους ελάχιστοι είχαν απομείνει.

24 Απριλίου 1915

Διατάσσεται η σύλληψη 250 Αρμενίων ηγετών στην Κωνσταντινούπολη χωρίς καμία κατηγορία. Είναι βουλευτές, πολιτικοί, συγγραφείς, δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, διανοούμενοι. Έως το τέλος του μήνα συνολικά 800 άτομα φυλακίστηκαν και μετά εξορίστηκαν. Οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν κατά τη μεταφορά σε απομακρυσμένες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η πρακτική αυτή εφαρμόστηκε και σε άλλες πόλεις όπως στην Ούρφα (Έδεσσα), όπου συνελήφθησαν 100 πνευματικοί ηγέτες και στάλθηκαν στο εσωτερικό της χώρας.

26 Απριλίου 1915

Θεσπίζεται νόμος για τις ιδιοκτησίες των εκτοπισμένων Αρμενίων. Λόγω των «πολεμικών και πολιτικών συνθηκών» ο νόμος φροντίζει ώστε οι Τούρκοι να μπορούν να ιδιοποιηθούν με συνοπτικές διαδικασίες τα σπίτια και τις περιουσίες που ανήκαν σε Αρμένιους.

Μάιος 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων από το Τοκάτ, το Παπέρτ, το Χνους.

15 Μαϊου 1915

Θεσπίζεται νόμος που αφορά στη «μετακίνηση υπόπτων ατόμων». Ο νόμος εξουσιοδοτεί τους αξιωματικούς του στρατού να εκτοπίζουν άτομα ή πληθυσμούς με βάση προσωπικής τους εκτίμησης για «στρατιωτικούς λόγους και ασφάλεια». Την εφαρμογή του νόμου αναλαμβάνει ο υπουργός Στρατιωτικών Εμβέρ Πασάς.

22-25 Μαΐου 1915

Οι Νεότουρκοι πραγματοποιούν συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τη συμμετοχή της μυστικής τους «Ειδικής Οργάνωσης» (Τεσκιλάτι Μαχσουσά). Ο Ταλαάτ Πασάς αναφέρεται στις εξελίξεις σχετικά με τους Αρμένιους και παρουσιάζει ένα πρόγραμμα για τη μετεγκατάσταση Τούρκων στις άδειες πόλεις και τα χωριά των Αρμενίων, καθώς και για την αξιοποίηση των περιουσιών τους.

24 Μαΐου 1915

Οι κυβερνήσεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας με κοινό υπόμνημα προειδοποιούν δημόσια την τουρκική κυβέρνηση ότι «θεωρούν προσωπικά υπεύθυνα όλα τα μέλη της Οθωμανικής Κυβέρνησης και όσους συνεργάζονται μαζί τους στη διάπραξη των σφαγών». Είναι η πρώτη φορά που οι ισχυρές χώρες της εποχής χαρακτηρίζουν τις πράξεις της Τουρκίας ως «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». Το ανακοινωθέν κατηγορεί την τουρκική κυβέρνηση για εκτεταμένες σφαγές κατά του αρμενικού πληθυσμού.

1 Ιουνίου 1915

12.000 Αρμένιοι στρατιώτες που είχα εκτοπιστεί και δούλευαν σε τάγματα εργασίας σφαγιάζονται στο Μπαλού, στο βιλαέτι του Ντιαρμπεκίρ.

Ιούνιος 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων από το Χατζίν, το Ερζνγκά, το Αγκν, το Μαρντίν, το Σεβεράκ, το Χοντορτσούρ, την Σεβάστεια και το Σαμπίν Καραχισάρ.

6 Ιουνίου 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων από το Αραπγκίρ. Όταν τα καραβάνια έφταναν στον Ευφράτη εκτελούνταν όλοι ανεξαιρέτως και ρίχνονταν στο ποτάμι. Στα τέλη Ιουνίου δεν απέμεινε ούτε ένας Αρμένιος από το Αραπγκίρ.

12 Ιουνίου 1915 – 31 Ιουλίου 1915

Τούρκοι στρατιώτες σφαγιάζουν τους Αρμένιους που αντιστάθηκαν στην κατάληψη του Σαμπίν Καραχισάρ και ξεκινάει ο εκτοπισμός του αρμενικού πληθυσμού.

15 Ιουνίου 1915

Απαγχονίζεται ο Παραμάζ (Ματθεός Σαρκισιάν) και ακόμη 20 ηγετικά μέλη του αρμενικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Χιντσακιάν (Χιντσάκ) στην πλατεία Σουλτάν Μπαγιαζέτ στην Κωνσταντινούπολη.

25 Ιουνίου 1915

Σφαγές Αρμενίων στο Παγές.

26 Ιουνίου 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός του αρμενικού πληθυσμού του Χαρπούτ και της Τραπεζούντας και τα βιλαέτια τίθενται υπό τις εντολές του τουρκικού στρατού. Φωτοτυπία της αυθεντικής εντολής για τον εκτοπισμό, βρέθηκε στα αρχεία του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών στην Ουάσινγκτον. Δυο μέρες μετά ξεκινούν και οι εκτοπισμοί των Αρμενίων από τη Σαμψούντα.

1 Ιουλίου 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων και των Ασσυρίων από το Μτζπίν (Νίσιβις), το Μπιτλίς, το Μαρντίν και τις γύρω περιοχές.

3 Ιουλίου 1915

Ξεκινούν οι σφαγές στο Σασούν και το Μπιτλίς. Ο πληθυσμός εκτοπίζεται στη Μαλάτια.

Ξεκινούν οι σφαγές στο Μους. Από τους 15.000 Αρμένιους της πόλης θα επιζήσουν μόνο 500 άτομα και από τους 60.000 που ζούσαν στα γύρω χωριά οι 9.000.

13 Ιουλίου 1915

Αρχίζει η αντίσταση του Μουσά Νταγ (το όρος του Μωυσή). Οι Αρμένιοι αντιμετώπισαν επιτυχώς τις τουρκικές επιθέσεις επί 53 ημέρες. Γαλλικά πολεμικά πλοία τους εντόπισαν έγκαιρα καταφέρνοντας να σώσουν 4.200 άτομα και να τους μεταφέρουν με ασφάλεια στην Αίγυπτο. Την ιστορία των Αρμενίων στο Μουσά Νταγ περιγράφει στο μυθιστόρημά του «Οι 40 μέρες του Μουσά Νταγ» ο αυστριακός συγγραφέας και ποιητής Φρανς Βέρφελ.

18 Ιουλίου 1915

Οι Αρμένιοι στο Σασούν ξεκινούν αντίσταση και στις 21 του Ιουλίου ανεβαίνουν στο όρος Αντόκ.

24 Ιουλίου 1915

Ξεκινά ο εκτοπισμός των Αρμενίων της Άγκυρας και των γύρω χωριών, της Κωνσταντινούπολης, της Νικομήδειας, του Παρτιζάκ, του Αρμάς και της Καισαρείας.

29-30 Ιουλίου 1915

Εκτοπισμοί στις περιοχές της Κιλικίας, Αϊντάπ και Κιλισσέ.

10-19 Αυγούστου 1915

Ξεκινούν οι εκτοπισμοί των Αρμενίων των περιοχών Σμύρνης, Προύσας, Μπαρτζάκ, Αντάμπαζαρ και των γύρω περιοχών. Το ίδιο συμβαίνει και στην περιοχή του Μαράς στην Κιλικία και στην Ούρφα (Έδεσσα).

12 Αυγούστου 1915

Ο υπουργός Στρατιωτικών Εμβέρ Πασάς αναφέρει ότι κατά την εκτίμησή του μέχρι εκείνη τη στιγμή έχουν σκοτωθεί 200.000 Αρμένιοι.

15 Αυγούστου 1915

Ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας, Ταλαάτ Πασάς επιβεβαιώνει με τηλεγράφημα στη Νομαρχία του Χαλεπίου ότι διαβιβάστηκαν εντολές για την ολοκληρωτική εξόντωση των Αρμενίων μέχρι τον τελικό αφανισμό τους. Παραθέτουμε το κείμενο της επιστολής:

«Προς τη νομαρχία του Χαλεπίου:

Σύμφωνα με προγενέστερη κοινοποίηση η κυβέρνηση έχει αποφασίσει την ολοσχερή εξόντωση των διαβιούντων στη χώρα Αρμενίων. Πας όστις ήθελε αντιταχθεί στη διαταγή αυτή δεν μπορεί πλέον ν’ αποτελεί μέλος της διοίκησης. Άνευ ουδεμίας διάκρισης για τις γυναίκες, τα παιδιά και τους αναπήρους, οσοδήποτε τραγικά κι αν είναι τα μέσα εξόντωσης και αφού καταπνιγεί η φωνή της συνειδήσεως πρέπει να τεθεί τέρμα στην ύπαρξή τους.

13 Σεπτεμβρίου 1915

Ο υπουργός Εσωτερικών Μ. Ταλαάτ»

Το αυθεντικό τηλεγράφημα παρουσιάζεται στο βιβλίο του Αράμ Αντονιάν: «Τα απομνημονεύματα του Ναΐμ Μπέη». Την ίδια μέρα ο Ταλαάτ Πασάς λαμβάνει τηλεγράφημα από τον κυβερνήτη του Ντιαρμπεκίρ, Ρασίντ στο οποίο αναφέρει ότι ο αριθμός των Αρμενίων που εκδιώχθηκαν από την ευρύτερη περιοχή του Ντιαρμπεκίρ φτάνει τους 120.000.

7 Μαρτίου 1916

Ο υπουργός Εσωτερικών των Νεοτούρκων, Ταλαάτ, τηλεγραφεί στην Περιφέρεια του Χαλεπιού ζητώντας την εξόντωση όλων των παιδιών στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

8 Μαρτίου 1916

Σε απαντητική του επιστολή προς το υπουργείο Εσωτερικών ο Αμντουλχάτ Νούρι από το Χαλέπι αναφέρει ότι μέχρι το Μάρτιο του ίδιου έτους είχαν εξοντωθεί στο Μπαπ και στο Μεσκέ 35.000 Αρμένιοι, στο Καρλκ, μια πόλη κοντά στο Χαλέπι 10.000, στη Τίπσι, Αμπουχάρα και Χάμαμ 20.000, και στο Ρας αλ Αΐν 35.000, συνολικά 100.000 άτομα.

17 Μαρτίου 1916

Ξεκινούν νέοι εκτοπισμοί και σφαγές στο Ρας αλ Αΐν 50.000 Αρμενίων που διαρκούν μέχρι τον Ιούνιο. Ακολούθησε η εξόντωση 200.000 Αρμενίων στην έρημο του Ντερ Ζορ που ήταν εξορισμένοι εκεί από διάφορες περιοχές.

10 Αυγούστου 1916

Σε επίσημη δημοσιευμένη ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης καταργούνται τα Πατριαρχεία της Κωνσταντινούπολης και των Ιεροσολύμων. Σύμφωνα με την ανακοίνωση παραμένει το Πατριαρχείο της Κιλικίας το οποίο όμως πρέπει να μεταφέρει την έδρα του στα Ιεροσόλυμα.

19 Αυγούστου 1916

Η τουρκική κυβέρνηση με διάταγμά της καταργεί το αρμενικό σύνταγμα «Αζκαΐν Σαχμανατρουτιούν» του 1863, κατά παράβαση του άρθρου 61 της Συνθήκης του Βερολίνου περί θρησκευτικής ελευθερίας.

1 Ιανουαρίου 1917

Με διάταγμά της η κυβέρνηση της Τουρκίας καταργεί το άρθρο 61 της Συνθήκης του Βερολίνου περί θρησκευτικής ελευθερίας.

25 Οκτωβρίου 1917

Πραγματοποιείται επανάσταση στη Ρωσία και οι κομμουνιστές καταλαμβάνουν την εξουσία. Το Νοέμβριο αρχίζει η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τη Δυτική Αρμενία. Η Τουρκία επωφελείται και συγκεντρώνει δυνάμεις στην περιοχή. Είναι σαφές ότι έχει βλέψεις για ολοκληρωτική κατάληψη της Ανατολικής Αρμενίας.

3 Μαρ­τί­ου 1918

Με τη συν­θή­κη του Μπρε­στ Λι­τόβ­σκ οι πε­ριο­χές Καρ­ς, Αρ­ντα­χάν και Μπα­τούμ παρα­χωρούνται στην Τουρ­κί­α.

Μάιος 1918

Ο τουρκικός στρατός καταλαμβάνει το σταθμό του Σαρνταραμπάτ, οι Τούρκοι έχουν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από το Ερεβάν. Οι αρμενικές δυνάμεις που έχουν ανασυγκροτηθεί υπό τις διαταγές του στρατηγού Σιλικιάν δίνουν ηρωικές μάχες στα μέτωπα του Σαρνταραμπάτ, του Γαρακιλισέ και του Πας Απαράν. Η νίκη των Αρμενίων σε αυτόν τον πόλεμο θα είναι καθοριστική για το μέλλον ολόκληρου του αρμενικού έθνους.

Η ύπαρξη της σημερινής Δημοκρατία της Αρμενίας και του Ναγκόρνο Καραμπάχ διασφαλίστηκε με τις νικηφόρες μάχες του Μαΐου του 1918.

28 Μαΐου 1918

Η Αρμενία ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της η οποία θα διαρκέσει δυόμιση χρόνια μέχρι τη σοβιετοποίησή της.

4 Ιουνίου 1918

Στο Μπατούμ υπογράφεται Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ της Οθωμανικής Τουρκίας και της Δημοκρατίας της Αρμενίας.

15 Αυγούστου 1918

Παρά την υπογραφή της Συνθήκης του Μπατούμ, ο τουρκικός στρατός επιτίθεται στο Αλεξανδραπόλ (Κιουμρί). Οι Αρμένιοι αντιστέκονται επί 15 ώρες και καταφέρνουν να απομακρύνουν τον άμαχο πληθυσμό της πόλης.

15 Σεπτεμβρίου 1918

Με εντολή της τουρκικής κυβέρνησης πραγματοποιείται σφαγή 30.000 Αρμενίων στο Μπακού από ταταρικές στρατιωτικές δυνάμεις που δρούσαν στην πόλη.

30 Οκτωβρίου 1918

Με τη συμφωνία του Μούδρου λήγει ο πόλεμος μεταξύ των Συμμάχων και της ηττημένης πλέον Τουρκίας, αλλά οι χώρες της Συμμαχίας δεν εφάρμοσαν στην πράξη σχεδόν καμία από τις παραγράφους της συμφωνίας που πολλές από αυτές θα είχαν θετικά αποτελέσματα για τους Αρμένιους. Το 1918 ο απολογισμός του σχεδίου εξόντωσης των Αρμενίων υπολογίζεται στους 1.500.000 νεκρούς.

Νοέμβριος 1918

Η ηττημένη Τουρκία αναγνωρίζει το μικρό κράτος της Δημοκρατίας της Αρμενίας, η οποία περιέχει λίγες περιοχές από τα παλιότερα αρμενικά εδάφη. Η Τουρκία την επόμενη χρονιά παραχωρεί και τα βιλαέτια του Καρς και του Αρνταχάν. Αλλά αυτή η παραχώρηση αποδεικνύεται προσωρινή.

13 Νοεμβρίου 1918

Στην Βουλή των Λόρδων της Μεγάλης Βρετανίας, ο λόρδος Μπράις μιλώντας για την Αρμενία και την Κιλικία, επικρίνει την πολιτική της Τουρκίας. Μεταξύ άλλων δήλωσε τα εξής: «όπως ο Υψηλότατος και οι Λόρδοι ήδη γνωρίζουν, η παρούσα τουρκική κυβέρνηση εμπεριέχει ανθρώπους που είχαν εμπλακεί στις σφαγές του 1915. Κάθε σεβαστός Λόρδος που θέλει να φρεσκάρει τη μνήμη του, μπορεί να διαβάσει το Blue Book που εκδόθηκε από το υπουργείο Εξωτερικών το 1916, στο οποίο μπορείτε να βρείτε περιγραφές από τις φριχτές σφαγές. Όχι μόνο ο Ταλαάτ Πασάς ο οποίος είναι μέλος των εγκληματιών που ίδρυσαν το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος», αλλά και οι υπόλοιποι που είναι ακόμα ενεργοί στην παρούσα τουρκική κυβέρνηση, πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους για όσα συνέβησαν στους Αρμένιους».

19 Σε­πτεμ­βρί­ου 1918

Η αρ­με­νι­κή λε­γε­ώ­να που συμ­με­τέ­χει στο γαλ­λι­κό στρα­τό εί­ναι αυ­τή που πρωταγωνιστεί στη νί­κη της η­ρω­ι­κής μά­χης του Α­ρα­ρά (Παλαιστί­νη).

23 Νοεμβρίου 1918

Η αρμενική (ανατολική) λεγεώνα αποβιβάζεται στο λιμάνι της Αλεξανδρέττας και μεταξύ 17 και 18 Δεκεμβρίου καταλαμβάνει μια σειρά από στρατηγικά σημεία της Κιλικίας.

10 Δεκεμβρίου 1918

Ο Γερουσιαστής των ΗΠΑ Χένρι Κάμποτ Λοτζ, υποστηρικτής των Αρμενίων, παρουσιάζει πρόταση στη Βουλή που αφορά την ειρήνη στα έξι βιλαέτια της Τουρκίας και της Κιλικίας με σκοπό τη διασφάλιση της ειρήνης και την ανεξαρτησία της Αρμενίας.

8 Ιανουαρίου 1919

Ο Σουλτάνος Μεχμέτ Στ΄ διέταξε τον Ιανουάριο του 1919 τη σύσταση στρατοδικείων για να δικάσουν τα μέλη του κόμματος « Ένωση και Πρόοδος», για τη συμμετοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

8 Απριλίου 1919

Στρατιωτικό δικαστήριο έκρινε ένοχους τους Τούρκους ηγέτες για τις σφαγές στο Γιοζγκάτ. Το δικαστήριο αποκάλυψε ότι ο Κεμάλ διέταξε τους μουσουλμάνους να καταδιώξουν και να εκτελέσουν τον αρμενικό πληθυσμό.

27 Απριλίου 1919

Ξεκινά στην Κωνσταντινούπολη η δίκη για τα μέλη του κόμματος «Ένωση και Πρόοδος» και άλλων αρχηγών της τουρκικής κυβέρνησης.

28 Μαΐου 1919

Με μυστική διαταγή του Βρετανικού Στρατιωτικού Δικαστηρίου, 77 Τούρκοι εγκληματίες πολέμου μεταφέρονται από τις φυλακές της Κωνσταντινούπολης στη Μάλτα όπου εκεί οι καταδίκες τους διαγράφονται.

25 Ιουνίου 1919

Εκ μέρους του Ανώτατου Συμμαχικού Συμβουλίου, ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ, ανακοινώνει στη Συνέλευση της Ειρήνης ότι η Τουρκία έχει αποδεχθεί επισήμως την ενοχή της για τις σφαγές των Αρμενίων.

5 Αυγούστου 1919

Κατά τη διάρκεια δίκης για τα εγκλήματα κατά των Αρμενίων αποδεικνύεται ότι οι ηγέτες του κόμματος των Νεότουρκων σκόπευαν στη φυσική εξολόθρευση όλου του αρμενικού πληθυσμού. Τον Αύγουστο του 1919, καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο από τουρκικό δικαστήριο, ο Ταλαάτ Πασάς (Μέγας Βεζύρης), ο Ενβέρ Πασάς (Υπουργός Πολέμου) και ο Τζεμάλ Πασάς (Υπουργός Ναυτικού).

13 Ιανουαρίου 1920 και οι επόμενοι μήνες

Ξεκινούν δίκες στην Κωνσταντινούπολη κι αρκετοί Τούρκοι υψηλόβαθμοι κρατικοί λειτουργοί και μέλη του κόμματος των Νεότουρκων καταδικάζονται σε θάνατο για την εμπλοκή τους στα εγκλήματα κατά του αρμενικού λαού.

Φεβρουάριος 1920

Οι γαλλικές δυνάμεις αποχωρούν αναπάντεχα από τη μεταπολεμική κατοχή της Κιλικίας. Οι Τούρκοι εκμεταλλεύονται την ευκαιρία και σφαγιάζουν 30.000 Αρμένιους.

10 Αυγούστου 1920

Με τη Συνθήκη των Σεβρών που υπέγραψαν η Τουρκία, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Αρμενία, το Βέλγιο, η Ελλάδα, ο Λίβανος, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Δημοκρατία της Σερβίας, η Κροατία, η Σλοβενία και η Τσεχοσλοβακία, αναγνωρίζεται η Δημοκρατία της Αρμενίας και τα σύνορα Αρμενίας- Τουρκίας. Σύμφωνα με το συμφωνητικό ειρήνης η Τουρκία αναλαμβάνει την ευθύνη για τα εγκλήματα κατά των Αρμενίων και υποχρεώνεται να αποζημιώσει για τις απώλειες. Συμφωνεί επίσης στο να παραδώσει στους Συμμάχους τους υπεύθυνους των σφαγών. Ο Πρόεδρος Ουίλσον ορίζει μια επιτροπή για να οριοθετήσει τα σύνορα της Αρμενίας αλλά τελικά όλα έγιναν μάταια, διότι η συνθήκη των Σεβρών δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

3 Νο­εμ­βρί­ου 1920

Η πε­ριο­χή Χα­τζίν, με­τά α­πό η­ρω­ι­κή α­ντί­στα­ση πολ­λών μη­νών, κα­τα­λαμ­βά­νε­ται α­πό τις κε­μα­λι­κές δυ­νά­μεις. Οι κά­τοι­κοι σφαγιάζονται.

29 Νο­εμ­βρί­ου 1920

Ο εκ­πρό­σω­πος της Ρώ­σων κομμουνιστών, Λε­γκράν με τε­λε­σί­γρα­φο α­παι­τεί α­πό την κυ­βέρ­νη­ση της Αρ­με­νί­ας την α­να­κή­ρυ­ξή της σε Σοβιετι­κή Δη­μο­κρα­τί­α.

2 Δε­κεμ­βρί­ου 1920

Η τε­λευ­ταί­α κυ­βέρ­νη­ση της α­νε­ξάρ­τη­της Αρ­με­νί­ας με ε­πι­κε­φα­λής τον Σι­μόν Βρατσιάν α­να­γκά­ζε­ται να πα­ρα­δώ­σει την εξουσία στους κομμου­νι­στές.

15 Μαρ­τί­ου 1921

Στο Βε­ρο­λί­νο, ο Σο­γο­μών Τε­χλι­ριάν ε­κτε­λεί τον οργανωτή του σχεδίου της Γενοκτονί­ας των Αρμενίων, Τα­λα­άτ Πα­σά. Ο Τε­χλι­ριάν συλλαμβά­νε­ται, δι­κά­ζε­ται από γερ­μα­νι­κό δι­κα­στή­ριο και α­θω­ώ­νε­ται πα­νη­γυ­ρι­κά.

16 Μαΐου 1921

Ενσωματώνεται η Δημοκρατία της Αρμενίας στη Σοβιετική Ένωση.

28 Ιου­λί­ου 1921

Στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, ο Μι­σάκ Τορ­λα­κιάν ε­κτε­λεί τον υ­πεύ­θυ­νο της σφα­γής των Αρ­με­νί­ων στο Μπα­κού, Τσι­βαν­σίρ.

5 Δε­κεμ­βρί­ου 1921

Στη Ρώ­μη, ο Αρ­σα­βίρ Σι­ρα­κιάν ε­κτε­λεί τον Σα­χίτ Χα­λίμ, ο ο­ποί­ος κα­τά τη διάρ­κεια της Γε­νο­κτο­νί­ας του 1915 ή­ταν Πρω­θυ­πουρ­γός της Τουρ­κί­ας.

3 Ια­νουα­ρί­ου 1922

Οι γαλ­λι­κές δυ­νά­μεις εκ­κε­νώ­νουν την Κι­λι­κί­α α­πό τον αρμενικό της πληθυσμό. Με­τά α­πό αυ­τήν τη στά­ση, οι Τούρ­κοι γε­μά­τοι ενθουσιασμό ορ­γα­νώ­νουν και νέ­ες σφα­γές. 250.000 Αρ­μέ­νιοι με­τα­να­στεύ­ουν στη Συ­ρί­α, το Λί­βα­νο και σε άλ­λες χώ­ρες.

17 Α­πρι­λί­ου 1922

Στο Βε­ρο­λί­νο, ο Αρ­σα­βίρ Σι­ρα­κιάν και ο Α­ράμ Γερ­γκα­νιάν ε­κτε­λούν τους ορ­γα­νω­τές των σφα­γών και των διωγ­μών, Μπε­χα­ε­ντίν Σα­κίρ και Τζε­μάλ Αζ­μί.

Λί­γο αρ­γό­τε­ρα την ί­δια τύ­χη εί­χε και ο α­δελ­φι­κός φί­λος του Τα­λα­άτ και του Τζε­μάλ, Εν­βέρ Πα­σάς, ο ο­ποί­ος ή­ταν υ­πουρ­γός Πο­λέ­μου.

Ιού­λιος 1922

Στην Τι­φλί­δα, ο Στε­πάν Τζα­γι­κιάν, ο Μπε­ντρός Τερ-Μπε­ντρο­σιάν και ο Αρ­τα­σές Κεβορ­κιάν μπρο­στά στο κτί­ριο της Τσε­κά (πρόδρομος της Κακεμπέ) ε­κτε­λούν τον Τζε­μάλ Πα­σά.